Mify i praŭda pra rak. Intervju dyrektara ankałahičnaha centra ŭ Baraŭlanach
Nierazhadanaja zahadka Viciebskaj vobłaści, dzie chvareć na rak bolej, čym ŭ čarnobylskich rajonach. Fluarahrafija i renthien nie pakazvajuć rak lohkich na rańniaj stadyi. Pra heta dy inšaje — u ekskluziŭnym interviju prafesara Aleha Sukonki.
11.08.2017 / 16:59
Čamu rak — nie chvaroba, a pierachod u inšy stan? Ci kožny čałaviek kaliści moža zachvareć na rak? Čamu ŭ Viciebskaj vobłaści chvareć na rak bolej, čym u čarnobylskich rajonach? Čamu treba pierachodzić na strachavuju medycynu? Čamu fluarahrafija i renthien nie pakazvajuć rak lohkich na rańniaj stadyi? Jakija abśledavańni nieabchodna rabić kožnamu čałavieku? Z čaho śmiajucca ŭ Baraŭlanach? Pra heta dy inšaje — u ekskluziŭnym interviju, jakoje daŭ Svabodzie dyrektar Respublikanskaha navukova-praktyčnaha centru ankalohii i medyčnaj radyjalohii imia Alaksandrava prafesar, doktar medyčnych navuk Aleh Sukonka.
«Raniej heta byli niejkija razhromnyja aperacyi, jakija kalečyli»
— Aleh Ryhoravič, dziakuju za mahčymaść naviedać NPRC ankalohii i medyčnaj radyjalohii imia Alaksandrava, jaki vy ŭznačalvajecie. Na pačatku razmovy ja chacieła zhadać knihu «Žyćcio paśla raku», vydadzienuju Svabodaj try hady tamu. Heta historyi 22 ludziej, jakija žyvuć pa 10, 20 i 30 hadoŭ paśla ankalahičnaha dyjahnazu, jakija ŭśviadomili, što rak — nie prysud, a žyćcio paśla raku nabyvaje novy sens. Ci šmat u vašaj medyčnaj praktycy było vypadkaŭ, kali ludzi žyli 20, 30 hadoŭ paśla ankalahičnaha dyjahnazu?
— Jość niasłušnaje ŭražańnie ŭ nasielnictva, što paśla raku žyćcia niama. Ankalahičnyja chvoryja — nia redki vypadak na siońniašni dzień. Pryblizna 70% ludziej, jakija lečacca, žyvuć dastatkova doŭha, mnohija zakančvajuć svoj žyćciovy šlach nie praz rak, a z pryčyny inšych chvarobaŭ — serca, insultaŭ. Paśla raku dastatkova doŭha žyvuć ludzi, bo ankalohija zrabiła značnyja kroki za apošnija hady. Ja znajomy z hetaj knihaj, mnie jaje padaravali. Žyćcio źmianiajecca ŭ ludziej, jakija prajšli praz ankalahičnyja chvaroby…
Prafesar, doktar medyčnych navuk Aleh Sukonka.
Što da lačeńnia ankalahičnych chvorych… Raniej heta byli niejkija razhromnyja aperacyi, jakija kalečyli, čałaviek zastavaŭsia invalidam. Usio, što my ciapier robim, nakiravana na toje, kab čałaviek nia byŭ invalidam, kab jon pracavaŭ, kab staŭ paśla lačeńnia narmalnym čałaviekam, kaniečnie, zachoŭvajučy ŭžo inšyja standarty žyćcia. Što ja maju na ŭvazie? Kali jon paliŭ, my pracujem ź im, kab jon kinuŭ palić. Kab nie pierajadaŭ, zajmaŭsia sportam… Ja viedaju ludziej, jakija žyvuć i 30 hod, i 40 hadoŭ paśla raku.
«Praktyčna kožny čałaviek kaliści zachvareje na rak. Biez vyklučeńnia»
— Kali ja pracavała nad knihaj «Žyćcio paśla raku», uśviadomiła, što kali raptam ja atrymaju hety dyjahnaz, to mnie nia budzie tak strašna, tamu što ja viedaju, što mnohija ludzi praz heta prajšli i navat udaskanalilisia. Niekatoryja hieroi knihi kazali, što dziakujučy hetamu dyjahnazu jany pabačyli zusim inšy sens žyćcia. A vy sami kali-niebudź dumali pra toje, što taki dyjahnaz vam ci vašym blizkim mohuć pastavić?
— U majoj siamji było dastatkova šmat trahiedyj. U mianie, nia budu chavać, žonka pamierła ad rakavaj chvaroby, i siastra, tamu ja prajšoŭ sam praz heta i viedaju, jak heta znutry adbyvajecca. Uvohule na siońniašni dzień za miažoj, u ZŠA, naprykład, kažuć, što rak — heta ŭžo nie chvaroba, heta pierachod u inšy stan čałavieka. Čamu? Tamu što hienetyčna kožny čałaviek, tak zadumana pryrodaj, a moža jašče kimści (my hetaha nia viedajem) — my ŭsie niasiem u sabie hienetyčnuju infarmacyju ŭ našym hienomie pra raźvićcio rakavaha zachvorvańnia. Heta dakazana. Praktyčna kožny čałaviek kaliści zachvareje na rak. Biez vyklučeńnia kožny čałaviek.
