Jak kachanka Majakoŭskaha stała pieršaj łedzi BSSR
Niejmavierna pryhožaja, adčajna śmiełaja, raźniavolenaja ŭ dumkach i pavodzinach, Zosia sapraŭdy žyła napoŭnicu. Ale kryŭdna, kali ŭjaŭleńnie pra jaje abmiažoŭvajecca tolki takimi štampavymi charaktarystykami, jak «fatalnaja žančyna», «pieršaje kachańnie Majakoŭskaha», «instytutka, jakaja źbiehła z futurystami»… Bo jana była čałaviekam našmat hłybiejšym. Historyju mienskaj himnazistki Zosi Šamardzinoj apaviadaje piśmieńnica i daśledčyca litaratury Hanna Sieviaryniec.
29.01.2019 / 21:25
1930 hod. Maskva. Uładzimir Majakoŭski, užo śmiarotna stomleny i śmiarotna rasčaravany, rychtuje svaju apošniuju ŭ žyćci vystavu «Dvaccać hod pracy». Nijakich pamahatych dziaržava svajmu ščyramu trybunu i pałymianamu pramoŭcu nie dała — płakaty paet prybivaje svaimi rukami. Pobač ź im na padłozie klejać vializnyja arkušy papiery, pryładžvajuć fotazdymki, prykidvajuć podpisy tolki administratar vystavy Pavieł Łavut dy Zosia Šamardzina, žonka byłoha staršyni SNK BSSR Jazepa Adamoviča i razam z hetym pieršaja sardečnaja siabroŭka i kachanka Majakoŭskaha. Kali vystava ahłušalna pravaliłasia, bo na jaje nie pryjšli ani siabry-piśmieńniki, ani vysokija hości pry pasadach, mienavita Zosia arhanizavała kalektyŭnaje chadajnictva pierad kiraŭnictvam krainy, kab Majakoŭskaha ŭznaharodzili ordenam za dvaccać hod pracy. Chadajnictva nie zadavolili, ale sam fakt!
Jašče epizod. U 1926 hodzie staršynia Hałoŭpalitaśviety S.S.Šamardzina admianiaje rašeńnie cenzara P.Ł.Arešnikava ab zabaronie kupałaŭskich «Tutejšych». Dokazy hetaha ekstraardynarnaha pa tym časie ŭčynku adšukaŭ u archivach historyk Alaksandr Hužałoŭski. Toj karotki čas, jaki «Tutejšyja» ŭsio ž žyli na scenie BDT-1, byŭ advajavany ŭ epochi Zosiaj Šamardzinoj.
Ciapier tut, na vulicy Vaładarskaha, znachodzicca Nacyjanalny akademičny dramatyčny teatr imia Maksima Horkaha, a spačatku heta była sinahoha. Jaje zakryli paśla revalucyi i ŭ 1926-m pierarabili na kinateatr «Kultura» (na fota). Mienavita ŭ im vystupaŭ Majakoŭski. Kuryravała mierapryjemstva Sofja Šamardzina: jak žonka staršyni SNK BSSR, jana adkazvała ŭ krainie za ŭsiu kulturu. Z knihi I. Kurkova «Minsk nieznajomy».
Jašče detal, hetym razam z pačatku 1920-ch. Jaje zhadvaje va ŭspaminach sama Zosia: «U Saŭnarkamie pa patrabavańni Dziaržpłana i Narkamfina admovili dać srodki na škoły miestačkovaj moładzi. I, musić, było nadta dziŭna i śmiešna, kali dakładčyk Narkamaśviety, staršynia Hałoŭpalitaśviety (heta značyć, ja), raptam zapłakaŭ. Adamovič ažno razhubiŭsia, ale ŭsio ž nie pajšoŭ suproć płanavych i finansavych orhanaŭ. Dobra, što ŭmiašaŭsia Jakub Kołas i zastupiŭsia za Narkamaśviety».
