Ігар Ліхавы: «Ніхто за нас нашую працу ня выканае»
З паслом Украіны ў Беларусі гутарыць Наталка Бабіна.
10.04.2008 / 15:49
Наталка Бабіна: Спадар пасол, словазлучэньне «ўкраінская дыпляматыя» выклікае ў мяне, чалавека, далёкага ад гэтай дзейнасьці, асацыяцыю са знакамітай карцінай «Запарожцы пішуць ліст турэцкаму султану». А што такое насамрэч праца дыплямата? Ці цяжка Вам прадстаўляць Украіну ў Беларусі?
Ігар Ліхавы: Для мяне праца ў Беларусі — першая дыпляматычная місія. Шмат адкрыцьцяў, шмат чаму вучуся. Беларусь — адна зь першых дзяржаваў, зь якой Украіна ўсталявала паўнавартасныя дыпляматычныя стасункі. Плён гэтых дачыненьняў вялікі: таваразварот паміж нашымі дзяржавамі большы за 3 мільярды даляраў, што трымае Ўкраіну на трэцім месцы сярод гандлёвых партнэраў Беларусі, прычым таваразварот вельмі збалянсаваны, імпарт і экспарт амаль роўныя.
НБ: Я ведаю, што паводле адукацыі Вы — інжынэр‑электрык, доўгі час узначальвалі Нацыянальны запаведнік Тараса Шаўчэнкі, працавалі міністрам культуры і турызму. Як інжынэра‑электрыка наагул «занесла» ў бок культуры, а пасьля дыпляматыі?
ІЛ (сьмеючыся): О’Генры сьцьвярджаў, што менавіта дарогі нас выбіраюць, а ня мы іх. Выбар прафэсіі — ён жа не на ўсё жыцьцё. Калі я яе выбіраў — яна была мне цікавая. Я вучыўся ў адным з найлепшых ВНУ Ўкраіны — Адэскім політэхнічным інстытуце, мне падабалася мая спэцыяльнасьць, на трэцім курсе я, адзін з 12 тысяч студэнтаў, якія тады там навучаліся, нават зрабіў вынаходніцтва.
НБ: А чаго яно датычылася?
ІЛ: Ой, гэта складана!
НБ: Нічога, паспрабуем зразумець.
ІЛ: Яно датычылася статара трохфазнага электрычнага рухавіка. Гэта вельмі высокай якасьці рухавік, і нешта новае дадаць да яго тады ўжо было складана. Тым ня менш, мне гэта ўдалося, і вынаходніцтва было выкарыстанае пры вытворчасьці мільёнаў рухавікоў. Прэмію мне заплацілі — аж 40 рублёў… А далей я пяць гадоў працаваў на вялікім радыёзаводзе — «паштовай скрыні». На гэтым заводзе ўсё было пад асаблівым кантролем і не было чуваць украінскай мовы. Гаварыць па‑ўкраінску, выяўляць сваю ўкраінскасьць можна было толькі за яго межамі. А потым — у гады перабудовы — аказалася, што час патрабуе людзей з новымі поглядамі, якія, між іншага, гавораць па‑ўкраінску і свае жыцьцёвыя каштоўнасьці не супрацьпастаўляюць агульнаэўрапейскім.
НБ: А Вашая дасканалая ўкраінская — зь дзяцінства, зь сям’і?
ІЛ: Так, зь сям’і. Я з Жытоміршчыны. Мой бацька быў вясковым настаўнікам, мама — мэдсястрой. Мова, нацыянальная самаідэнтыфікацыя — ад іх. Дык вось, у тыя часы я перайшоў з заводу ў гаркам партыі, потым працаваў намесьнікам старшыні гарвыканкаму. Гэта была страшна цяжкая праца! Маса праблемаў гарадзкой гаспадаркі, маса праблемаў зь перасяленцамі Чарнобылю, воінамі‑аўганцамі — але гэта добра загартавала. Празь нейкі час мяняўся кіраўнік у Дзяржаўным запаведніку Тараса Шаўчэнкі, і калектыў яго зьвярнуўся да мяне. Пагадзіўся я не адразу, бо Шаўчэнка з самага дзяцінства многа для мяне значыў, і ня быў упэўнены, што змагу належным чынам адпавядаць гэтай рабоце. Гэты запаведнік, дарэчы, быў першым ва Ўкраіне, створаным яшчэ Сымонам Пятлюрам 90 год таму. Там я прапрацаваў 16 год… Калі Юшчанка выйграў выбары, ён прапанаваў мне пасаду міністра культуры і турызму, а ўжо адтуль я перайшоў на дыпляматычную працу.
Параўноўваючы Ўкраіну і Беларусь
НБ: У якасьці пасла, параўнайце жыцьцё людзей ва Ўкраіне і Беларусі.