Tamu heta, moža być, navat i nie chvaroba, a inšy stan čałavieka. I my naohuł kažam, što kali ŭ nas heta zakładziena na hienetyčnym uzroŭni, ci možam my kazać pra vyzdaraŭleńnie ad raku? Havorka idzie pra padaŭžeńnie žyćcia na tyja hady, pra jakija vy skazali, na 30, 40, 50 hadoŭ. My ličym, što hety čałaviek vyzdaravieŭ. I my padaŭžajem žyćcio na takija dastatkova vialikija terminy. Hetaja chvaroba na siońniašni dzień — numar adzin. Sardečnyja i inšyja chvaroby — užo druharadnyja.
«Kali my zrazumiejem, čamu bieśśmiarotnaja rakavaja kletka, tady my taksama budziem bieśśmiarotnyja»
— I dla biełaruskaj medycyny taksama?
— Usio pieradavoje, što jość u śviecie, u sfery ankalohii. Treba zrazumieć pachodžańnie raku, čamu rakavaja kletka pamnažajecca niastrymana, čamu jana bieśśmiarotnaja… I kali my zrazumiejem, čamu bieśśmiarotnaja rakavaja kletka, tady my taksama budziem bieśśmiarotnyja. Tamu na siońniašni dzień usie asnoŭnyja srodki ŭkładajucca mienavita ŭ takija daśledavańni na malekularna-hienetyčnym uzroŭni.
— Žyćcio paśla raku. Napeŭna, možna skazać, što žyćcio z rakam…
— Napeŭna. Heta tyčycca kožnaha čałavieka. I tamu da hetaha treba spakojna stavicca. Tak zadumana pryrodaj. My ničoha nia možam z hetym zrabić.
— Ja čytała, što zaraz u navukovym asiarodździ abmiarkoŭvajecca mahčymaść navat pierajmienavańnia niekatorych typaŭ raku, jakija pavolna raźvivajucca, jakija dobra lečacca, kab nie nazyvać ich užo ankalahičnymi chvarobami, kab nie traŭmavać ludziej. Jak vy da hetaha staviciesia?
— Ja liču, što naohuł ludziam treba stavicca bolš spakojna da hetaj chvaroby. Pa-pieršaje, heta nie fatalnaść u naš čas, ja by skazaŭ, časovaja niazručnaść. Kali rak vyjaŭlajecca na rańnich stadyjach, a zaraz heta prykładna 60% — ja kažu pra našu krainu — niekatoryja da 70%, my kažam, što heta poŭnaje vyzdaraŭleńnie. To bok nievialikaja aperacyja, navat nie aperacyja, a niejkaja manipulacyja niejkaja. Čałaviek papraŭlajecca i praciahvaje žyć narmalnym žyćciom. Svoječasova treba abśledavacca, pačynajučy z 50 hadoŭ.
PET-centar jak najsučaśniejšy metad dyjahnostyki raku na rańnich stadyjach
— Vy pracujecie ŭ ankalohii z 1984-ha hodu. U Navukova-praktyčnym respublikanskim centry ankalohii i medyčnaj radyjalohii imia Alaksandrava prajšli ŭsie prystupki ad małodšaha navukovaha supracoŭnika da dyrektara centru.
— Usie pasady, jakija tolki jość, ja prajšoŭ.
— Nakolki ja viedaju, vy rabili ŭnikalnyja aperacyi ŭpieršyniu ŭ Biełarusi ŭ sfery ankaŭralohii. Ci praciahvajecie aperavać na pasadzie dyrektara?
— Zaraz radziej. U aperacyjnaj byvaju, ale nia stolki, kolki chaciełasia b. Pakolki apošnija 5-7 hadoŭ zajmajusia haspadarčaj dziejnaściu, budaŭnictvam… Ja ŭžo bolš budaŭnikom staŭ! Uvohule dziaržava na raźvićcio našaha centru srodkaŭ daje dastatkova. My nie pakutujem. Za apošni čas u nas vielmi vialikaje raźvićcio.
Za apošnija 5 hadoŭ my ŭviali ŭ dziejańnie vialiki, na ŭsiu krainu, Pazitronna-emisijny centar. Heta najsučaśniejšy metad dyjahnostyki raku na rańnich stadyjach, jaki dazvalaje nia tolki dyjahnastavać, ale i kantralavać lekavańnie. Heta absalutna inšy ŭzrovień lekavańnia. My adkryli malekularna-hienetyčnuju labaratoryju.
Heta vialiki šaścipaviarchovy budynak, uvohule vosiem pavierchaŭ, bo 2 pavierchi dla techničnaj aparatury. Jaki ŭ nas asnoŭny chirurhičny korpus, taki i hety. Jość šeść padraździaleńniaŭ daśledavańnia raku. Heta asnova našaha centru, vakoł jakoj usio ŭ nas budujecca — sučasnaje lekavańnie i navukovyja daśledavańni. My pabudavali cudoŭnuju palikliniku, jakaja abstalavanaja sučasnym abstalavańniem. Tam jość adździaleńnie ambulatornaj chirurhii, ambulatornaja chimijaterapija, adździaleńnie UHD, endaskapija, renthienaŭskaje adździaleńnie i pryjom. Zaraz tam my adładžvajem pracu, pracujuć dźvie źmieny, z 8-j da 8-j. My zrabili kapitalny ramont niekalkich korpusaŭ — ŁOR, uralahičnaha i hinekalahičnaha korpusu. Naohuł u nas 30 budynkaŭ i budynin na 30 hiektarach.