Jašče ŭčynak. 1964 hod. Šamardzina, nie tak daŭno reabilitavanaja paśla dziesiaci hadoŭ łahiera i siami sibirskaha pasialeńnia, piša list da paeta-akademika Piatra Hlebki (adkazu jakoha, na žal, nie zachavałasia). Nie, jana ničoha nie prosić dla siabie. Jana prosić, kab Hlebka paspryjaŭ adnaŭleńniu i zachavańniu pamiaci pra pieršych biełaruskich nacyjanał-balšavikoŭ Jazepa Adamoviča, Alaksandra Čarviakova i Mikałaja Haładzieda, što zahinuli padčas represij. Kłopat Zosi — vialiki navat pa siońniašnim časie: jana chacieła b ustalavać miemaryjalnyja doški ŭ honar tych, chto pačynaŭ stvarać respubliku. Niama kamu jaje padtrymać — i doški, kaniešnie ž, nie ŭstalavali. Ale jana zmahałasia.
A ciapier možna i pa paradku.
Pacałavała paeta na sustrečy z čytačami
Sofja Šamardzina naradziłasia ŭ Niaśvižy ŭ 1894 hodzie. Baćka jaje, akcyzny čynoŭnik (siońnia my b skazali: supracoŭnik padatkovaj inśpiekcyi) Siarhiej Ivanavič Šamardzin, praz kolki hod paśla naradžeńnia dački pierabraŭsia ŭ Miensk, dzie ŭ chutkim časie Zosia raspačała vučobu ŭ himnazii. Dakładna nieviadoma, jakim čynam baćki Zosi paznajomilisia z maładym, ale i tady ŭžo znakamitym pieciarburhskim litarataram Karniejem Čukoŭskim. Mahčyma, praz supolnaha znajomaha, mienskaha chirurha Cemiecha Šabada, da jakoha Čukoŭski zavitvaŭ u Miensk. Jak by tam ni było, ale mienavita Čukoŭski ŭ 1913 hodzie pavioz 18-hadovuju Zosiu ŭ Pieciarburh: dapamahčy z pastupleńniem na Biastužaŭskija žanočyja kursy i paznajomić sa staličnymi paetami. «Adny baćki paprasili zavieźci ich dačku ŭ Pieciarburh», — tak paźniej raspačnie raspovied pra Zosiu sam Čukoŭski.
Ź niekatorymi staličnymi litaratarami, tym nie mienš, mienskaja himnazistka była ŭžo krychu znajomaja, a jany byli krychu znajomyja ź joj. Chulihanka Šamardzina ŭ pačatku hetaha losavyznačalnaha dla jaje hoda padčas vystupu Fiodara Sałahuba ŭ mienskim Haścinym dvary prabrałasia za kulisy, padbiehła da paeta i pacałavała jaho. Vybryk hety nievymoŭna ździviŭ Sałahuba — i ŭraziŭ prysutnaha tam ža Ihara Sieviaranina. Sustreŭšy Zosiu ŭ Pieciarburzie, paet Sieviaranin zhadaje i vybryk, i dziaŭčynu, i svajo ŭražańnie — i zakachajecca ŭ pryhožuju kursistku. Ale da taho času jana ŭžo — kachanka Majakoŭskaha.
Čukoŭski, Sieviaranin…
Imklivy i dramatyčny raman Majakoŭskaha i Sonki Šamardzinoj (piaščotnaje «Sonka» prydumana dla jaje paetam) šmatkroć apisany ŭ litaratury. Ščyra i prastadušna raspaviadaje pra jaho sama Zosia ŭ natatkach «Majo futurystyčnaje junactva». Padrabiazna i mietadyčna raskručvajuć spružynu hetaj historyi bijohrafy rasijskaha hienija. Padobna na toje, što heta i sapraŭdy było pieršaje surjoznaje kachańnie maładoha paeta. U kožnym razie, mienavita Zosin vobraz stanie asnoŭnym «składnikam» vobrazu Maryi ŭ jahonaj pieršaj vialikaj liryčnaj paemie «Vobłaka ŭ štanach». U trahiedyi «Uładzimir Majakoŭski» Zosia znoŭ zhadvajecca, ale ŭžo — siastroj: «U mienia jesť Soniečka, siestra!»
