Žonka palitviaźnia Dadzina: Jon čytaŭ Kołasa, Kupału. «Budź śmiełym» — adzin ź jaho lubimych vieršaŭ

Anastasija Zotava, žonka rasiejskaha palitviaźnia Ildara Dadzina, raskazvaje, jak jany z budučym mužam paznajomilisia na akcyi ŭ padtrymku biełaruskaj hramadzianskaj supolnaści, pra svaje nazirańni ŭ Biełarusi i pra toje, što jany daviedalisia z knihi biełaruskaha palitviaźnia Ihara Alinieviča.

08.11.2016 / 07:09

Anastasija Zotava ŭ Miensku.

Ildar Dadzin staŭ pieršym hramadzianinam Rasiei, asudžanym pavodle zakonu, jaki praduhledžvaje kryminalnuju adkaznaść za nieadnarazovyja parušeńni praviłaŭ praviadzieńnia hramadzkich mierapryjemstvaŭ. U 2015 hodzie Basmanny sud Maskvy prysudziŭ jaho da troch hadoŭ pazbaŭleńnia voli. Viasnoj 2016 hodu Masharsud źmiakčyŭ prysud da dvuch z pałovaj hadoŭ. Ciapier Dadzin adbyvaje pakarańnie ŭ papraŭčaj kalonii № 7 u Siehiežy, u paŭnočna-zachodniaj Karelii. Tydzień tamu Dadzin pieradaŭ praz advakata list na volu, u jakim paviedamiŭ pra katavańni.

Anastasija Zotava: Jakraz ciapier jaho naviedvajuć pravaabaroncy z prezydenckaj rady ŭ pravach čałavieka — Ihar Kalapin, zasnavalnik Kamitetu suprać katavańniaŭ, i Pavieł Čykaŭ, kiraŭnik pravaabarončaj asacyjacyi «Ahora». Litaralna niekalki chvilin tamu ja atrymała ad ich paviedamleńnie, što jany dźvie hadziny byli ź Ildaram, razmaŭlali ź im. Ildar pa-raniejšamu ŭ toj samaj kalonii, kudy jaho viarnuli paśla abśledavańnia ŭ špitali.

Zaŭtra da jaho maje pryjechać advakat Ksienija Kastramina. Ad pačatku jahonuju spravu viali dva advakaty — Ksienija Kastramina i Alaksiej Lipcer. Alaksiej jakraz pieradaŭ list pra katavańni. U sieradu my ź siastroj Ildara, Lilijaj Dadzinaj, pajedziem u kaloniju, pasprabujem razam atrymać spatkańnie, kab pahutaryć ź im. A ŭ čaćvier da jaho maje pryjechać jašče adzin doktar.

Reč u tym, što supracoŭniki Federalnaj słužby vykanańnia pakarańniaŭ (FSVP) usialak sprabavali schavać, što Ildar maje prablemy sa zdaroŭjem. Jany vykładali fotazdymki, dzie Ildar staić dałoniami dołu. Pry hetym, pavodle advakataŭ, jon mieŭ krovapadcioki na prydałońniach źnizu, to bok na fota ich nie było vidać. I kali daktary FSVP ahladali jaho pad videazapis, jany skazali, što ź im ničoha drennaha nie adbyłosia, nijakich paškodžańniaŭ niama. Potym pryjechali daktary ź miascovaj balnicy, taksama jaho ahledzieli i skazali, što ŭsio dobra. U toj ža dzień da jaho pryjechali pravaabaroncy, jakija, pa-pieršaje, pabačyli krovapadcioki, jakich nibyta nie znajšli daktary, a akramia taho padčas razmovy ŭ Ildara zdaryŭsia epileptyčny prypadak. Jon upaŭ na padłohu, prykusiŭ jazyk, u jaho z rotu išła piena. Usio heta mnie raskazaŭ adzin z pravaabaroncaŭ, ź jakim ja ŭ kantakcie. Supracoŭniki FSVP pačali kazać, što ŭ Ildara i raniej byli niejkija prypadki, i ŭ dziacinstvie. Ale heta ŭsio absalutnaja niapraŭda, bo ja paśla pahutaryła i ź jahonaj mamaj, i ź jahonymi bratam i siastroj — nijakich prablem u dziacinstvie nie było. I apošnija dva hady, kali jon žyŭ sa mnoj, nie było nijakich prablem ci adchileńniaŭ.