Štodnia 800 pacyjentaŭ ambulatorna, stacyjanar na 800 łožkaŭ
— A kolki za dzień moža pryniać vaš centar, ambulatorna i ŭ stacyjanary?
— U siarednim štodnia ŭ nas ambulatorna prychodziać kala 800 pacyjentaŭ. U nas 2 tysiačy supracoŭnikaŭ, daktaroŭ bolš za 500 čałaviek, ź ich kala 100 kandydataŭ navuk, 30 prafesaraŭ… U nas stacyjanar na 800 łožkaŭ. Ciapier krychu źmianiajem padychod, robim upor na ambulatornaje lekavańnie. Ja nie darma kazaŭ pra ambulatornuju chirurhiju i ambulatornuju chimijaterapiju. My pačynajem budavać vialikuju haścioŭniu, pry joj budzie kaviarnia i dastatkova vialiki restaran. Heta dla zamiežnych haściej, jakija pryjaždžajuć da nas lačycca i abśledavacca. My pierachodzim na tyja ž technalohii, što i za miažoj. Siońnia chvory pastupaje, maksymum zaŭtra jamu robiać aperacyju, i praz try-čatyry-piać dzion jon pavinien vypisacca. A kolkaść łožkaŭ naadvarot budziem skaračać, my prosta intensyfikujem metady pracy.
Biez aperacyi. Hama-nož dla lačeńnia puchlin hałaŭnoha mozhu
— Adzin z hierojaŭ knihi «Žyćcio paśla raku», kali ź im razmaŭlali čatyry hady tamu, raskazvaŭ, što jeździŭ rabić analizy ŭ Maskvu ŭ PET-centar (Pazitronna-emisijny centar), pakolki čatyry hady tamu ŭ Biełarusi takoha centru jašče nie było. Ciapier PET-centar jość u Baraŭlanach. Ale kali b u vas była mahčymaść atrymać maksymalna mahčymy biudžet, što b vy jašče zrabili ŭ pieršuju čarhu?
— My nie abdzielenyja ŭvahaj dziaržavy. Niadaŭna adkryli novy centar pramianiovaj terapii. My majem novy liniejny paskaralnik apošniaha pakaleńnia. Ciapier majem i hama-nož dla lekavańnia chvarobaŭ puchlin hałaŭnoha mozhu.
My atrymlivajem srodki, imkniomsia ich staranna i rupliva vykarystoŭvać, kab nakiroŭvać ich na patrebnyja kirunki. U nas jość kancer-rehistar, statystyka ankalahičnych zachvorvańniaŭ. I ŭsio, što my raźvivajem, zaležyć ad hetaha. My pieršyja na postsavieckaj prastory arhanizavali kancer-rehistar i ciapier majem mahčymaść prasačyć, kolki na praciahu 50 hod u nas było rakavych chvorych, jakich, jakoha ŭzrostu i inšaje, i možam prahnazavać, što budzie napieradzie.
Na pieršym miescy ŭ mužčynaŭ rak prastaty, u žančyn — małočnaj załozy
— Za apošnija 10 hadoŭ jak źmianilisia dynamika raźvićcia ankalahičnych zachvorvańniaŭ u Biełarusi i što na heta ŭpłyvaje?
— Jak i va ŭsim śviecie ŭ nas adbyvajecca rost ankalahičnych zachvorvańniaŭ, pry čym istotny. Heta ahulnasuśvietnaja tendencyja… Adnoj rukoj praciahvajem žyćcio, ludzi stali žyć doŭha, u tym liku ŭ Biełarusi. Za miažoj žyvuć da 80-ci, i 90 hadoŭ. A advarotny bok medala — kolkaść ankalahičnych chvarobaŭ uzrastaje praparcyjna pavieličeńniu siaredniaj praciahłaści žyćcia i palapšeńniu dyjahnostyki. Kali paraŭnać časy, kali ja pačynaŭ pracavać u 80-ja hady, i zaraz, to ja nikoli navat nia dumaŭ, što budzie taki ŭzrovień raźvićcia medycyny va ŭsim śviecie i ŭ pryvatnaści ŭ našym centry, u Biełarusi. Heta ahulnaja tendencyja.
— A jak mianiajecca dynamika raźvićcia roznych typaŭ raku?
— U Biełarusi ŭ mužčyn byŭ na pieršym miescy rak lohkaha. Ciapier jon pierajšoŭ na druhoje miesca, na pieršym miescy rak prastaty. Kalasalny rost. Heta źviazana z tym, što my pačali dyjahnastavać rak prastaty na rańniaj stadyi. My praviali pa ŭsioj krainie vialikuju pracu pa rańnim vyjaŭleńni, tak zvany skryninh.