Va ŭspaminach sučaśnikaŭ Majakoŭskaha raz-poraz milhaje niepryhožaja historyja ź plotkaj, jakuju nibyta puściŭ spakutavany niečakanaj reŭnaściu Čukoŭski.
Daviedaŭšysia, što jahonaja padapiečnaja ciažarnaja, jon uskliknuŭ: «Jak! Vy źbirajeciesia naradzić ad sifilityka?!»
Plotka pajšła hulać pa horadzie, nibyta padchoplenaja Maksimam Horkim… Zdajecca, mienavita z hetaha niepryjemnaha kłubka Zosia i vybłytałasia ŭžo nie kachankaj Majakoŭskaha, a «siastroj», pazbaviŭšysia i ad niepažadanaha dziciaci.
Na niekatory čas jana prymaje pałkija zalacańni Ihara Sieviaranina. Sofji Šamardzinoj pryśviečana jahonaja paema «Zvany sabora pačućciaŭ» — ale i hetaja paetyčnaja historyja chutka stamlaje. Zosia šukaje siabie: pierastaje ŭžyvać miasa, jedzie siastroj miłasernaści na front Pieršaj suśvietnaj, u 1917 naradžaje ŭsio ž dzicia (imia baćki jana nikomu nie nazyvaje), ale ŭ hetym ža hodzie syn jaje pamiraje…
Nadziejnaja siabroŭka mužu i kachankam
U 1917 hodzie Šamardzina viartajecca ŭ Miensk — u samy vir revalucyjnych padziej. Niekatory čas jana pracuje ŭ štabie haradskoj milicyi pad kiraŭnictvam Michaiła Frunze, potym jedzie ŭ Sibir. Tam, u Ciumieni, kali horad znachodziŭsia na asadnym stanoviščy, u razhar Hramadzianskaj vajny nieŭtajmavanaja Zosia ŭstupaje ŭ RKP(b).
Uładzimir Majakoŭski. 1911 hod.
U 1921-m, nieŭzabavie paśla zakančeńnia polska-savieckaj vajny, Šamardzina znoŭ viartajecca na radzimu. Aktyŭnaja, zaŭvažnaja, raźniavolenaja, jana znachodzicca ŭ samaj huščy padziejaŭ, na čale novanarodžanaha žanočaha ruchu. Na adnym z partyjnych mierapryjemstvaŭ Zosia znajomicca z narkamam vajskovych i ŭnutranych spraŭ BSSR Jazepam Adamovičam.
Raman z narkamam
Hety raman razhortvajecca taksama nadzvyčaj chutka. «Adnojčy ja zachvareła i niekalki dzion nie była ŭ Jazepa Alaksandraviča. A ŭ niadzielu, zimovaj ranicaj, na dvor ujazdžajuć vajenkamaŭskija sani. Heta Adamovič vyrašyŭ, što ŭžo čas «pierabudoŭvać žyćcio», i daručyŭ svajoj siastry Heli pryvieźci mianie», — uspaminała Zosia. I dalej: «Roźnica ŭ našym kulturna-adukacyjnym uzroŭni nie pieraškadžała nam, chutčej, hetaja akaličnaść zbližała nas: ja rada była pamahčy ŭ jaho samaadukacyi, jon zaŭsiody padstaŭlaŭ svajo mocnaje plačo i padavaŭ ruku ŭ vyrašeńni arhanizacyjnych i palityčnych pytańniaŭ u majoj rabocie — i ŭ prakuratury, i ŭ Narkamaśviecie».