Pałochaje pazycyja čynoŭnikaŭ, jakija nakiroŭvajuć žurnalistaŭ, kab tyja rabili repartažy, što ŭ kalonii ŭsio cudoŭna, tam nikoha nia bjuć, kormiać jak u restaranie, i ŭvohule heta nie kalonija, a sanatoryj.

Paśla prypadku Ildara nakiravali ŭ Pietrazavodzkuju balnicu, dzie jamu zrabili MRT. Daktary skazali, što nia mohuć vyznačyć, što stała pryčynaj prypadku. Pavodle maskoŭskich specyjalistaŭ, heta mahło zdarycca tamu što jaho bili pa hałavie, i mahli adbycca niejkija źmieny praz strasieńnie mozhu. Ja nia viedaju, što rabić u hetaj sytuacyi. Ja nia doktar, ale mnie zdajecca, što strasieńnie mozhu treba lačyć, što treba dadatkovyja abśledavańni. Kali heta nie lačyć, raptam potym buduć niezvarotnyja nastupstvy? Treba niejkim čynam vyciahnuć jaho z kalonii, pieravieści ŭ balnicu, ale ja nia viedaju jak heta zrabić, bo ŭłady sprabujuć zamaŭčać hetuju sytuacyju.

Sa mnoj źviazalisia ludzi, jakija majuć svajakoŭ u toj samaj kalonii. Jany taksama kažuć, što ludziej u hetaj kalonii katujuć. Mužčyna, u jakoha tam siadzić brat, skazaŭ, što hatovy raskazać ŭsio žurnalistam, bo im užo niama čaho hublać — jahony brat niejki čas siadzić u štrafnym izalatary i zahinie, kali ničoha nia źmienicca. Inšaja žančyna kaža, što jaje mužu adbili nyrki. Tamu ja sprabuju pryciahnuć jak maha bolej pravaabaroncaŭ, kab uratavać nia tolki Ildara, ale i hetych ludziej.

Ildar Dadzin i Anastastasija Zotava pabralisia šlubam u śledčym izalatary ŭ lutym 2016 hodu.

RS: Mnie kazali, što vy ź Ildaram paznajomilisia na pikiecie ŭ padtrymku hramadzianskaj supolnaści Biełarusi. Vy tam byli jak žurnalistka?

Zotava: Nie. Ja skončyła fakultet žurnalistyki Maskoŭskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu imia Łamanosava i potym pajšła ŭ pravaabarončuju škołu pravoŭ čałavieka. Hetaja struktura maje abjadnoŭvaje niekalki krainaŭ — u tym liku Ŭkrainu i Biełaruś. U joj udzielničajuć aktyvisty ź biełaruskaj arhanizacyi «Viasna». Ja mieła ź imi kantakty i viedaju, što 4 žniŭnia — Mižnarodny dzień salidarnaści z hramadzianskaj supolnaściu Biełarusi. Naprykład, kali pravaabaronca Aleś Bialacki byŭ za kratami, u Maskvie ładzili pikiety salidarnaści kala ambasady Biełarusi. Na toj momant u 2014 hodzie Bialackaha užo vyzvalili, ale my ź siabrami ŭ lubym vypadku vyrašyli, što takaja akcyja patrebnaja, bo hramadzianskaj supolnaści Biełarusi ciažej, čym rasiejskaj. My pasprabavali naładzić pikiety ŭ centry Maskvy kala pomnika Hrybajedavu. Ja raskidała infarmacyju pa roznych hrupach u fejsbuku, u inšych sacyjalnych sietkach, i na akcyju pryjšli ludzi, jakich my jašče nia viedali. Tam ja ŭpieršyniu pabačyła Ildara.