ІЛ: Думаю, такія параўнаньні можна і трэба рабіць — мы ж суседзі. Але трэба ўлічваць шлях, які выбрала Ўкраіна. Ён адрозьніваецца ад шляху Беларусі.
НБ: А Вы лічыце, што Беларусь выбрала свой шлях?
ІЛ: Заўвага слушная. Насамрэч, і мы, і вы ў дарозе, у пошуку. Калі нашы дзяржавы стварыліся ў 1991 годзе, усе месцы геапалітычныя былі ўжо занятыя. Тады ў нас былі вельмі падобныя сытуацыі. Нават абвяшчэньне незалежнасьці ў 1991 годзе адбылося празь дзень: ва Ўкраіне — 24 жніўня, у Беларусі — 25 жніўня. Але калі ва Ўкраіне гэтую дату памятаюць і адзначаюць як вялікае сьвята, то ў Беларусі, як ні дзіўна, пра яе амаль не ўспамінаюць. Гэта таксама паказчык.
Рынкавыя адносіны ва Ўкраіне больш разьвітыя.
За гэты час нашыя дзяржавы і народы прайшлі складаныя выпрабаваньні. У эканамічным пляне абедзьве нашыя дзяржавы дасягнулі многага.
Адбыліся зьмены і ў сьвядомасьці: людзі зразумелі, што яны мусяць працаваць самі на сябе, і ніхто за іх іхныя праблемы ня вырашыць. Мае землякі восеньню 2004 году паказалі сябе людзьмі, якія больш не дазваляюць маніпуляваць сабой. І пазьней яны ня раз праяўлялі сваю талерантнасьць, адказнасьць, узаемапавагу: калі падчас выбараў, іншых падзей праходзяць шматлюдныя мітынгі, часта несанкцыянаваныя, ні разу не было ўзброеных сутычак, нікога не арыштоўваюць, нікога не штрафуюць.
Што да арыенціраў Украіны: нядаўна мы ўступілі ў Сусьветную гандлёвую арганізацыю, ужо даўно мы ў Радзе Эўропы, маем намер уступіць у Эўрасаюз і гатовыя паглыбляць стасункі з НАТО — як з самай эфэктыўнай і масавай арганізацыяй калектыўнай бясьпекі. Наш прэзыдэнт Віктар Юшчанка сказаў нядаўна, што ўступленьне Ўкраіны ў НАТО — не пытаньне выбару, а пытаньне часу, і гэты час да¬дзены для сьвядомага прыняцьця рашэньня на рэфэрэндуме.
НБ: У Беларусі зь нядаўняга часу грамадзкія арганізацыі вымушаныя плаціць за арэнду памяшканьняў у дзесяць разоў больш. Гэта можа стаць сьмяротным ударам, напрыклад, для чарнобыльскіх ці экалягічных саюзаў. Як адаб’ецца гэта на дзейнасьці ўкраінскіх грамадзка‑культурных аб’яднаньняў у Беларусі?
ІЛ: Нэгатыўна. Гэта праблема існуе. Многім грамадзкім арганізацыям не пад сілу плаціць па такіх цэнах. У Беларусі грамадзкія арганізацыі ня могуць атрымліваць дапамогу ад бізнэсу, як гэта магчыма ва Ўкраіне. Наколькі я ведаю, уся аплата арэнды ідзе праз Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта. Я зьбіраюся размаўляць на гэты конт у міністэрствах замежных справаў і культуры. Ва ўсім сьвеце грамадзкія арганізацыі падтрымліваюцца дзяржавай, а таксама спонсарамі зь ліку прыватных асоб.
Візы, мяжа і Хатынь
НБ: Якія найбольш сур’ёзныя праблемы ў стасунках паміж Украінай і Беларусьсю? У геапалітычным пляне нашыя дзяржавы — канкурэнты ці партнэры?
ІЛ: Мы не павінныя быць канкурэнтамі, каб не падарваць патэнцыял адзін аднаго. Мы павінныя быць разам, але дзеля пэўных мэтаў. Калі ў нас ёсьць супольныя каштоўнасьці, такое аб’яднаньне магчыма. Мы суседзі. У нас супольная гісторыя. Мы прайшлі ўжо пэрыяд разгубленасьці, калі кожны мусіў выжываць сам па сабе. Цяпер у нас пайшлі ўгару эканамічныя адносіны. Праўда, ёсьць фактары, якія стрымліваюць працэс. Чаму, скажам, інвэстыцыі з Украіны не ідуць у Беларусь, а ідуць у Вугоршчыну, Славакію, Баўгарыю? Заканадаўства наша адрозьніваецца ад беларускага больш, чым ад заканадаўстваў эўрапейскіх краінаў.
Яшчэ для мяне застаецца незразумелым і прыкрым, чаму Беларусь з 1997 г. не ратыфікуе дамову пра межы. Дэмаркацыя межаў — гэта і знак павагі да суседа, і зьняцьце ўмоваў для парушэньня мяжы грамадзянамі краін, і першы крок да іх зьнікненьня, да іх незаўважнасьці для грамадзян, як мы гэта назіраем цяпер у краінах ЭС.