Jana była nadziejnaj siabroŭkaj mužu — što b tam ni było. Ale adnačasova zastavałasia i nadziejnaj siabroŭkaj svaim byłym kachankam — što b ź imi ni zdarałasia. Nieadnojčy Jazep Adamovič, pakul byŭ pry ŭładzie, dapamahaŭ suviaziami i rekamiendacyjami Uładzimiru Majakoŭskamu. Padčas paetyčnych vizitaŭ u Miensk Majakoŭski zaŭsiody abiedaŭ u Adamovičaŭ. «Jak mnie nazyvać ciabie, na «ty» ci na «vy»?» — spytaŭsia jon pieršy raz, niečakana sumieŭšysia. «Ciabie b krychu pryadzieć!» — žorstka kinuŭ druhi raz, pabačyŭšy Zosiu ŭ stroi «a-la Krupskaja».
«Dziŭna. Raniej ty chacieŭ raździeć mianie, a ciapier chočaš adzieć», — adkazała jamu pieršaja łedzi BSSR, staršynia Hałoŭpalitaśviety Sofja Siarhiejeŭna Šamardzina.
Jość mierkavańnie, vykazanaje Alaksandram Hužałoŭskim, nibyta mimalotnyja, ale ciopłyja adnosiny źviazvali Zosiu ź viadomym kamunistyčnym dziejačam Karłam Radekam: jana paznajomiła Radeka i z Adamovičam.
«Mnie samoj chočacca pahrecca ŭ ciepłyni ŭspaminaŭ»
U 1930 hodzie, praz try miesiacy paśla pravału vystavy «Dvaccać hod pracy», zastrelicca Majakoŭski. U 1937-m, u atmaśfiery represij, u kupe ciahnika zastrelicca Jazep Adamovič. «Pracuj, Soniečka, na karyść partyi za siabie i za mianie», — napiša jon u pieradśmiarotnaj zapiscy. Praź niekalki miesiacaŭ za «kontrrevalucyjnuju dziejnaść» budzie aryštavanaja, adnak, i Soniečka. Dziesiać hadoŭ łahiera, a potym, paśla dvuch niaśmiełych hadoŭ na voli, — novy aryšt i viečnaje pasialeńnie ŭ Iharcy, na dzikaj Poŭnačy. I tolki ŭ 1955-m — kančatkovaje vyzvaleńnie i reabilitacyja.
Sofja Šamardzina pamierła ŭ 1980 hodzie pad Maskvoj, u pansijanacie dla starych balšavikoŭ, kudy jaje ŭładkavała inšaja kachanka Majakoŭskaha, Lila Bryk. Pamierła, pakinuŭšy paśla siabie ŭspaminy pra Majakoŭskaha i Adamoviča, niekalki dziasiatkaŭ vieršaŭ, niekalki pałkich listoŭ da kachankaŭ i viasiołych cydułak da siabrovak. Kažuć, i naprykancy žyćcia jana była nadzvyčaj pryhožaj, nadzvyčaj śvietłaj i nadzvyčaj aptymistyčnaj. «Mnie samoj nadta chočacca pahrecca ŭ ciepłyni darahich uspaminaŭ», — pryznavałasia jana z vybačeńniami: maŭlaŭ, šmat uspaminaju pra siabie, zamiest taho, kab uspaminać pra hieraičnuju epochu.
Uvohule, tyja burapiennyja časy ŭspaminajuć z roznymi pačućciami. Zosia ŭspaminała ź ciepłynioj.
Hanna Sieviaryniec
Niečakanaje supadzieńnie: Sofja Šamardzina sudziła hrupu polskich raźviedčykaŭ na čale z budučym piśmieńnikam Siarhiejem Piasieckim
28 červienia 1924 hoda ŭ Vyšejšym sudzie BSSR u Minsku pačaŭsia špijonski praces. Razhladałasia sprava polskich ahientaŭ z arhanizacyi Siarhieja Piasieckaha.