Ildar mnie potym raskazvaŭ, što tady ja jamu zusim nie spadabałasia, bo palicyja nam kazała: «Voś, vy sa svajoj Biełaruśsiu, sa svajoj Ukrainaj mucicie, hajdajecie łodku — my vas usich pasadzim». A ja sprabavała naładzić kantakt z palicyjaj i kazała: «Oj, nia treba nas sadžać, my ž ničoha nie parušajem». Ildar tady padumaŭ: «Voś, niejkaja dziŭnaja dziaŭčyna, nie adstojvaje svaje pravy, nie apeluje da zakonu, a prosić palicyju ab niečym, kali jany pahražajuć parušyć zakon». Sam jon pajšoŭ na hetaje mierapryjemstva, bo spadziavaŭsia paznajomicca ź biełaruskimi pravaabaroncami. Jon fanat hurtu «Lapis Trubietskoj», hurtu «Brutto», čytaŭ Jakuba Kołasa, Janku Kupału. «Budź śmiełym» — adzin ź jaho lubimych vieršaŭ.

RS: A čytaŭ u aryhinale ci ŭ pierakładzie?

Zotava: U aryhinale. Tam šmat zrazumieła, movy padobnyja. U jaho doma lažyć knižka Jakuba Kołasa, tolki nia pamiataju jaje nazvy. Jon pavažaŭ biełaruskich aktyvistaŭ, bo jany zdolnyja niešta rabić u ciažkich umovach. Tamu jon rasčaravaŭsia, što tam byli ludzi ŭ asnoŭnym z Maskvy, jakija prosta chacieli padtrymać biełarusaŭ.

Kali Ildar užo siadzieŭ pad chatnim aryštam, da nas pryjechaŭ chłopiec ź «Viasny». Jany paznajomilisia, i hety chłopiec sprabavaŭ niejak dapamahać. My ŭžo žartavali, što raniej my rabili akcyi salidarnaści z hramadzianskaj supolnaściu Biełarusi, a chutka ŭ Biełarusi daviadziecca ładzić akcyi salidarnaści z hramadzianskaj supolnaściu Rasiei, bo ŭ Rasiei robicca horš, čym u Biełarusi.

Sama ja dvojčy jeździła ŭ Miensk. Heta było letaś na prezydenckija vybary. Pieršy raz ja jeździła ŭ žniŭni pierad vybarami — pisała repartažy. A druhi raz ja pryjechała ŭžo za dzień da vybaraŭ. Mnie mielisia zrabić žurnalisckuju akredytacyju pry Ministerstvie zamiežnych spraŭ Biełarusi ad maskoŭskaha vydańnia «Hołos», jakoje sočyć za vybarami, zamović hatel. Ale kali ja pryjechała, to daviedałasia, što akredytacyi nia budzie i ničoha nie zamoŭlena. Ja była ŭ šoku i jakraz pajšła da ludziej ź «Viasny»…

Anastastasija Zotava na pikiecie ŭ Maskvie.

RS: A Vam patłumačyli, čamu było admoŭlena ŭ akredytacyi?

Zotava: Nie. Ludzi ź «Viasny» mianie prytulili, i na nastupny dzień ja pajechała pa vybarčych učastkach, bo mnie treba było pisać repartaž. Razam ź inšym čałaviekam, jakoha nie akredytavali, my prychodzili na roznyja ŭčastki i kazali, što my rasiejskija turysty i nam cikava, jak adbyvajucca vybary. Nas nie asabliva vyhaniali, tolki nie dazvalali fatahrafavać. Na ŭčastak, dzie hałasavaŭ Łukašenka, nas, viadoma ž, biez akredytacyi nie puścili. Ale ja pryjechała na ŭčastak, dzie hałasavała Taciana Karatkievič. Spačatku mnie tam kazali prybrać fotaaparat i nie fatahrafavać, ale kali pryjšła Karatkievič i ź joj ahromnistaja kolkaść žurnalistaŭ, dyk milicyja ŭžo navat nie źviartała ŭvahi, chto fatahrafuje, a chto nie.