НБ: Ці даводзілася Вам сутыкацца зь непаразуменьнямі ці варожым стаўленьнем да Ўкраіны?
ІЛ: Увогуле, беларусы вельмі зычліва ставяцца да ўкраінцаў. Але нашыя консулы час ад часу сутыкаюцца з прыкрымі сытуацыямі, датычнымі ўкраінскіх грамадзян. Напрыклад, непрымальным зьяўляецца тое, што беларус на тэрыторыі Ўкраіны можа знаходзіцца без рэгістрацыі 90 дзён, а ўкраінец у Беларусі — толькі 3 дні. Гэта выглядае, як аднабаковае ўвядзеньне Беларусьсю візавага рэжыму. Гэта стрымлівае і разьвіцьцё бізнэсу: людзі цяпер звыклі хутка перасоўвацца, не марнуючы часу на нейкія незразумелыя працэдуры…
Даводзілася сустракаць неадэкватнае стаўленьне да імкненьня нашай краіны далучыцца да супрацоўніцтва ў рамках ЭС і Паўночнаатлянтычнага блёку. Пры гэтым забываюць, што і Беларусь супрацоўнічае з НАТО, і што Расея мае з НАТО 12 супольных праграм — і гэта не выклікае ні ў кога пытаньняў.
Апошнім часам заўважаю накручваньне сытуацыі вакол трагедыі Хатыні. Нехта перакладае ўсю адказнасьць за гэтую трагедыю на мітычны ўкраінскі батальён. Хіба гэты батальён меў нейкія шаўроны, знакі ўкраінскай прыналежнасьці? Не. А ці мела тады Ўкраіна сваю дзяржаву? Не. Гавораць, што начальнікам яго быў украінец. Але ж гэты чалавек — як я ведаю зь беларускіх СМІ — нарадзіўся ў 1915 г. у Расейскай імпэрыі, вучыўся ў СССР, быў афіцэрам Чырвонай Арміі. Частка паліцэйскіх была прывезеная з‑пад Кіева. Але гэтыя людзі былі набраныя зь ліку савецкіх ваеннапалонных, і няма ніякіх падставаў называць іх украінцамі. Сярод гэтых былых савецкіх салдат — грамадзян СССР — былі людзі розных нацыянальнасьцяў. І нехта ўжо камэнтуе ў інтэрнэце: «Спачатку спалілі Хатынь, цяпер імкнуцца ў НАТО. Вось такія ў нас суседзі…» Падобныя штампы і спэкуляцыі не спрыяюць сур’ёзным абмеркаваньням нашай супольнай гісторыі.
Галадамор
НБ: Сёлета Ўкраіна ўпершыню ўшаноўвала памяць ахвяр Галадамору. Чаму Вы лічыце гэта важным?
ІЛ: Галадамор быў арганізаваны савецкай уладай для зьнішчэньня ўкраінскіх сялян — асновы нацыі. Мы нікога, акрамя сталінскага рэжыму і яго камуністычнай ідэалёгіі, не вінавацім. Таму для нас дзіўна гучаць выказваньні: так, Галадамор быў, але ў нас неадназначнае стаўленьне да гэтага. Якая тут можа быць неадназначнасьць? Гэта ж проста кашчунна. Як напісана ў Эванг¬льлі: так — так, не — не, а што паміж імі — тое ад лукавага.
Ці дачакаемся?
НБ: Тэма Тараса Шаўчэнкі праходзіць чырвонай ніткай нашай сёньняшняй размовы. Таму апошняе пытаньне я пазычу ў клясыка, які напісаў калісьці: «Ці ж дачакаем Вашынгтона з новым і праведным законам? А дачакаемся ж калісь». Як спадар пасол лічыць, дачакаемся?
ІЛ: Дачакаемся, калі ня будзем сядзець склаўшы рукі. Калі Шаўчэнка пісаў гэтыя радкі, зь мільёнаў яго землякоў, можа, толькі некаторыя ведалі пра тое, хто такі Вашынгтон і што ён змагаўся за незалежнасьць сваёй дзяржавы. Але Шаўчэнка адчуваў неабходнасьць перамен для свайго народу. За гэта тагачасны бацька ўсіх славян Мікалай І адправіў яго ў салдаты на 10 год… Мае землякі зразумелі, што ніхто за нас нашую працу ня выканае. Ні Вашынгтон — ні той, ні іншы, — ні Масква, ні Варшава, ні Брусэль. Ёсьць пэўны ўзровень заскарузласьці, нездаровага ўспрыняцьця рэалій, і іх трэба пераадольваць.
На жаль, і ва Ўкраіне, і ў Беларусі мы яшчэ вырашаем пытаньні, якія ў іншых эўрапейскіх краінах вырашылі ўжо сто год таму.