U budynku pa Marksa, 3 u 1920-ja hady raźmiaščaŭsia Vyšejšy sud BSSR, tut sudzili hrupu Piasieckaha (tady adras byŭ Marksa, 5).
Archivy zachavali imia sudździ — Raman Kudzielski ŭznačalić Viarchoŭny sud BSSR u 1930-ja.
Ale bolšuju cikavaść vyklikaje asoba prakurora. Dziaržaŭnym abvinavaŭcam na pracesie vystupała kiraŭnica žanočaha adździeła CK kampartyi, žonka narodnaha kamisara vajskovych i ŭnutranych spraŭ, viadomaha svajoj žorstkaściu «žaleznaha» Jazepa Adamoviča, Sofja Šamardzina.
Sofja Šamardzina.
Alaksandr Hužałoŭski na staronkach knihi «Seksualnaja revalucyja ŭ BSSR. 1919—1929 hh.» prezientuje hetuju asobu jak seks-simvał abalšavičanaha Minska, čyrvonuju śvieckuju lvicu, razburalnicu siamiejnych ustojaŭ, paśladoŭnicu Alaksandry Kałantaj.
Sustrecca ź Piasieckim, jaki mieŭ padobnuju słavu na polskim baku miažy, joj nie daviałosia. U apošni momant sprytny ahient polskaj vyviedki, arhanizatar špionskaj sietki, niejkim cudam, što adznačajecca i ŭ sudovaj spravie, vyśliznuŭ z ruk HPU. Zdoleŭ uciačy i niechta Siarhiejeŭ (psieŭdanim) — miarkujučy pa spravie, fihura taksama važnaja. A voś šarahoŭcy papalisia.
Čym zajmalisia raźviedčyki hrupy Piasieckaha
U polskaha Hienieralnaha štaba byli spadziavańni na stvareńnie ahienturnaj sietki pa linii Minsk—Babrujsk—Słuck. Pry paśpiachovym raźvićci spravy taksama płanavałasia dałučyć u sietku i Žłobin.
Siarhiej Piasiecki. Fota Wikimedia Commons.
Bolšaść ahientury z hrupy Piasieckaha kancentravałasia ŭ Babrujsku. Asnoŭnyja fihuranty spravy žyli ŭ rajonie vulic Invalidnaj (zaraz Enhielsa), Žukoŭskaj, Łahiernaj Słabodki (Sialanskaja), znakamitaj Skrypački, pobač ź jakoj znachodziŭsia aeradrom. Z prychodam Čyrvonaj Armii ŭ Babrujsk u lipieni 1920-ha były polski aeradrom vykarystoŭvaŭsia avijacyjaj 16-j armii Zachodniaha frontu. U studzieni 1922-ha suprać antysavieckich uzbrojenych akcyj u Babrujsk padciahnuli 2-hi atrad dyvizijona pavietranych karabloŭ «Illa Muramiec», jaki pryciahvaŭ uvahu ahientaŭ.
Piasiecki byŭ zavierbavany na pracu raźviedčyka ŭ vieraśni 1922-ha pad mianuškaj Bieły. Navaśpiečany ahient atrymaŭ zbroju — revalvier sistemy «nahan». Pieršy pierachod Biełaha praź miažu adbyŭsia 9 vieraśnia 1922 hoda ŭ rajonie Stoŭbcaŭ. 17 vieraśnia Piasiecki viarnuŭsia. «Zadańnie vykanaŭ», — śviedčyć zapis jahonaha kuratara, paručnika Ratynskaha. Ahient prynios pa adnym asobniku haziet «Pravda» i «Iźviestija». Pa tych časach haziety byli vielmi kaštoŭnaj krynicaj infarmacyi. Nabyvali ich na haradskich rynkach.
