Дон Жуан як ідэальны спажывец: Купалаўскі тэатр паставіў шыкоўны спектакль

26.03.2014 / 21:36

фота kupalauski.by

Камедыя Мальера, паводле якой створаны спектакль, калі яе чытаеш, падаецца безнадзейна састарэлай.

Каго ў пачатку ХХІ стагоддзя зацікавіць правільны, занудны тэкст часоў класіцызму — пра бабніка і блюзнера дона Жуана, які за сваю распусту нарэшце быў пакараны Небам?

Але купалаўцы бліскуча абверглі такі песімізм.

Па-беларуску камедыю перастварыў паэт Андрэй Хадановіч. Дзякуючы яму, героі Мальера размаўляюць жывой сучаснай беларускай мовай.

«Механізм чалавечага цела з усімі яго прычындаламі», — кажа Сганарэль (Віктар Манаеў). «Трэба з дуба ляснуцца, каб размаўляць са статуяй», — адзначае ў іншай сітуацыі дон Жуан (Павел Харланчук).

Паставіў «Дона Жуана» рэжысёр Анатоль Праўдзін з СанктПецярбурга — яго запрасіў у Мінск кіраўнік Купалаўскага Мікалай Пінігін. Праўдзін перанёс дзеянне п’есы ў наш час. Як выявілася, дзеля гэтага трэба было толькі крыху асучасніць касцюмы герояў і канфлікт. І наколькі сугучныя з сённяшнім днём словы Мальера, напісаныя ў 1665 годзе! А маналог дона Жуана пра крывадушша («Прыкрыліся дабрадзейнасцю і робяць гнюснасці») дык наўпрост прымушае згадаць пра набалелае.

Дон Жуан у спектаклі паказаны як тыповы «мажор».

Самазакаханы нарцыс, ён уважліва сочыць за сваім выглядам. Гэта падкрэсліваецца ў сцэне з гасцямі: нягледзячы на іх прыход, дон Жуан працягвае рабіць сабе маску.

Цынічны і бессаромны ў сваёй абаяльнасці і маладосці, герой Харланчука з лёгкасцю спакушае і вытанчаную арыстакратку Эльвіру (Юлія Шпілеўская), і недарэчную дурнічкусялянку Шарлоту (Кацярына Алейнікава). Яму прыемны сам працэс.

Жыццёвая філасофія дона Жуана бачная ў размове з жабраком (Арнольд Памазан): на просьбу таго пра міласціну галоўны герой адказвае, што яе трэба зарабіць блюзнерствам. У яго цынічным свеце няма месца сумленню, а грошы граюць галоўную ролю. У сучасным кіно такіх герояў свет, і, што цікава, з іх многія выклікаюць сімпатыю. Харланчукоў дон Жуан дазваляе адкінуць выкручаную мараль і пабачыць зло ў абліччы зла. Магчыма, сыграць гэты вобраз так пераканаўча Харланчуку дапамог не толькі яго талент, але і яго пратэстантызм.

У версіі Анатоля Праўдзіна дон Жуан паступова набывае рысы пачвары, ён дасягае мэты любымі сродкамі.

Ён маніпулятар людзьмі і дэмагог, ён сее вакол пакуты і смерць. Селянін П’еро, у якога герой дзеля забавы адбівае нявесту, сканчае жыццё самагубствам. Гандляра Дыманша, пазычыўшы ў яго грошы, дон Жуан палохае да смерці (у Мальера такога сюжэтнага павароту няма).

Са сваімі служкамі, якія апрануты ў скураныя курткі і берцы, дон Жуан тэрарызуе наваколле і ўсё больш нагадвае кіраўніка банды з крымінальнага серыяла — магчыма, рэжысёр і скарыстаў гэты вобраз, бо ён сучаснаму гледачу ясны.

Цікава, як змяняецца вобраз Сганарэля (Віктар Манаеў), слугі дона Жуана. (Ах, гэта Манаеў — вечны слуга.)

Ён спачатку выступае антыподам гаспадара, заклікае яго схамянуцца, вярнуцца да хрысціянскіх прыказанняў. Але паказальны фінальны маналог Сганарэля: ніводная смерць, якая адбылася па іх віне, не засмучае слугу. Герой Манаева падкрэслівае згубнасць супрацоўніцтва са злом. Немагчыма хадзіць па гразі і не ўквэцацца.

Сцэнічнае адзенне «брыгады» дона Жуана вырашанае праз брутальныя чырвоны і чорны колеры (мастак па касцюмах Валянціна Праўдзіна). А вось уборы дона Алонса і дона Луіса (братоў Эльвіры, якія збіраюцца помсціць за зняважаны гонар сястры), наадварот, прадстаўленыя ў мяккіх танах (белы, блакітны, шэры). Гэтыя героі і самі мяккія і бяскрыўдныя, смешныя ў сваёй бездапаможнасці супраць хама і цыніка. Спробы кампрамісу з ім згубныя: дон Жуан проста здзекуецца з братоў, размалёўваючы іх, нібы блазнаў у цырку.

Фінал спектакля — што ў часы Мальера, што сёння, — той самы: калі грамадства не можа даць рады нягоднікам, застаецца чакаць толькі боскай кары.

Гібель дона Жуана паказаная маляўніча. Ён паціскае руку камандору — і ўвесь пачынае палаць, нібы ад вогнішча. Да паміраючага нягодніка падыходзіць анёл і ўстаўляе ў яго вопратку ружы, нібыта на пахаванні.

Калі дон Жуан канае, выходзіць Сганарэль і роспачна пытаецца: дзе мае грошы?

Наступныя прэм'еры «Дон Жуана» — 8, 9 і 30 красавіка.

Дзяніс Марціновіч