Nie Muraŭjoŭ-Viešalnik i nie Kaciaryna II: kamu naležyć vyraz «što nie darabiŭ ruski štyk, darobić ruski čynoŭnik, ruskaja škoła i ruski pop»
21.03.2017 / 13:00
Časta hetyja słovy prypisvajucca Michaiłu Muraŭjovu-Viešalniku, vilenskamu hienierał-hubiernataru, dušycielu paŭstańnia Kalinoŭskaha. Časam pišuć navat, što ich skazała Kaciaryna II. Ale dźvie hetyja viersii, najchutčej, nie adpaviadajuć rečaisnaści.
Kaciaryna II.
Rasijskaja caryca niamieckaha pachodžańnia Kaciaryna II, choć i dałučyła biełaruskija ziemli da Rasijskaj Impieryi, aktyŭna rusifikavać vializnuju novuju terytoryju nie davała rady, a mo i nie bačyła patreby.
Michaił Muraŭjoŭ-Viešalnik.
«Michaił Muraŭjoŭ taksama nie moh skazać hetych słovaŭ, — ličyć Alaksandr Fiaduta, daśledčyk litaratury XIX stahodździa, jaki padrychtavaŭ da publikacyi ŭspaminy Muraŭjova «Natatki pra kiravańnie Paŭnočna-Zachodnim krajem i padaŭleńnie ŭ im buntu». —
Jon nie moh užyć vyraz «ruski pop». Jon byŭ sapraŭdy vierujučy čałaviek i słova «pop» nie ŭžyvaŭ.
Jano ni razu nie traplajecca ŭ jaho listach, uspaminach, inšych piśmovych krynicach jaho aŭtarstva. A prypisali, vidać, tamu, što Muraŭjoŭ byŭ viadomaj piersonaj. Darečy vyraz «Ja nie z tych Muraŭjovych, jakich viešajuć, ja z tych, jakija viešajuć» taksama prypisany Muraŭjovu. Jon takoha nie kazaŭ», — upeŭnieny Alaksandr Fiaduta.
Najchutčej, słovy pra ruski štyk, papa i čynoŭnika naležać kurataru Vilenskaj navučalnaj akruhi ŭ 1864—1868 Ivanu Karniłavu.
Ivan Karniłaŭ.
«Heta byŭ muraŭjoviec, — adznačaje Fiaduta.
— Jon, naprykład, šmat zrabiŭ dla publikacyi staražytnych aktaŭ, dakumientaŭ pa historyi Vilenskaha kraju, ale rabiŭ heta adnabakova, u bok rusifikacyi».
Zadačaj Karniłava, pryznačanaha na Vilenščynu ź Pieciarburha paśla paŭstańnia, rusifikacyja i była.
Jon adrazu zvolniŭ praktyčna ŭsich nastaŭnikaŭ-palakaŭ, vypłaciŭšy im na hod napierad zarobak.
Hrošy «na nuždy obrazovanija» brali z 10-pracentnaha zbora ź ziemleŭłaśnikaŭ — udzielnikaŭ paŭstańnia. Navučańnie pa-polsku było zabaroniena,
Zakon Božy katalikam u škołach było zahadana vykładać «na miestnom nariečii» (nie ź vialikaj lubovi da biełaruskaj ci litoŭskaj movy: pa-rusku vučni mahli paprostu nie zrazumieć).
«Karniłaŭ napisaŭ uspaminy, jany nie pieravydavalisia ad XIX stahodździa, ale jość u Nacyjanalnaj biblijatecy. Kali ich pieravydavać, treba pisać hruntoŭnyja kamientary. Inačaj u čytača stvorycca skažonaje ŭjaŭleńnie pra tuju epochu», — kaža Alaksandr Fiaduta.