Na mianie najbolšaje ŭražańnie zrabiła šeście ŭ subotu pierad dniom vybaraŭ i paśla vybaraŭ, u niadzielu. Ludzi źbiralisia na Kastryčnickaj płoščy i potym išli da Płoščy niezaležnaści. Kali b ŭ Maskvie byli takija šeści, dyk paviazali b ŭsich absalutna. Viadoma ž ja čuła pra padziei 2010 hodu i ad znajomych, i ŭ knižcy Śviatłany Aleksijevič «Čas second-hand» pra heta napisana. Tamu ja čakała, što zaraz na hetuju płošču ŭvarviecca analah našaha rasiejskaha AMONu. Tym bolš, što my z aktyvistami «Viasny» bačyli, što ŭ dvarach stajać aŭtobusy, u aŭtobusach siadziać ludzi ŭ šlemach. Tamu dla mianie było šokam, što ludziej nie zatrymlivali, bo kali pačynaješ razumieć, što Biełaruś ledźvie nie liberalniejšaja, čym Rasieja, dyk dumaješ: «Boža, u jakoj ža krainie ja žyvu».

RS: A kamu, na Vašuju dumku, ciapier ciažej adstojvać svaje pravy — ludziam u Biełarusi ci ŭ Rasiei? I ci bačycie vy niejkija adroźnieńni?

Zotava: Ščyra kažučy, kali ja dumała, što ŭ Biełarusi ciažej, dyk viedała pra sytuacyju ŭ Biełarusi, ale nia viedała pra sytuacyju ŭ Rasiei. Naprykład my ź Ildaram čytali knihu Ihara Alinieviča «Jedu v Mahadan», i tam było pra katavańni, jak ludziej u izalatary stavili «na raściažku», prymušali biehać pa prystupkach. I my žachalisia jak takoje moža być u 21-m stahodździ. Ale my prosta na toj momant nia viedali, što adbyvajecca ŭ rasiejskich turmach. Ciapier ja baču, što ŭ Rasiei jość usio toje ž samaje: ludziej staviać «na raściažku», ablivajuć chałodnaj vadoj na marozie, źbivajuć, padviešvajuć na naručnikach.

Mnie zdajecca, što sytuacyja pastupova ŭraŭnoŭvajecca. Łukašenka moža vypuskać palitviaźniaŭ, kab potym pasadzić inšych. Pucin taksama vypuskaje niekatorych palitviaźniaŭ — Nadzieju Saŭčanku, Hienadzia Afanaśjeva, raniej niekatorych udzielnikaŭ pratestu na Bałotnaj płoščy ŭ Maskvie, da taho Michaiła Chadarkoŭskaha… Łukašenka sprabuje hulacca z Eŭropaj i pakazać, što jon užo nie taki dyktatar. U Rasiei sytuacyja naadvarot paharšajecca, bo my ž nie hulajem z Eropaj, a kažam, što tam adny kiepskija ludzi i homaseksualisty, a my samaja cudoŭnaja kraina, i nam na mierkavańnie Eŭropy plavać. Časam zdajecca, što ŭsie postsavieckija krainy prachodziać adzin i toj ža šlach. Spačatku niešta adbyvajecca, naprykład, va Ŭzbekistanie, potym u Biełarusi, potym u Rasiei. Vašy pratesty suprać falsyfikacyi vybaraŭ 2010 hodu — heta našyja pratesty 2012 hodu. Hetaksama ludziej chapali, bili, pałochali. U vas pryniali zakon ab darmajedztvie, i ŭ nas taksama prapanavali. Vyhladaje, što hetyja dyktatary pry ŭładzie pierazvońvajucca, vučacca adzin u adnaho. Tolki va Ŭkrainie ŭ 2014-m heta paviarnułasia krychu nia tak, jak u Rasiei i Biełarusi.