Nastupnym zadańniem było vyśvietlić, jakija dyvizii i adździeły biaruć udzieł u manieŭrach, a taksama vyznačyć terytoryju manieŭraŭ pad Babrujskam. U Rakavie, ulubionym svaim miastečku, Piasiecki pierajšoŭ na saviecki bok. Dy chutka viarnuŭsia: zadańnie było pravalena — Piasieckaha zatrymali, ale paśla adpuścili. Najchutčej, pamiežniki nie źviarnuli ŭvahu na asobu zatrymanaha, u toj čas praź miažu chadzili ledź nie natoŭpami.
Uletku 1923-ha hrupa Piasieckaha demanstruje paśpiachovyja vyniki. Ale ŭ pačatku vosieni, jak paznačaje Ratynski, ahient pieradaje ŭžo «ścipłyja materyjały» i tłumačyć heta dekanśpiracyjaj.
«Źbirali źviestki ab pieramiaščeńni savieckich vojsk…»
Ich aryštavali 19 studzienia 1924 hoda.
U vyniku pravału hrupy ŭ minskim HPU (siońnia heta budynak pa vulicy Enhielsa, 18) apynulisia Hieorhij Pietraškievič, Anton Šukała (Šukajła), jaho žonka Volha, Kanstancin Masiuk, Piatro i Lizavieta Šustoŭskija (brat i siastra) dy Kazimira Raskałava. Takija imiony zastalisia ŭ sudovych dakumientach.
Usich aryštavanych pryvieźli ŭ turmu (na toj momant Centralny papraŭčy dom) 17 sakavika 1924 hoda paśla surjoznaj apracoŭki ŭ padvałach HPU. Pietraškievič i Šukała «pryznalisia, što jany ahienty Infarmacyjnaha biuro №2 Polskaha Hienieralnaha štaba (raźviedka. — NH), praz pasiarednictva niazłoŭlenaha špijona Piasieckaha… źbirali źviestki ab pieramiaščeńni savieckich vojsk…»
Hieorhiju Pietraškieviču nie było i vasiamnaccaci hadoŭ. Prakuror Šamardzina nie paškadavała pryhožaha junaka z Baranavič i patrabavała dla jaho najvyšejšaj miery pakarańnia. Sud źmianiŭ karu na 10 hod pazbaŭleńnia voli «biez kanfiskacyi majomaści z pryčyny adsutnaści apošniaj».
Chłopiec paźbieh rasstrełu tolki z pryčyny maładych hadoŭ. Tady ŭdzieł junakoŭ u spravach darosłych, takich jak uzbrojenyja akcyi (zhadajem słuckich himnazistaŭ-paŭstancaŭ, minskich sieminarystaŭ-zielenadubcaŭ), dyviersii, teror, špijanaž — sprava zvyčajnaja. U čas vajennaha i pavajennaha lichalećcia staleli vielmi rana.
Nielha nie zaŭvažyć, što Pietraškievič byŭ aryštavany pieršym z hrupy, u vieraśni 1923-ha. Musić, jaho zatrymańnie i było toj nitačkaj, jakaja dała mahčymaść čekistam razburyć špijonskaje hniazdo. Chacia pa zakonach žanru šarahovy siabra arhanizacyi nie pavinien byŭ viedać inšych jaje členaŭ, a tolki kantaktnuju asobu (staršaha) ź sietki, jakim byŭ dla jaho Siarhiejeŭ.
Adziny rasstralany
Trahičny los u Antona Šukały. Pryhažunia-prakuror nazyvała jaho «intelihientny małady čałaviek». Jana vystaviła jamu abvinavačańnie ŭ tym, što, «byŭšy na słužbie ŭ kancylaryi štaba dyvizijonnaj škoły №8 na pasadzie staršaha pierapisčyka, vykarystoŭvaŭ svajo słužbovaje stanovišča, pieradavaŭ viadomyja jamu źviestki, jakija mieli charaktar dziaržaŭnaj tajamnicy, za ŭznaharodu ahientam polskaj vyviedki».