Kožny mužčyna paśla 50 hod, kali idzie zdavać zvyčajnyja analizy ŭ palikliniku, viedaje, što treba zdać kroŭ na PSA (prastatyčny-specyfičny antyhien). Heta markier, jaki vykarystoŭvajuć dla dyjahnostyki i nazirańnia za chadoj raku prastaty. I tady ŭžo my robim pahłyblenaje daśledavańnie. I tamu ŭ nas ciapier adzinkavyja chvoryja z 4-j stadyjaj raku prastaty. U Mienskaj vobłaści jość rehijony, dzie ŭvohule 3-ja i 4-ja stadyja nie vyjaŭlajecca, a kali navat 3-ja stadyja, to jana ŭsio roŭna aperabielnaja. Kolkaść takich chvorych — 50 tysiač, i my prahnazujem, što jana budzie raści. A ŭ žančyn na pieršym miescy jak byŭ, taki i zastajecca, rak małočnaj załozy. Na žal, heta prablema. Štohod vyjaŭlajecca kala 5 tysiač žančyny z hetym rakam. U mužčyn i ŭ žančyn nastupnyja miescy zajmaje a rak kišečnika. Raniej na druhim miescy byŭ rak straŭnika, ciapier — rak lohkaha, a ŭ žančyn — rak kišečnika, a potym užo rak jaječnikaŭ i h.d.
— Z čym heta moža być źviazana? Mahčyma, ź peŭnymi zvyčkami ŭ hramadztvie?
— U nas niakiepska arhanizavanaja praca ŭ spravie vyjaŭleńnia raku lohkaha, u spravie baraćby z paleńniem i inšaje, u vyniku hetaha raku stała mieniej u mužčyn, ale nie namnoha. Prosta stali bolš vyjaŭlać rak prastaty. Što tyčycca pryčynaŭ raku kišečniku, to heta, kaniešnie, charčavańnie. Rak kišečniku znachodzicca siarod ankalahičnych chvarobaŭ na trecim miescy i ŭ mužčyn, i ŭ žančyn, i my źviazvajem heta z ładam žyćcia i charčavańnia. Hienetyčna madyfikavanyja pradukty, vialikija dozy antybijotykaŭ u žyvioł, kab zapabiehčy infekcyi. Darečy, u ZŠA pavodle zakanadaŭstva vyznačajecca na ptuškafabrykach utrymańnie antybijotykaŭ u miasie kur ci indykoŭ… Heta va ŭsim śviecie raspaŭsiudžana, ničoha nia zrobiš.
«Najbolšaja kolkaść raku — u Miensku i Viciebskaj vobłaści»
— A kali kazać pra rehijony Biełarusi, to jakija jość tendencyi rostu ankalahičnych chvarobaŭ?
— Najbolšaja kolkaść raku — u Miensku i, što dziŭna, u Viciebskaj, samaj čystaj našaj vobłaści. Ja jakraz rodam adtul. Heta paradaksalna, i my nia možam zrazumieć čamu. Kaliści dumali, što heta źviazana ź chimičnaj vytvorčaściu ŭ Navapołacku. Ale ŭ Voršy, adkul ja sam rodam, niama takoj vytvorčaści, ci ŭ Haradockim rajonie, najbolš čystym rajonie, taksama niama. A tam kolkaść žycharoŭ pamianšajecca bolš, čym u inšych rehijonaŭ našaj krainy, i kolkaść raku tam bolšaja, čym na Homielščynie ci Bieraściejščynie, čym u čarnobylskich rehijonach. My pakul nia možam adkazać na hetaje pytańnie.
Jasna, što ŭ Miensku bolš niespakojny ład žyćcia. Ale čamu ŭ spakojnych rajonach Viciebskaj vobłaści takaja kolkaść raku? Moža być, heta źviazana z hiealahičnymi pracesami… Kažuć, što hrada niejkaja, razłom na Viciebščynie prachodzić, i, mahčyma, mahnitnaje ŭździejańnie… Ale heta nie dakazana. My fiksujem fakty, ale dakazać i vyjavić, z čym heta źviazana, pakul nia možam.
«My tracim asnoŭnyja hrošy, jak uvohule ŭ śviecie, na lekavańnie raku treciaj-čaćviertaj stadyi»
— Jaki najvialikšy vyklik staić pierad biełaruskaj ankalohijaj? U čym vy bačycie asnoŭnuju prablemu, nakirunak dziejańnia?
— Samaje hałoŭnaje, nad čym my štodzionna pracujem, heta rańniaja dyjahnostyka. Lačeńnie raku efektyŭna ŭ pieršaj-druhoj stadyi. Tady najbolš dobryja vyniki i patrebnyja nievialikija srodki, maleńkija aperacyi, u asnoŭnym łaparaskapičnyja, nijakich vialikich razrezaŭ. My tracim usie asnoŭnyja hrošy, jak uvohule ŭ śviecie, na lekavańnie raku treciaj-čaćviertaj stadyi. Na čaćviortaj stadyi padaŭžeńnie žyćcia — maksymum hod-try. Treciaja stadyja — 50 na 50, za 5 hadoŭ hinie, na žal. 50% chvorych. I my tudy ŭsie hrošy vydatkoŭvajem. Heta nieracyjanalnaje vykarystańnie srodkaŭ. Asnoŭnaje, samaje hałoŭnaje — heta rańniaje vyjaŭleńnie raku.
Nieefektyŭnyja prafahlady, renthien i fluarahrafija
— A što zvyčajnamu čałavieku, akramia taho, što nie palić, nie złoŭžyvać alkaholem, imknucca da zdarovaha charčavańnia, treba abaviazkova rabić z punktu hledžańnia medyčnych abśledavańniaŭ?