Ildar — čałaviek, jaki vielmi krytyčna stavicca da infarmacyi. Kali jamu niešta kažuć, to jon nie pavieryć, pakul sam nie pravieryć, nia znojdzie pierakanaŭčych dokazaŭ. Tak jon i staŭ aktyvistam — kali pačuŭ u 2011 hodzie, što vybary niačesnyja, jon vyrašyŭ pravieryć sam i pajšoŭ u 2012 hodzie na prezydenckija vybary naziralnikam. Jon pabačyŭ ukidy, niapravilny padlik hałasoŭ i pasprabavaŭ na heta paskardzicca ŭ palicyju. Jaho zatrymali prosta ŭ palicejskim pastarunku, kudy jon pajechaŭ skardzicca, vyvieźli ŭ pramysłovuju zonu i skazali: «Kali budzieš skardzicca, dyk tabie budzie vielmi kiepska». Paśla hetaha jon užo dakładna viedaŭ, što vybary niačesnyja i pačaŭ chadzić na akcyi za česnyja vybary.

Pa sutnaści hetaksama ŭ jaho atrymałasia z Ukrainaj. Jon pačuŭ pa televizary, što na Majdanie niezrazumiełyja ludzi, jakim zapłaciŭ Dziarždep ZŠA, i vyrašyŭ pravieryć — kupiŭ kvitok u Kijeŭ i pajechaŭ tudy. Jon pabačyŭ, što heta dobryja, śvietłyja, pierakananyja ŭ svajoj pravacie ludzi, jakija abaraniajuć svaje idei, abaraniajuć demakratyju, jak jany jaje bačać. Jon byŭ tam u lutym, kali pačali rasstrelvać ludziej. Jon raskazvaŭ, jak dapamahaŭ pieraviazvać paranienych, jon bačyŭ zabitych. Ja sama nie była na Majdanie ŭ 2014-m, ale ja absalutna vieru jamu. Jon raskazvaŭ, što tam byli dobryja i śmiełyja ludzi, jakija byli hatovyja addać svajo žyćcio, kab supraćstajać dyktatury. I kali pačałasia vajna na Danbasie, jon pratestavaŭ suprać hetaj vajny. Mnie zdajecca heta nia dziŭna, bo luby adekvatny čałaviek budzie pratestavać suprać vajny.

RS: Ale ž rasiejskija ŭłady kažuć, što heta hramadzianskaja vajna, jakuju pačaŭ Kijeŭ, što Rasieja tam nie pry čym.

Zotava: U nas šmat žurnalistaŭ rabili raśśledavańni i razmaŭlali z vajskoŭcami, jakija pryznavalisia, što ich paŭaficyjna pierakidvali tudy. Rasiejskija vajskoŭcy byli tam. U lubym vypadku, kali navat havorka pra dobraachvotnikaŭ, u nas ŭ Rasiei šmat dziejničała lahieraŭ, adkul tudy nakiroŭvali ludziej.

Treba razumieć, što dobraachvotniki, jakija jeduć vajavać na Danbas, heta nia niejkija źviary. Heta narmalnyja chłopcy, mahčyma idejnyja, ale ich paprostu padmanuli. Im skazali, što zło sprabuje zachapić Rasieju. I jany pavieryli, adčuli siabie rycarami, pajechali vajavać. A potym, kali jany rabilisia invalidami, dyk pačynali razumieć, što pa sutnaści ich skarystali, i za ich ranieńni ci śmierć nichto nie zapłacić ich baćkam ci ŭdovam. I suprać hetaha varta pratestavać, treba spyniać vajnu.

