Viktar Marcinovič: Što dobraha i drennaha daŭ nam SSSR
28.04.2015 / 10:59
Niečakany vybuch emocyj, jaki sparadziŭ navat nie sam hety tekst, a adna niehałoŭnaja dumka ŭ im, vymušaje mianie viarnucca da temy. Paŭsotni kamientaŭ tolki ŭ adnoj halinie dyskusii na Facebook, uzajemnyja abrazy i niepaźbiežny pierachod na asoby («A chiba vaš dzied nie byŭ kamunistam, Viktar?» Dyk nie! Nie byŭ! Moj dzied praz pryncypovy charaktar byŭ prybrany z chlebnaj pazicyi buchhałtara ŭ kałhasie prykładna ŭ tym uzroście, u jakim ja ciapier; astatniaje žyćcio pracavaŭ ahranomam, u partyi nie značyŭsia!) — dyk voś, usie hetyja žarści dakazvajuć: adnosiny biełarusaŭ z SSSR jość traŭmaj, balučaj traŭmaj.
Častka ludziej bačyć hetuju traŭmu, astatnija ž pra jaje bajacca navat zhadvać, jak zhvałtavanaja paźbiahaje prypaminać pra hvałt: vopyt znachodzicca ŭ pryciemkach śviadomaści, varušyć i tym bolš analizavać jaho strašna.
I niahledziačy na toje, što zadavacca pytańniem, vyniesienym u zahałovak, — hetaksama dziŭna, jak pytacca, jakaja karyść była ad taho hvałtu (pašyreńnie seksualnaha dośviedu; znajomstva z padziejaj, horš za jakuju ŭžo nie moža być u žyćci, i h. d.), ja prapanuju spakojna razabracca z tym, što daŭ i što zabraŭ u nas SSSR.
Dobraje:
- Stvareńnie dziaržaŭnaści ŭ najaŭnych hieahrafičnych miežach. Respublika Biełaruś adbyłasia jak suvierennaje ŭtvareńnie — upieršyniu paśla apošniaha padziełu Rečy Paspalitaj.
- Likvidacyja sacyjalnaj niaroŭnaści. Zamiest halečnych sialan i zamožnych panoŭ uźnikła novaje hramadstva, dzie kožny moh spadziavacca na žytło, chaj sabie i ŭ vyhladzie pakoja ŭ siamiejnym internacie.
- Zachavańnie i muziejefikacyja abranaj i ŭzhodnienaj z Maskvoj histaryčnaj spadčyny. Navahrudak, Mirski zamak dy inšyja ikaničnyja pomniki byli zachavanyja z dapamohaj vialikich savieckich hrošaj.
- Narodnaja aśvieta. Zakładka biblijatek navat u addalenych vioskach.
- Biaspłatnaja adukacyja.
- Biaspłatnaja miedycyna.
- Industryjalizacyja. Pabudova bujnych zavodaŭ, jakija inakš nikoli nie ŭźnikli b tut: MAZ, BiełAZ, MTZ. Jany byli honaram nie tolki BSSR, ale i ŭsiaho Sajuza.
- Mielijaracyja, zasvajeńnie tych ziamiel na Paleśsi, jakija dahetul nie byli prydatnyja dla sielskaj haspadarki.
- Arhanizacyja infrastruktury zdabyčy kalijnych uhnajeńniaŭ. Biełaruś karystajecca jaje frahmientami dahetul.
- Skasavańnie carskaj manarchii i ŭstalavańnie «savieckaj demakratyi», pry jakoj orhany ŭłady abiralisia narodam, chaj sabie i farmalna.
- Raźvićcio movy i kultury. Upieršyniu za 200 hadoŭ na biełaruskaj movie pačali lehalna vydavacca knižki, źjavilisia prazaiki i paety, šyroka dapuščanyja da čytača. Asobnyja ź ich, naprykład, Jakub Kołas, uvachodzili ŭ orhany ŭłady, mieli šaniec źviartacca da nacyi i ŭpłyvać na kulturnuju palityku. Na biełaruskaj movie vykładalisia pradmiety ŭ VNU, aryjentavanych na kulturu: Teatralna-mastackim instytucie i Instytucie kultury. U 1960-ja na movie vydavalisia navat školnyja padručniki, u tym liku pa niehumanitarnych śpiecyjalnaściach. Biez BSSR nie było b mulavinskich «Pieśniaroŭ».
- Vyzvaleńnie našaj terytoryi ad fašyzmu.