— Rańniaje vyjaŭleńnie raku praduhledžvaje peŭnyja mierapryjemstvy. Kaliści jašče z časoŭ Siamaški ŭ nas byli vielmi raspaŭsiudžanyja prafilaktyčnyja ahlady. A što takoje prafahlady? Navat vyznačeńnia niama. Moža, u 30-ja hady minułaha stahodździa heta mieła značeńnie na jakichści škodnych vytvorčaściach, a my pa-raniejšamu hetym zajmajemsia. Heta nie efektyŭna.
Rańniaje vyjaŭleńnie raku albo skryninh idzie ciažka va ŭsich krainach śvietu. Zdavałasia, heta pavinna było b być najbolš prosta, a heta ciažka, tamu što składana ŭparadkavać systemu. Pa-pieršaje, patrebna abstalavać pieršasnaje źviano i navučyć trochi pa-inšamu myślić ahulnalakarnuju sietku, zvyčajnuju palikliniku, ci, dapuścim, taho ž lekara, jaki ŭpieršyniu sutykajecca z chvorym. U pryncypie, jon pavinien viedać, što ŭ hetym uzroście dla hetaha čałavieka najbolš časta treba rabić. Voźmiem, naprykład, metady vyjaŭleńnia raku lohkaha. Kab jaho vyjavić na rańniaj stadyi, treba zrabić kamputernuju tamahrafiju.
— Nie fluarahrafiju?
— Ja b, naprykład, zabyŭ taki metad jak fluarahrafija. U nas u centry daŭno ŭžo fluarohrafa niama, my jaho addali, demantavali. Jon, peŭna, maje značeńnie dla vyjaŭleńnia suchotaŭ, ale dla vyjaŭleńnia raku nijakaha značeńnia fluarahrafija nie maje. I renthienahrafija nia maje značeńnia. Tolki kamputernaja tamahrafija. Tady možna pabačyć rak na rańniaj stadyi. A ŭ nas palikliniki abstalavanyja fluarohrafami i renthienaŭskimi ŭstanoŭkami.
Ale jak vyjavić kałarektalny rak? Nijak nia vyjaviš, nie zrabiŭšy kałanaskapiju
Voś čałaviek prychodzić, skardzicca na kašal, branchit nie prachodzić. Što robić terapeŭt? Jon, jak praviła, adpraŭlaje jaho, u lepšym vypadku, na renthienahrafiju. My takija vypadki raźbirajem. Ja vyjaždžaju ŭ rajony na patolahaanatamičnyja kanferencyi analizavać zapuščanyja raki. Pačynajem raśśledavańnie, jak ža atrymałasia. I ŭsio banalna prosta. Terapeŭt hladzić, paŭhoda lečać i ničoha nie prachodzić. I tolki tady pryznačajuć kamputernuju tamahrafiju. A ŭvohule treba było pačynać z kamputernaj tamahrafii. I tady my b hetyja paŭhoda nie zhubili. I tak va ŭsich, na žal, lakalizacyjach. Toj ža rak prastaty. Zaraz my pačali jaho bolš-mienš viedać. Naprykład, pastupaje mužčyna z dyzuryjaj, pačaščanym mačavypuskańniem… Ciapier užo ŭsie viedajuć, što treba zrabić PSA. Robicca PSA, i tam nie banalny cystyt, a rak prastaty. I tak dalej. To bok pacichu dziela rańniaha vyjaŭleńniem raku my musim uvohule mianiać usio pieršasnaje źviano. Ujaŭlajecie, što heta takoje? Treba abstalavać palikliniki adpaviednaj aparaturaj, navučyć, padrychtavać ludziej. Treba ŭziać kavałačak na daśledavańnie, naprykład, paśla mamahrafii. Marfolah pavinien być padrychtavany. Bo nia kožny marfolah pa maleńkim kavałačku pastavić dyjahnaz rak małočnaj załozy. Heta vializnaja praca. Va ŭsich krainach śvietu heta składana pierachodzić. I heta doraha, my z hetym sutyknulisia.
Ale jak vyjavić kałarektalny rak? Nijak nia vyjaviš, nie zrabiŭšy kalanaskapiju. A kab jaje zrabić, treba padrychtavacca. Ačyścić kišečnik, pravieści kalanaskapiju pad narkozam. Navat arhanizavaŭšy kabinet, dzie dajuć narkoz, heta nia tak prosta. Tam pavinien być anestezijolah, na ŭsialaki vypadak pavinnyja być padviedzienyja adpaviednyja hazy, a raptam u čałavieka jakaja alerhičnaja reakcyja ci jaki šok zdarycca. Voś hetym my i zajmajemsia siońnia. Pavolna, vierna, ale ŭparta. Pa ŭsioj krainie.
— Ja viedaju, što vynajšli ŭžo biełaruskija ankamarkiery…
— My taksama pracujem nad hetym. Zaraz užo tysiačy vyjaŭlenyja. Ale ich efektyŭnaść nievialikaja. Da prykładu, jość ankamarkiery na rak jaječnikaŭ, kišečnika, padstraŭnikavuju załozu, lohkaje. Ale ich efektyŭnaść nievialikaja. Pryblizna 20% my traplajem u kropku, a 80% — mima. A voś efektyŭnaść ankamarkiera raku prastaty — 60-70%. I nia tolki my, uvieś śviet pracuje, kab znajści markiery, jakija pa analizu kryvi mohuć vyznačyć ankalahičnuju chvarobu…
Abaviazkovaja kałanaskapija paśla 50 hadoŭ
— Vy kažacie pra rańniuju dyjahnostyku z punktu hledžańnia medyčnaj słužby. A što ŭsio ž musić zrabić zvyčajny čałaviek?
