«Pra kroŭ na praśpiekcie». Adkaz Viktaru Babaryku
Deputata Apazycyi BNF u Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia Siarhieja Navumčyka začapiła fraza Viktara Babaryki, pramoŭlenaja ŭ intervju prajektu «Tok» pra «zalityja kryvioju ruskamoŭnych praśpiekty».
20.05.2020 / 15:56
Pračytaŭ u «Našaj Nivie» interviju na toj momant kiraŭnika praŭleńnia Biełhazprambanku Viktara Babaryki, u jakim, siarod inšaha, jon kaža pra prezydenckija vybary 1994 hodu:
«Była i čaćviortaja siła, nacyjanalizm. Da 1994 hodu mnie pašancavała pracavać u NDI paraškovaj mietałurhii, jaki byŭ dosyć uciahnuty ŭ farmiravańnie ruchu «Narodnaha frontu», u nas dyskusii pravodziŭ Paźniak, Chadyka — i heta byŭ ahramadny ŭniosak u raźvićcio samaśviadomaści. Na žal, usim chaciełasia pabačyć vynik pry žyćci, zalić kryvioju praśpiekty ruskamoŭnymi… [tak u aryhinale videainterviju — SN], zaŭtra navučyć usich havaryć pa-biełarusku. Času nie chaciełasia marnavać na heta, usim chaciełasia ŭsio prosta zaŭtra atrymać — atrymali toje, što atrymali».
Dazvoliŭ by sabie vykazacca adnosna pryhadanych časoŭ — i jak tahačasny deputat parlamentu, i jak davieranaja asoba adnaho z kandydataŭ, i jak aŭtar knih na temy najnoŭšaj historyi.
Mnie ciažka skazać, što ŭ dadzienym vypadku ŭkładajecca ŭ paniaćcie «nacyjanalizm», ale, jak vynikaje z nastupnych frazaŭ, heta Biełaruski Narodny Front, jaki vyłučyŭ na vybarach 1994-ha svajho kandydata, i, šyrej, — prychilniki nacyjanalnaha Adradžeńnia.
Spačatku pra «zaŭtra navučyć havaryć pa-biełarusku». Zakon ab movach byŭ pryniaty ŭ studzieni 1990-ha Viarchoŭnym Savietam 11-ha sklikańnia, dzie byŭ tolki adzin «frontaviec» (člen Arhkamitetu i Sojmu Narodnaha Frontu Vasil Bykaŭ), i byŭ raźličany na paetapnaje dziejańnie ciaham 10 (dziesiaci) hadoŭ. Ci možna heta ličyć — «zaŭtra»? U maštabach Historyi — mahčyma, u maštabach čałaviečaha žyćcia — naŭrad ci.
Dalej. Mahu zaśviedčyć, što ad viečaru 19 kastryčnika 1988 hodu, kali byŭ utvorany Arhkamitet BNF «Adradžeńnie», i da viečaru 26 sakavika 1996-ha, kali ja byŭ vymušany pakinuć Biełaruś, nikoli, ni ad adnaho aktyvista BNF, ni ad adnaho aktyvista Tavarystva biełaruskaj movy imia Skaryny, uvohule ni ad vodnaha prychilnika nacyjanalnaha Adradžeńnia nia čuŭ ničoha i blizka padobnaha na žadańnie nia toje što «zalić praspekty kryvioju ruskamoŭnych», ale navat i prapanovy pra chacia b jakija-niebudź dziejańni, jakija, pavodle mižnarodnych standartaŭ, možna było b rascanić jak dyskryminacyju ruskamoŭnaj častki nasielnictva.
Nahadaju, što ŭ 1991 hodzie mienavita my, deputaty Apazycyi BNF, padrychtavali Zakon ab hramadzianstvie, jaki i byŭ pryniaty i jaki abviaščaŭ «nulavy varyjant». H. zn. usie, chto na momant pryniaćcia pražyvaŭ na terytoryi Biełarusi, niezaležna ad ich etničnaha pachodžańnia, atrymlivaŭ hramadzianstva Biełarusi. Aŭtamatam.
Heta byŭ samy liberalny zakon ab hramadzianstvie na postsavieckaj prastory.
Mahu taksama skazać (i heta, napeŭna, šmat kaho z moładzi ździvić), što bolšaja častka deputataŭ Apazycyi BNF, jak, zrešty, i ŭsiaho Narodnaha Frontu, razmaŭlała pa-rusku. Heta vynikała z umovaŭ, u jakich raśli i vychoŭvalisia pakaleńni biełarusaŭ u apošnija dziesiacihodździ isnavańnia SSSR.
