JAŬCHIM MININ. UŚPIENSKAJA CARKVA Ŭ VICJeBSKU

№ 13 (110) 1998 h.

05.07.1998 / 13:00

Jaŭchim Minin. Uśpienskaja carkva ŭ Viciebsku

U adroźnieńnie ad Miensku, jašče ŭ 20-ja hady ŭ Viciebsku byłi žyvyja tradycyi biełaruskaj škoły ksiłahrafii. Tut, paśla dałučeńnia Viciebščyny da Biełarusi, skłaŭsia admietny centar hraviury pa drevie, u jakim najpierš vyłučałisia hetkija majstry, jak Zinovi Harbaviec, Sałamon Judovin i Jaŭchim Minin. Mienavita jany adradziłi ci nia samy aryhinalny žanr biełaruskaje hrafiki, jakaja dasiahnuła svajho roskvitu jašče ŭ XVI st...

... Jaŭchim Minin peŭny čas zajmaŭsia ŭ škole Pena, tamsama, dzie vučyłisia Šahał, Cadkin, Azhur, — plajada vybitnych biełaruskich mastakoŭ žydoŭskaha pachodžańnia. Adnak zaniaŭsia hraviuraju jon šmat paźniej, samastojna zasvoiŭšy staradaŭniaje mastactva. Pieršyja svaje kroki ŭ hraviroŭcy pa drevie jon zrabiŭ u 1926 hodzie. Ci nia samy rańni jahony drevaryt — «Kalona 1812 hodu ŭ Viciebsku», u jakim jon tolki pačynaje šukać svaje ŭłasnyja pryjomy. Štrychi ŭ hetaj pracy mudrahiełistyja, ale roŭnastajnyja, paŭkruhłyja...

... Roskvit majsterstva Minina prypadaje ŭžo na 1927 hod. Na praciahu hetaha hodu jon stvaryŭ svaje lepšyja hraviury. Pieravažna heta byłi krajavidy rodnaha horadu, «... našaha Taleda». Ale siarod inšaha byłi j ekśłibrysy, partrety, pastanovačnyja kampazycyi. Tady ž skłałasia admietnaja mininskaja maniera — skrupuloznaść, dakładnaść štrycha, bieźłič fiłihrannych rysaŭ, jakija stvarajuć amal nieŭłaścivuju drevarytam pavietranuju perspektyvu, šmatplanavaść. Jon umieła hraviravaŭ, pieradajučy lohkija vahańni tonu. Z dapamohaj admysłovaj štrychoŭki Minin pieradavaŭ samyja drabnicy, jakija ŭražvajuć svaimi niuansami, paŭtonami, pierałivami...

... Asobny plast jahonaj tvorčaści, šyraka raspaŭsiudžany ŭ tahačasnaj Biełarusi, składajuć ekśłibrysy. U tyja hady da hetaha žanru źviartałisia, badaj, usie biez vyklučeńnia biełaruskija hrafiki. Tyčyna, Zmudzinski, Harbaviec... Ale Minin pajšoŭ dalej u svaich pošukach. Pad jahonym razcom knižny znak pieratvaryŭsia ŭ samastojny, paŭnavartasny mastacki tvor. Najbolš viadomyja ź ich — heta ekśłibrysy dla knihazboraŭ Kaśpiaroviča j Šlubskaha. Admietnaść hetaha žanru ŭ tym, što pierad mastakom staić zadača ŭ peŭnych vobrazach adlustravać asobu, jakoj naležyć ekśłibrys. Naprykład, značak dla knihazboru Šlubskaha — cełaja siužetnaja kampazycyja, nie zvažajučy na minijaturnaść tvora: na kurhanie staić stary z surmoju, kala jaho prysiełi dudar z huślarom, pad kurhanom viałikaje dreva, vieršałina jakoha sychodzić u nieba, za kraj minijatury. Navat pry hetkim nieviałikim pamiery vobrazy hierojaŭ nadzielenyja vostraj indyvidualnaściu, uzrostavymi admietnymi charaktarystykami...

... Zazvyčaj, u jakaści prykładu ekśłibrysaŭ Minina pryvodziać i znak dla Viciebskaha krajaznaŭčaha muzeju. Zvalenyja razam symbałi «historyi j kultury» vyhladajuć, jak vučnioŭskaja naciurmortnaja pastanoŭka, namalavanaja ŭ maleńkim farmacie... Adnak hetaja rabota moža słužyć chiba ilustracyjaj da aŭtarskaha stylu — kantrast štrycha j plamy, juvełirnaja madełiroŭka vyjavaŭ. Ekśłibrysy Minina atrymałi suśvietnuju viadomaść u 1928 hodzie. Tady jahonyja raboty, razam z ekśłibrysami Hutkoŭskaha, Achoła-Vało j Zmudzinskaha, byłi vystaŭlenyja ŭ Łos-Andželesie na vystavie Mižnarodnaha tavarystva knižnaha znaku...