— Adpaviednym čynam daśledavacca. Pačynajučy z 50 hadaŭ, što treba rabić? Mužčynam treba zdavać kroŭ na PSA, raz na 5-10 hadoŭ rabić kałanaskapiju, raz na try hady rabić kamputarnuju tamahrafiju lohkich u abaviazkovym paradku. Pahladzieć straŭnik chacia b raz na try hady. Žančynam raz na hod prachodzić mamahrafiju i rabić mazki z šyjki macicy, taksama zrabić kałanaskapiju, kamputarnuju tamahrafiju lohkich. Tolki tady my možam nie ŭpuścić dyjahnaz rak. I heta krajnie składana ŭsio arhanizavać. Na siońnia ŭ siabie ŭ centry my ŭsio heta arhanizoŭvajem dla žycharoŭ Mienskaj vobłaści. Nu i dla ŭsich žadajučych. Za płatu.
100 aperacyj na dzień. «Naš centar u budučym moža ŭsiu krainu absłuhoŭvać»
— A ŭ vas zamiežniki lečacca?
— Naš centar — adzin z najlepšych na postsavieckaj prastory. Niekalki centraŭ zastałosia, jakija dobra abstalavanyja, naš u tym liku. My vysoka kacirujemsia. I ŭ nas pryblizna ad 20 da 50 zamiežnych hramadzian štodzień.
— Adkul zvyčajna jeduć?
— Z usich krain, najbolš z Rasiei i Ŭkrainy. Naohuł z krainaŭ SND šmat. Byvajuć i z Polščy ludzi, adusiul — z usiaho śvietu traplajuć.
— Jakija ŭmovy dla ich u paraŭnańni ź biełarusami?
— Jany ž za hrošy lečacca i patrabujuć asobaha abychodžańnia medycynskaha persanału. Heta pavinny być krajnie dobrazyčlivyja lekary, siostry i sanitarki navat. My im stvarajem umovy, naohuł za ručku vodzim pa centry. Pałaty pavinnyja być asobnyja, pry čym nie tyja, jakija byli raniej. My zaraz robim ich jak dvuchpakajovyja kvatery z usimi vyhodami. Takich pałat u nas užo dastatkova zroblena. Asobaje charčavańnie. Čamu my navat haścioŭniu robim? U nas ža centralizavanaje charčavańnie, adpaviednaja firma hatuje i pryvozić ježu dla vialikich špitaloŭ. A patrabujecca indyvidualnaje, specyjalnaje charčavańnie. Kali pacyjent choča być u haścioŭni, to, kali łaska.
— A ci niama aściarohi, što praz zamiežnikaŭ mienš biełarusaŭ tady zmohuć atrymać dapamohu?
— Nie. U nas nijakich prablem z hetym niama. Ja vam chaču skazać, što naš centar u budučym, jak ja jaho baču, moža naohuł usiu krainu absłuhoŭvać, kali my stvoram poŭnuju infrastrukturu, kali ŭ nas budzie dobraja haścioŭnia, kali budzie naładžanaje charčavańnie…
U nas 100 aperacyj na dzień u siarednim robicca. Možam i bolš rabić, kali pracavać u dźvie źmieny. I nam vielmi vyhodnyja zamiežnyja hramadzianie. Pa-pieršaje, my bačym, što zapatrabavana ŭ krainach SND, u jakich kirunkach treba raźvivacca. A pa-druhoje, my zarablajem značnyja srodki, na siońniašni dzień kala 100 tysiač dalaraŭ na tydzień, na miesiac — ad 400 da 500 tysiač dalaraŭ. I 60% idzie nam, 40% — na padatki. Darečy, my vyzvalenyja ŭkazam prezydenta ad padatku na prybytak. My kaliści 60% addavali, a 40% zastavałasia nam. Za košt hetaha my pavyšajem zarabotnuju płatu.
Raschody na centar u Baraŭlanach takija, jak na ŭsie astatnija RNPC razam
— A ŭ biełaruskim biudžecie na medycynu jakuju častku zajmajuć raschody ankalohiju?
— Kab vy paraŭnali, u Biełarusi kala 20 Respublikanskich navukova-praktyčnych centraŭ. Dyk voś raschody nas naš centar — jak na ŭsie astatnija razam uziatyja!
— A kali paraŭnać z suśvietnaj praktykaj?
Jość preparaty, na jakija 100 tysiač dalaraŭ treba tracić na adnaho chvoraha na miesiac
— My da hetaha nabližajemsia. Siarod našych susiedziaŭ my najlepš finansujemsia. U Polščy, Vuhorščynie, Partuhalii na ankalohiju vielmi surjoznyja srodki vydatkoŭvajucca. I ŭ nas taksama. Adna zakupka chimijapreparataŭ — heta kalasalnaja sumy. Usio doraha. Dziakuj Bohu, što ŭ nas svaja pramysłovaść, inakš by naohuł nie zmahli b ničoha zrabić. Zaraz jość preparaty, na jakija 100 tysiač dalaraŭ treba tracić na adnaho chvoraha na miesiac. Tamu ŭ nas raźvivajecca svaja pramysłovaść, bolš za 50% svaich lekaŭ vypuskajem. Navat tarhietnyja preparaty. Niadaŭna my ŭ Biešankovičach adkryli vytvorčaść, dzie heta budzie raźvivacca. My ŭ siabie šyroka pravodzim kliničnyja vyprabavańni zamiežnych i biełaruskich preparataŭ. My chočam pravodzić i dakliničnyja vyprabavańni, stvarajem adpaviednuju infrastrukturu. A kliničnyja vyprabavańni ŭ nas u centry iduć niakiepska. I heta dadatkovy zarobak dla viadučych specyjalistaŭ. U nas jość daktary, jakija zarablajuć na ŭzroŭni zamiežnych specyjalistaŭ.
