Aršanskaja bitva: 10 akcentaŭ
Raskazvaje historyk Aleś Kraŭcevič.
26.12.2014 / 23:33
1. Siarod simvałaŭ niezaležnaści. «Tryvała «zabytaja» za savieckim časam, bitva stała słavutaj, kali adnaviłasia niezaležnaść Biełarusi, u čas postkałanijalnaj ejfaryi i farmavańnia ideałohii vyzvaleńnia. Tady i byŭ uviedzieny Dzień biełaruskaj vajskovaj słavy, 8 vieraśnia, u dzień pieramohi pad Oršaj.
2. Čamu Orša, a nie Hrunvald? Biełarusy tam siońnia — «biednyja svajaki». A Aršanskaja bitva, pa-pieršaje, adbyvałasia na našaj terytoryi. Pa-druhoje, jana była abarončaja. I pa-treciaje — heta była bitva z samym strašnym voraham na praciahu ŭsioj historyi Biełarusi.
3. Kankistadory. Militaryzavanaja Maskoŭskaja dziaržava, praparcyjna bolšaja za VKŁ, naraściła vajskovuju siłu ŭ manhoła-tatarskija časy. Kali jarmo było skinutaje, jany kinuli hetuju vajskovuju masu na Zachad i paśla na Sibir — jak niekali ispancy, paśla skančeńnia Rekankisty, — na Amieryku.
4. Orša jak pazityŭ. Dla VKŁ navała takoj masy maskoŭcaŭ była niečakanaściu. Ad siaredziny XV stahoddzia raz za razam z-za ŭschodniaj miažy źjaŭlałasia vojska i niesła spustašeńnie. I niemahčyma było jaho spynić. I pad Oršaj — udajecca nie prosta spynić, a źniščyć. Heta była jarkaja pieramoha siarod strašnaj pałasy parazaŭ.
5. Čamu vojska VKŁ sastupała pa kolkaści maskoŭskamu. Kab najmać vojska, treba hrošy. A šlachieckija ŭładańni VKŁ byli vyzvalenyja ad dziaržaŭnych padatkaŭ. Kab atrymać hrošy na vojska, vialikamu kniaziu treba była zhoda Sojmu, jakuju błakavali deputaty z centralnych vajavodstvaŭ. Im nie było spravy da vajny. Maskovija, cetralizavanaja da despatyzmu dziaržava z žorstkaj padatkavaj sistemaj, vyjhravała. Majučy hrošy, najmała hienuezskuju piachotu. Maskoŭskaja vyviedka pa ŭsioj Jeŭropie šukała artyleryjskija technałohii, majstroŭ i artylerystaŭ.
6. U čym majsterstva Astrožskaha. Pavodle ahulnapryniataj viersii, hietman Astrožski dabiŭsia pośpiechu, padmannym adstupleńniem zavabiŭšy maskoŭskaje vojska ŭ zasadu i rasstralaŭšy z harmat. Majsterstva było — viedać, dzie pastavić harmaty i mienavita na ich vyvieści asnoŭnuju masu varožaha vojska.
7. Jak kiravali vojskam. Jak moh pałkavodziec u XVI stahoddzi kiravać šmattysiačnymi atradami, zmušajučy ich vykonvać pravilnyja manieŭry? Isnavała sistema infarmavańnia — hrupa hancoŭ, jakija pieradavali zahady hietmana kamandziram charuhvaŭ. Kamandzir davaŭ sihnały charuhvie z dapamohaj trubaŭ, ražkoŭ. Była i sistema sihnałaŭ charuhvaj — vializnym ściaham — asabliva padčas bitvy, u ahulnym hałasie. Naprykład, možna było pakazać źmienu kirunka ataki.
8. Na Krapivienskim poli marna štości šukać. Ideja raskopak vyklikaje skiepsis. Daśpiechi, zbroja — usio heta kaštavała jak majontak. Zabitych abdzirali, zabirajučy ŭsio. Navat streły, jakija nie pacelili.
9. Vobraz hietmana Astrožskaha łamaje rasiejskuju ideałahiemu. Maŭlaŭ, vojny z VKŁ — heta procistajańnie pravasłaŭnaj Rusi katalickamu Zachadu. Astrožski byŭ pravasłaŭny, jon siadzieŭ u maskoŭskaj viaźnicy. Jon moh pierajści na bok Maskvy, jak zrabili mnohija, ale ź pieršaj mahčymaściu ŭciok. Abraŭ zmahańnie za Ajčynu. Dla jaho pravasłaŭnaja Maskva była strašniejšaj za katalicki Zachad.
10. Aršanskaja pieramoha tarmaznuła ekspansiju. Maskva pierastała biazdumna pasyłać atrady ŭ VKŁ. Naša dziaržava atrymała pieradyšku. U vyniku XVI stahoddzie stała załatym viekam biełaruskaj kultury.