Takim čynam, zalić praspekt kryvioju jany mahli tolki zrabiŭšy masavaje publičnaje charakiry.
Miž inšym, časam ad adukavanych ludziej davodzicca čuć paŭtareńnie tradycyjnaha (i, jak ja pierakanany, zusim nie vypadkovaha, a ŭ svoj čas štučna stvoranaha) mifu, što BNF zajmaŭsia vyklučna i tolki movaj, kulturaj da nacyjanalnym Adradžeńniem.
Hałoŭnaje, čym zajmaŭsia BNF i jahonaja parlamenckaja frakcyja, — heta spačatku dasiahnieńnie, a potym umacavańnie Niezaležnaści Biełarusi, stvareńnie dziaržaŭnych instytucyjaŭ: ułasnaj finansavaj systemy, vojska, mytni, pamiežnaj słužby i h. d. Usio heta było stvoranaje ŭ pačatku 90-ch i na hruncie tych zakonaprajektaŭ, jakija padrychtavali deputaty BNF (nasupierak niežadańniu Kiebiča i parlamenckaj bolšaści, jakija tolki pad naciskam BNF 25 žniŭnia 1991 hodu parahałasavali za Niezaležnaść).
Niejak užo pisaŭ i paŭtaru ciapier, što hatovy pastavić pa butelcy kańjaku za kožny dziasiatak znojdzienych u stenahramach vystupaŭ deputataŭ BNF pa pytańni movy (za vyklučeńniem, kaniešnie, abmierkavańnia «moŭnych» artykułaŭ Kanstytucyi), bo ŭ dastupnych mnie stenahramach, jak i ŭ pamiaci, temy našych vystupaŭ byli — suverenitet, dziaržaŭnaje budaŭnictva i ekanomika, ekanomika, ekanomika.
Niedaskanała viedaju ciapierašni stan zakanadaŭstva ŭ sfery bankaŭskaj dziejnaści, ale padmurak isnavańnia bankaŭskaj systemy na cyvilizavanych, rynkavych pryncypach byŭ zakładzieny mienavita ekanamičnaj hrupaj Apazycyi BNF (najpierš deputatami Uładzimieram Zabłockim, Juryjem Bieleńkim, Mikałajem Kryžanoŭskim, Viktaram Ałampijevym, Siarhiejem Papkovym, razam z namieśnikam dyrektara Instytutu ekanomiki AN Uładzimieram Tarasavym). Zakonaprajekty prajšli ekanamičnuju ekspertyzu, byli vyniesienyja na sesiju Viarchoŭnaha Savieta — i zmahacca davodziłasia za kožny radok. Heta taksama lohka prasačyć pa stenahramach.
Nastupnyja časy pakazali: karani taho, što adbyłosia (i što adbyvajecca) palahajuć najpierš u nizkaj nacyjanalnaj śviadomaści. Pry vielmi spryjalnych, u paraŭnańni z susiedziami, ekanamičnych, hieapalityčnych, demahrafičnych umovach (adsutnaść mižnacyjanalnych kanfliktaŭ, navukajomistaja vysokatechnalahičnaja vytvorčaść, raźvity ahrasektar, pierasiačeńnie stratehična važnych dla našych susiedziaŭ šlachoŭ z zachadu na ŭschod i z poŭnačy na poŭdzień), adzinaje, pa čym Biełaruś «prasiadała», — heta nacyjanalnaja śviadomaść.
Ale hety faktar akazaŭsia hałoŭnym, bo mienavita jon vyznačyŭ los naroda na dziesiacihodździ.
Bo ŭ 1994 hodzie ludzi hatovyja byli hałasavać za čałavieka, jaki mieŭ na mecie źniščyć Biełaruś jak niezaležnuju dziaržavu, ździekavaŭsia z nacyjanalnaj historyi, z nacyjanalnych symbalaŭ, narešcie, z rodnaj movy. U Litvie, Polščy, Łatvii, Ukrainie, u Rasiei chacia b adnaho ź pieraličanaha chapiła b, kab kandydat apynuŭsia aŭtsajderam. U nas bolšaści heta padavałasia nieistotnym, bo jon ža paabiacaŭ «hałoŭnaje» — «nakarmić narod».
Voś što zdarajecca, kali hramadztva błytaje pryjarytety.
I heta, mahčyma, hałoŭny ŭrok, jaki varta vynieści z najnoŭšaj historyi.