«Šukajem mutacyi, jakija adbyvajucca praz uździejańnie źniešniaha asiarodździa ŭ hienomie čałavieka»
— Jakija navukovyja daśledavańni ŭ vašym centry pravodziacca? Čym vy mahli hanarycca?
— My, badaj, adzinyja na postsavieckaj prastory i ŭ śviecie stvaryli štučnuju trachieju i pierasadzili jaje čałavieku. Što majecca na ŭvazie? Biarecca makiet devitalizavanaj trachiei (pakul u trupa), zaraz my zajmajemsia hetym užo i na pryntary. Dalej sa stvałavoj kletki vyroščvajuć kletki, jakija pakryvajuć hetuju trachieju, potym praroščvajucca sasudy. I my pierasadžvajem čałavieku hety ŭžo štučna stvorany orhan. Heta składaniejšyja technalohii. U nas užo try takija pacyjentaŭ byli praaperavanyja, zajmajemsia tym, kab na patok pastavić. I heta vielmi vialikija zatraty.
U malekularna-hienietyčnaj labaratoryi robim supraćvirusnuju vakcynu, adździaleńnie imunalohii hetym zajmajecca. Pracujem z hienomam i narmalnaj, i rakavaj kletki, šukajem mutacyi, jakija adbyvajucca praz uździejańnie źniešniaha asiarodździa ŭ hienomie čałavieka. Heta što tyčycca fundamentalnych daśledavańniaŭ. Biez navuki nie isnuje kvalifikavanaha lekara. Kali lekar nie zajmajecca navukovymi daśledavańniami, nia piša artykuły, to jon nie raście. Lekar pavinien pastajanna pracavać. Tamu my navuku padtrymlivajem, usialak lekaraŭ pryciahvajem, dastatkova šmat abaraniajucca ŭ nas. Našy navukoŭcy napisali «Kiraŭnictva pa ankalohii», trochtomnik, jakomu niama analahaŭ na postsavieckaj prastory.
Psychalahičnaja dapamoha. «Pracujem z pacyjentami, lekarami i ich svajakami»
— Vielmi važny momant u lačeńni ankalahičnych zachvorvańniaŭ, asabliva kali stavicca dyjahnaz i paśla jaho, heta psychalahičnaja dapamoha. U Biełarusi byłyja ankapacyjenty stvarajuć hrupy ŭzajemapadtrymki ankapacyjentaŭ…
— Iryna Žychar hetym zajmajecca. Kaniešnie, ja stanoŭča da hetaha staŭlusia.
— Jak uvohule musić być arhanizavana psychalahičnaja dapamoha? Ci heta musić być abaviazak lekaraŭ abo heta pavinna być hramadzkaja praca, jakaja paralelna idzie? Bo heta vielmi istotnaja reč dla chvoraha.
— Absalutna słušna. Pa-pieršaje, u nas u štacie jość psycholahi i psychaterapeŭty, heta ceły nakirunak. My pracujem z pacyjentami, i nia tolki z pacyjentami — i ź lekarami i ź ich svajakami, biaz hetaha niemahčyma. Pa-druhoje, heta arhanizujuć takija inicyjatyŭnyja ludzi, jak Iryna, jakija prajšli praz ankalahičnyja chvaroby,. Tak va ŭsim śviecie adbyvajecca. I tut my pavinnyja razam pracavać, ale inicyjatyva pavinna być ad tych ludziej, jakija prajšli praz heta. Naprykład pacyjentki, jakija lačylisia, ad raku małočnaj załozy, kamunikujuć, viedajuć adna adnu, majuć ahulnyja intaresy.
Mity pra rak
— Jak vy miarkujecie, jakija asnoŭnyja mity pra rak isnujuć u Biełarusi? Kaliści daŭno byŭ raspaŭsiudžany mit, što rak — heta prysud. Byli vypadki, kali čałavieku stavili dyjahnaz, i jon moh i samahubstvam skončyć…
— Byli takija vypadki. Ja dumaju, što nastaŭ čas, kali ludzi ŭśviedamlajuć, što hety dyjahnaz — nie prysud, a časovaja niaŭdača ŭ žyćci. Da hetaha treba stavicca krajnie spakojna. Pa-druhoje, treba zaŭsiody vieryć, što ty ačuniaješ ad hetaj chvaroby. Kali čałaviek nia budzie vieryć, jon nikoli nie vylečycca, navat kali maleńkaja puchlina. Hałoŭnaje — aptymizm i žadańnie vylečycca, i tady ŭsio heta pieraadolvajecca. I dobryja lekary, kaniečnie. Mity pacichu my raśsiejvajem. My šmat vystupajem u presie. Dumaju, što mitaŭ chutka ŭžo nia budzie ŭ nas…
«Niama formuły pośpiechu, ale jość formuła parazy — sprabavać zadavolić kožnaha»
— U lubym hramadztvie heta jość i ŭ Biełarusi vielmi raspaŭsiudžana — ludzi narakajuć na medycynu, i na sferu ankalohii taksama, kažuć pra čerhi… Krytyka hučyć, časam abhruntavanaja, časam nie. Jak vy adkazvajecie na krytyku źnizu?