Anastasija Zotava kala śledčaha izalatara ŭ dzień šlubu.

RS: Vy raśpisalisia ź Ildaram sioleta ŭ lutym, kali jon byŭ užo ŭ śledčym izalatary. U vas była niejkaja papiaredniaja damova?

Zotava: Kali my pačali sustrakacca, my žyli spačatku ŭ zdymnaj kvatery, a potym pa miescy jahonaj prapiski ŭ Padmaskoŭi, kali jaho pasadzili pad chatni aryšt. Nam było absalutna narmalna biaz štampaŭ u pašparcie. My žyli razam, ja hulałasia ź jahonymi plamieńnikami, dapamahała rabić uroki jaho plamieńnicy. Ale kali Ildar siadzić u izalatary ci ŭ kalonii, i ja pryjaždžaju jaho naviedać, ja dla ich nichto, dziaŭčyna z vulicy. Tamu hety šlub byŭ patrebny prosta dla taho, kab nam davali spatkańni. Taksama vielmi važna, što ja, jak žonka, maju prava rabić zajavy ad imia muža. Ciapier, kali vyśvietliłasia hetaja historyja pra katavańni, ja b nie mahła hetaha rabić, kali b nie była jahonaj aficyjnaj žonkaj. Nasamreč varta było brać šlub raniej, kali b my viedali, što jaho pasadziać u turmu. Ale ja była absalutna ŭpeŭnienaja da prysudu 7 śniežnia letaś, što heta varjactva — sadžać čałavieka za adzinočnyja pikiety ź plakatami, za vykazvańnie svajoj dumki. Jon kala hodu siadzieŭ pad chatnim aryštam, i ja dumała, što hety hod jamu i daduć, i vypuściać u zali sudu… Ciapier my sprabujem asprečvać u Kastytucyjnym sudzie sam hety artykuł, pavodle jakoha siadzić Ildar. Jon pieršy i adziny čałaviek u Rasiei, jaki siadzić za adzinočnyja pikiety.

RS: Vy skazali, što varta było brać šlub raniej, kali b viedali, što jaho pasadziać u turmu. A varyjant źbiehčy z Rasiei vy razhladali?

Zotava: Ildar kazaŭ, što nia źjedzie, bo inakš sam siabie ličyŭ by bajaźliŭcam. Jamu ŭ palicyi kazali: «Źjaždžaj z hetaj krainy, inakš zaviadziem na ciabie kryminalnuju spravu». My tady surjozna heta abmiarkoŭvali i jon skazaŭ: «Kali ja zaraz źjedu, dyk kinu ŭsich tych ludziej, jakija ciapier u Rasiei sprabujuć zmahacca».

Ja sprabavała jamu kazać, što moža jon pasprabuje dziejničać pa-inšamu. Moža vyvučycca na jurysta i pasprabuje dapamahać ludziam jak juryst. Ale dla jaho heta pytańnie vykazvańnia svajho mierkavańnia. Jon rabiŭ heta, kab nie adčuvać siabie bajaźliŭcam. «Kali idzie vajna na Danbasie, dyk ja pad joj nie padpisvajusia, ja suprać hetaj vajny. Kali sadžajuć Nadzieju Saŭčanku, dyk ja, jak rasiejec, pad hetym nie padpisvajusia, ja suprać hetaha sudu i hetych falšyvych abvinavačańniaŭ». Jamu heta važna, kab samoha siabie adčuvać čałaviekam.

Kali b ja viedała, što jaho pasadziać, dyk sama źviazała b jamu ruki, pakłała ŭ čamadan i vyviezła b u ciahniku niekudy. Ildar vielmi mocny, vielmi śmieły čałaviek, jon hatovy achviaravać svaim žyćciom dziela inšych. Ale ja nie takaja mocnaja i nie takaja śmiełaja. Ja hatovaja na ŭsio, kab jaho ŭratavać.

Alaksiej Znatkievič, svaboda.org