Šukała raspavioŭ sudu svaju viersiju padziej: byccam jon uvajšoŭ u davier da Piasieckaha dla pieradačy łžyvych źviestak «i sam źbiraŭsia raskryć špijonskuju sietku». Na vartyja žalu sproby padsudnaha zachavać sabie žyćcio sud nie źviarnuŭ uvahi.
U vyniku čatyrochhadzinnaha razhladu spravy 25-hadovy Šukała, rodam z pasiołka Albiarcin (ciapier u miežach horada Słonima), člen Kamunistyčnaj partyi, adziny z hrupy byŭ asudžany da rasstrełu.
Los padsudnaha abciažaryła toje, što Piasiecki nieadnarazova spyniaŭsia ŭ domie Šukały. Jon ź siamjoj žyŭ u Babrujsku, na terytoryi 8-ha artyleryjskaha dyvizijona, jaki mieściŭsia, mabyć, u krepaści.
Žonka Antona, 19-hadovaja babrujčanka Volha, atrymała prysud za vykanańnie abaviazkaŭ kurjera, pieradaču pakietaŭ ź infarmacyjaj i «niedanasicielstva». 30 červienia Volha mieła apošniaje spatkańnie z mužam. Prośba ab pamiłavańni nie była zadavolena. 22 lipienia Šukała «vydadzieny kamiendantu HPU Łukaševiču», što aznačała rasstreł u nastupnuju noč.
Śledstva pryjšło da vysnovy, što ahienty z polskaha boku karystalisia haścinnaściu padsudnych Šustoŭskich, Masiuka, Šukały rehularna i žyli ŭ ich pa niekalki miesiacaŭ.
Lohka vyskačyli?
Inšyja fihuranty špijonskaj spravy — brat i siastra Šustoŭskija — mieli žytło ŭ Babrujsku, pa Žukaŭskim zavułku, dom №2. Piatro Šustoŭski, 23-hadovy chałasty błandzin, jak śviedčyŭ prysud, «prymaŭ u siabie ahienta polskaj vyviedki Piasieckaha».
Za heta jon atrymaŭ dva hady źniavoleńnia. Praz hod viazień źviarnuŭsia z chadajnictvam ab daterminovym vyzvaleńni, u zajavie patłumačyŭ, što «maci — hłuchaja 58-hadovaja staraja».
U hetaj spravie fihuruje tolki adzin minski adras kvatery Kanstancina Masiuka na ŭčastku Hryhorjeva, dom 4, kvatera 1. Vulica Hryhorjeŭskaja była raniej u Minsku — siońnia heta vulica Fabrycyusa. Najstarejšy z hrupy zatrymanych, 51-hadovy achoŭnik vakzała i Doma kultury Zachodniaj čyhunki, zhodna z farmuloŭkaj prysudu, «zdavaŭ kvateru špijonu Siarhiejevu». Siudy ž zachodziŭ Pietraškievič, mahčyma, i sam Piasiecki.
Fihuranty pracesu, jak zaśviedčyła hazieta «Źviazda» za 2 lipienia 1924 hoda, za vyklučeńniem Šukały, atrymali małyja terminy źniavoleńnia, i niekatoryja ŭžo praz hod vyjšli na volu. A žančynam z pryčyny maładości i kiepskaha stanu zdaroŭja ŭvohule dali ŭmoŭnyja terminy. Jak viadoma, da pary: dla hierojaŭ palityčnych pracesaŭ heta byŭ tolki pieršy etap niebiaśpiečnaha ŭzajemadziejańnia z uładaj. Hałoŭnyja maštabnyja represii byli napieradzie. U 1930-ja śledčyja NKVD znoŭ vyciahnuć spravy pieršaj pałovy 1920-ch, kab pazbavić žyćcia ich fihurantaŭ.
Nina Stužynskaja