— Krytyka i pavinna iści. My reahujem… Jość taki vyraz Daniela Defo: niama formuły pośpiechu, ale jość formuła parazy — sprabavać zadavolić kožnaha… My pracujem nad tym, kab hetyja čerhi likvidavać całkam. U nas elektronnaja systema ŭ paliklinikach, elektronnaja čarha, jość kołcentar. Naprykład, čałavieku skazali, što ŭ jaho rak u čaćvier, jon telefanuje nam u kołcentar, jaho zapisvajuć na pryjom u aŭtorak ci ŭ sieradu, dapuścim, na 2 hadziny. Kali jon pryjedzie? Jon pryjedzie ŭ paniadziełak u 8 hadzin…
Ludzi prosta nia viedajuć, kolki što kaštuje dla dziaržavy. Naprykład, adno daśledavańnie PET-centru kaštuje 800 eŭra. Letaś my raschodavali kala 3 miljonaŭ dziaržaŭnych srodkaŭ na daśledavańnie na adnym aparacie. Na im možna daśledavać maksymalna 60 pacyjentaŭ štodnia. My vyjšli zaraz ad 30 da 40 čałaviek. Paličycie. I heta tolki adno daśledavańnie. Zaraz my ŭstalavali taki metad — UHD-endaskapija. Heta surjoznaje abstalavańnie, sumieščanaje endaskapičnaje daśledavańnie, ekran i razam UHD. Adno daśledavańnie kaštuje kala 350-400 eŭra. Kalasalnyja srodki dziaržava tracić. Prosta narod nie cenić toje, što dla ich robicca…
«Treba pacichu ŭvodzić strachavuju medycynu»
— Moža, nia ŭsio viedaje?
—- Moža być. Nia cenić i nia viedaje, jak heta ŭsio robicca za miažoj. U nas niama strachavoj medycyny. Ja liču, pacichu jaje treba ŭvodzić, kab ludzi adčuvali kolki što kaštuje. Strachavaja medycyna stymulavała b, darečy, i lekaraŭ, tamu što strachavyja kampanii patrabavali b adpaviednaj jakaści lačeńnia. Nie niezadavolenyja chvoryja pavinny pisać skarhi, hetym pavinnyja zajmacca strachavyja kampanii, kali zroblenaja pamyłka padčas aperacyi. My na patolahaanatamičnych kanferencyjach raźbirajem chirurhaŭ, jakija zrabili pamyłki — pamyłki ž taksama byvajuć. Voś heta mnie zdajecca treba pacichu ŭvodzić u krainie.
Z majho punktu hledžańnia, medycyna — heta ŭsio-taki dobry brend našaj krainy. My vielmi ščylna supracoŭničajem z nacyjanalnym instytutam raku ZŠA, vialikuju kanferencyju niadaŭna praviali, u jakoj jany ŭdzielničali. Jany praviali adpaviednym čynam lekcyi. Kali my pakazvajem naš uzrovień, vočy ŭ ich voś takija robiacca. Havorać: čamu vy mała siabie reklamujecie?
— A jak vyhladaje biełaruskaja ankalohija ŭ paraŭnańni z amerykanskaj?
— Niakiepska. Kaniešnie, Ameryka ŭ medycynie napieradzie Eŭropy. Ja zaŭsiody kažu, što ŭ nas siońnia eŭrapiejski ŭzrovień, ale nie amerykanski. Ameryka idzie napieradzie, tam kalasalnyja srodki vydatkoŭvajucca na navukovyja daśledavańni. ZŠA sumiesna ź Vialikabrytanijaj i Niamieččynaj raskadziravali hienom čałavieka, zaraz pracujuć nad raskadziravańniem hienomu rakavaj kletki. Nivodnaja kraina śvietu nie paraŭnajecca z tym, jakija hrošy vydzialajucca hrošy ŭ ZŠA. Jany napieradzie iduć u vytvorčaści lekaŭ. Ale nam taksama treba hetym zajmacca, tamu što heta technalohii. Treba raspracoŭvać nia tolki praściejšyja, a mienavita składanyja leki. Jany ŭsio ciahnuć za saboj, treba hetym zajmacca.
— Vy skazali, što amerykancy vysoka acanili ŭzrovień vašaha centru…
— Nas acanili vielmi vysoka, my ź imi zaplanavali niekalki navukovych daśledavańniaŭ pa epidemijalohii, pa asablivaściach puchlinaŭ. Ich cikavić ščytapadobnaja załoza, asabliva z čarnobylskich zon, i my im pradstaŭlajem takuju mahčymaść i sumiesna pracujem nad hetym.
— A z čaho ŭ Baraŭlanach śmiajucca?
— Pytańnie cikavaje. Doktar-ankolah pavinien być aptymistam. A ja čałaviek dastatkova žorstki. Naš były pasoł i były ministar Piatro Kraŭčanka abśledavaŭ u nas svaich znajomych. Pachadziŭ pa našamu centru i kaža mnie, što ŭ vas usio z humaram, ale jak u armii. Voś z hetaha i śmiajucca…