Drennaje:
- SSRB, a potym BSSR pryjšli na zamienu sapraŭdy nacyjanalnaj dziaržavie, niezaležnaj ad SSSR, jakoj mieła šaniec stacca BNR. Dziaržaŭnaść BSSR była niapoŭnaj, faktyčna nam delehavaŭsia status fiederatyŭnaj adzinki, z usimi nastupstvami, jakija raschlobvajem dahetul.
- Tak, panoŭ tut nie zastałosia, ale nie zastałosia i haspadaroŭ. Pryncyp «usio vakruh kałchoznaje — ŭsio vakruh majo». Źniknieńnie praz emihracyju ci represii sapraŭdnaj arystakratyi (los Radziviłaŭ dy ich spadčyny).
- Muziei stali adnym z kirunkaŭ savietyzacyi: u kožnym maleńkim haradku pijanier la stendu «Žyćcio sialan da Kastryčnickaj revalucyi» moh upeŭnicca, što da Lenina tut byli łapci, lebiada i draŭlanyja sochi. Pra vilenskaje baroka i Statut VKŁ savieckija muziei prapanavali zabycca.
- Ci patrebnaja była taja leninskaja aśvieta? U adroźnieńnie ad peŭnych rehijonaŭ Rasii, nasielnictva ŭ biełaruskich haradach było adukavanaje i načytanaje. Pruf — «Zapiski aficera Čyrvonaj armii» Siarhieja Piaseckaha.
- Biaspłatnaja adukacyja. I abaviazkovaje raźmierkavańnie, saviecki VAK, ideałohija zamiest viedaŭ.
- Biaspłatnaja miedycyna. I čerhi ŭ paliklinikach, prusaki i pach kisłaj kapusty ŭ špitalach.
- Zhadanaja industryjalizacyja była kałanijalna-chvaravitaj: suvierennaj jeŭrapiejskaj Biełarusi, nie pryleplenaj da savieckaha rynku, takaja kolkaść traktaroŭ i hruzavikoŭ niepatrebnaja.
- Mielijaracyja pryviała da ekałahičnych nastupstvaŭ. Paśla jaje skančeńnia vyjaviłasia, što na torfie ni chalery nie raście. Ciapier Biełaruś marnuje da 3 młrd rubloŭ u hod na paŭtornaje zabałočvańnie.
- Vilnia, jakuju my stracili nazaŭsiody. Kraina žyvie z vyrvanym sercam.
- «Savieckaja demakratyja» ŭkaraniła tut dumku pra toje, što ŭłada — nie ad Boha, a ad vykankamu. Spaborničać za jaje, kali ciabie nie ŭpaŭnavažyli KDB i ideałahičny adździeł, — šukać prablemy na hałavu.
- Adnolkava-panyłyja chruščoŭki, jakija nazaŭsiody skalečyli vyhlad biełaruskich haradoŭ.
- Taja samaja noč na 30 kastryčnika 1937 hoda, kali ŭ turmie NKVD byli źniščanyja 130 prazaikaŭ, paetaŭ i vučonych. Siarod ich — Płaton Hałavač, Michaś Zarecki, ludzi, jakija mieli šaniec nazaŭsiody źmianić kontury našaj prozy.
- Rusifikacyja, tempy jakoj apiaredžvali dekaratyŭnaje zachavańnie biełaruskaj kultury ŭ śpiecyjalnych ustanovach. Pieratvareńnie movy ŭ prykmietu «kałhasnaści» i «viaskovaści».
- Źniščeńnie histaryčnaha centra Minska. Pra toje, jak hetamu sprabavali supraćstajać, hł., naprykład u «Aŭtamacie z haziroŭkaj» Uładzimira Niaklajeva. Pačytajcie i zabudźciesia na mif, što byccam «histaryčny Minsk byŭ zrujnavany Druhoj suśvietnaj vajnoj».
- Vajna ŭ Afhanistanie, u jakoj Biełaruś dakładna b nie ŭdzielničała sama. Padrabiaznaści hł. u «Cynkavych chłopčykach» S. Aleksijevič.
- Pazbaŭleńnie nacyi sapraŭdnaj historyi, likvidacyja pamiaci pra samyja pryhožyja epizody minuŭščyny, nasadžeńnie adčuvańnia, što nam niama čym hanarycca, aprača partyzanaŭ, zubroŭ i busłoŭ.
- Vulicy Lenina, Marksa, Dziaržynskaha, Suvoraŭskaja vučelnia i tyja mazhi, jakija heta ŭsio supolna haduje.
- 1939 hod.
- Park Horkaha. Park Čaluskincaŭ. Adsutnaść parka Hareckaha, parka Bahdanoviča.
- Čarnobyl. I jašče raz: Čarnobyl.