... Epocha paŭstavańnia nacyi pradvyznačyła j pošuki jaskravaha ŭvasableńnia nacyjanalnaje idei. U adroźnieńnie ad mnohich svaich kalehaŭ, Minin paźbiehnuŭ farmalnaha etnahrafizmu, chacia i ŭ jahonych rabotach možna ŭhledzieć sproby zasiarodzicca na arnamentałistycy, navat antrapalohii. U hety čas pra pryrodu nacyjanalnaha mastactva jšłi haračyja debaty. Biełaruskaja presa strakacieła teoryjami, jak treba stvarać svoj, niepaŭtorny kštałt u kultury. U časopisie «Trybuna mastactva» za 1926 (N1-3) u redakcyjnym artykule pisałi: «... buržuaznyja intełihienty, nacdemy, jakija jmknułisia ŭ svajoj teoryi i na praktycy pravodzić svaje restaŭratarskija kontrrevalucyjnyja mety. Dla hetaha jany starałisia vykarystać vyjaŭlenčaje mastactva na Biełarusi, i tamu im lepš za ŭsio da hustu padychodziŭ ruski buržuazny retraspektyvizm, ahlad nazad, u minułaje. Pa ich dumcy, tolki ŭ minułym Biełarusi, u jaje staražytnych rysach možna ździejśnić nacyjanalnuju «samabytnaść», nacyjanalny styl. «Jak možna ździejśnić praŭdzivaje adradžeńnie našaj nacyjanalnaj mastackaj kultury, — havoryć Ščakacichin u artykule «Naša sučasnaje mastactva i nacyjanalny styl», — kałi nia viedać jaje dasiahnieńniaŭ...» Nacyjanalny styl nie stvarajecca, nie prydumvajecca, jon raście arhanična, składajučysia ŭ novych sacyjalnych umovach, jon pastupova pierarablaje ŭ siabie staryja formy...».

... Minin byŭ mienavita z tych, chto «ahladaŭsia ŭ minułaje». Sapraŭdy, ci nie naturalna heta było dla mastaka, jaki adradžaŭ staraśvieckija technalohii drevarytu. I što moža być bolš naturalnaha dla hraviury pa drevie, jak nia seryja «Draŭlanaje dojłidstva Biełarusi», jakuju jon zrabiŭ na praciahu 1927-1928 hadoŭ? Raboty z hetaj seryi stałi amal adrazu klasyčnymi dla biełaruskaha mastactva. Unikalnyja pomniki narodnaje architektury, čyj los užo byŭ pradvyznačany, zažyłi svaim dziŭnym žyćciom, niby volaju čaraŭnika, źmienšyŭšy svaje manumentalnyja zruby da pamieraŭ adnaje doščački. Poŭnyja honaru, navat pachilenyja, jany zastałisia niepachisnymi pierad niečakanym pavarotam u svajoj šmatviakovaj historyi. Mnohija hraviury z hetaje seryi vyhladajuć čaściakom statyčna, suchavata, niby byłi zroblenyja dla padručnika. Mnohija ź ich siońnia — mastackija dakumenty, u jakich zafiksavanaja daŭno j niezvarotna stračanaja spadčyna. Ale najlepšyja ź ich, kštałtam «Čornaje Trojcy» — sapraŭdnaja kvintesencyja duchu biełaruskaha dojłidztva...

Nastupnym i, badaj, najvyšejšym etapam tvorčaści Minina stała nizka hraviuraŭ «Stary Viciebsk». Hetyja pracy ŭžo byłi dla mastaka prahramnymi. Na dziasiatym hodzie balšavickaje ŭłady iluzijaŭ zastavałasia ŭsio mieniej. Treba było śpiašacca raspavieści niešta pra svajo, toje, čamu zastavałasia ŭsio mieniej miesca. Aziracca ŭ minułaje — kanservatyzm? Ale ŭ tyja hady što ŭ Viciebsku, što ŭ Miensku heta ŭžo mahło ŭsprymacca jak pryncyp, jak suproćstajańnie. Andehraŭnd na tle praletkultaŭskich eksperymientaŭ, što nieŭprykmiet pieraŭtvaryłisia ŭ dziaržaŭnuju pałityku.

Stromkija viežy niezvyčajnaha charastva viciebskich bažnicaŭ, mudrahiełisty, žyvy puls baročnych vyhbaŭ, horad — istota, sa svaimi vačyma, sa svaim sercam. Hetym sercam u Viciebsku zaŭsiody ŭvažałi Uśpienski sabor, što panavaŭ pa-nad usim haradzkim navakollem, jak karona. Hałoŭnym tvoram Minina i staŭ «Uśpienski sabor u Viciebsku». Jak u boskaj mandarle, u avale hraviury adlustravaŭsia ŭvieś viciebski kosmas: raka, nicyja vierby, viekaviečnyja mury j ladaščaja chacinka, strechi, a nad imi łunaje Sabor. Vyšej za abłoki...

U 1929 hodzie, paśla vystavy Asacyjacyi revalucyjnych mastakoŭ Ukrainy, usie hraviury Minina nabyŭ muzej Kijeŭskaha ŭniversytetu. Šmat hraviuraŭ było nabyta dla hrafičnaha kabinetu Muzeja vyjaŭlenčych mastactvaŭ imia Puškina ŭ Maskvie. Usio składałasia na lepšaje. Ale krychu paźniej, u 30-ja, «Trybuna mastactva» napiša: «Minin u svajoj tvorčaści zachaplajecca papskim reakcyjnym baroka...» Heta byŭ prysud. Jaho zabiłi niezadoŭha da vajny, u 1941 hodzie. Źniščyłi i Sabor. Ale Minin hetaha nie pabačyŭ... Vyšej za abłoki...

Siarhiej Chareŭski