Берлин: город, в котором убеждаешься, что никакие стены не вечны
Архивный материал журнала «Наша гісторыя».
11.06.2022 / 18:31
Папярэдні мэр Берліна сказаў пра гэты горад: «Бедны, але сэксуальны» («Arm, aber sexy»).
Чаму бедны?
Пасля Брэкзіту Берлін набыў статус найбольшага горада Еўрасаюза, але ён застаецца бяднейшым за Мюнхен, Франкфурт ці Дзюсельдорф: перажытак адсталасці ГДР ад ФРГ.
А чаму сэксуальны?
Берлін — адзін з самых мультыкультурных гарадоў у свеце, з найбольш свабоднымі норавамі.
Хоць Берлін не мае музеяў маштабу Луўра, ён усё адно трэці па папулярнасці сярод турыстаў, пасля Лондана і Парыжа, горад у Еўропе. Берлін вельмі розны: тут і спадчына Прускага каралеўства ды Германскай імперыі, і сляды камуністычнага эксперыменту, і ашаламляльная сучасная архітэктура, і агромністыя зоны творчасці моладзі, неверагодны стрыт-арт.
Графіці Блю на Cuvrystraße, 50 у берлінскім раёне Кройцберг. Wikimedia Commons.
Чаму Берлін такі папулярны ў турыстаў?
Гісторыя стварыла тут мікс архітэктуры і культуры: палацы ў стылі ампір спалучаюцца з панэльнымі шматпавярховікамі. Амаль кожны раён некалі быў асобным горадам, і дагэтуль захаваліся іх гістарычныя цэнтры ды свае непаўторныя рысы.
Тут можна паслухаць найлепшы філарманічны аркестр і наведаць адзін з найвядомейшых оперных тэатраў, а пасля трапіць на 72-гадзінную тусоўку ў будынку былой таварнай станцыі. Сотні забаў на любы густ і, што важна, на любы кашалёк: Берлін — недарагое места, дзе шмат чаго можна пабачыць, не заплаціўшы ні еўра.
Эфектыўны клубок
У схему грамадскага транспарту Берліна сплеценыя 16 ліній гарадской электрычкі (S-Bahn), 9 ліній падземкі (U-Bahn), трамвай, аўтобус, а таксама рэгіянальная чыгунка, паромы, тралейбусы і нават канатная дарога.
Аляксандэрплац. depositphotos.com by Stockarch
Увесь гэты рознакаляровы клубок пабудаваны так, каб з любога пункта горада можна было дабрацца ў цэнтр за гадзіну, а 80% жыхароў Берліна ў радыусе 400 метраў (500 метраў уначы) быў даступны грамадскі транспарт.
Горад падзелены на тры тарыфныя зоны: A (абмежавана кальцавой лініяй S-Bahn), B (астатняя частка) і C (прыгарад і аэрапорт), разабрацца ў якіх не складана.
Доступ на станцыі і ў цягнікі электрычкі ды метро абсалютна вольны. На станцыях стаяць аўтаматы па продажы квіткоў (можна набыць і анлайн) і валідатары. Ёсць розныя варыянты праязных: на кароткую паездку, на 2 гадзіны, на цэлы дзень, на некалькі паездак і для кампаніі, а таксама доўгатэрміновыя праязныя. Іх цана залежыць ад набору патрэбных зон.
Два фільмы былі знятыя па культавым рамане Альфрэда Дзёбліна «Берлін. Аляксандэрплац». Адзін — Райнерам Вернерам Фасбіндэрам у 1980 годзе. Другі — Бурханам Курбані ў 2020-м. Абодва вартыя. І абодва даюць магчымасць злавіць «дух Берліна».
Шмат берлінцаў прынцыпова не купляюць квіткі. Існуе міф, што траціну арыштантаў у мясцовых турмах складаюць безбілетнікі. Невядома, ці праўда гэта, але лепш за праезд плаціць, бо штраф складае 60 еўра, а кантралёраў немагчыма адразу вылучыць сярод пасажыраў.
На што паглядзець?
У Берліне сотні славутасцяў. Ёсць мноства падрабязных гайдаў, дзе можна знайсці забавы на любы густ: музеі, палацы, клубы і кафэ. Якія месцы карыстаюцца найбольшай папулярнасцю?
Аляксандэрплац (ням. Alexanderplatz) — цэнтральная плошча Усходняга Берліна з 368-метровай тэлевежай, пабудаванай у 1969 годзе. Яна была палітычнай іконай ГДР, а пасля стала сімвалам аб’яднанага Берліна.
На самой плошчы ёсць некалькі гандлёвых цэнтраў, вялізны гатэль з агляднай пляцоўкай, вакзал, а таксама «Гадзіннік свету», які паказвае час у 146 месцах Зямлі.
Берлінскі сабор (ням. Berliner Dom) — найвялікшая пратэстанцкая царква Германіі і адна з візітовак горада. У свой час сабор з’яўляўся пахавальняй каралеўскай дынастыі Гагенцолернаў і прыдворнай царквой кайзераў.
Музейны востраў (ням. Museumsinsel) — частка вострава Шпрэінзель на рацэ Шпрэе, на якой размешчана пяць вядомых на ўвесь свет музеяў.
У Старым музеі побач з саборам размешчана калекцыя прадметаў мастацтва антычнасці. У Новым музеі можна паглядзець на Егіпецкую калекцыю і прадметы дагістарычнага перыяду са знаёмым з падручнікаў бюстам Неферціці.
Wikimedia commons
Музей Бодэ славіцца калекцыяй візантыйскага мастацтва, а таксама сярэднявечнымі статуямі і манетамі.
У Старой нацыянальнай галерэі выстаўляюцца творы мастацтва XIX стагоддзя з Фонду прускай культурнай спадчыны.
Старая нацыянальная галерэя. Фота Ягора Хаванскага
А ў трох карпусах Пергамскага музея месціцца ўнікальная калекцыя антычнага і ісламскага мастацтва, а таксама музей азіяцкай культуры. Тут можна паглядзець на Пергамскі алтар, Вавілонскія вароты Іштар, вароты Мілецкага рынку і на іншыя ўнікальныя экспанаты.
Вароты Іштар у Пергамскім музеі. Фота Ягора Хаванскага
Бульвар Унтэр-дэн-Ліндэн (ням. Unter den Linden) — адна з найбольш знакамітых вуліц у свеце. Яе назва перакладаецца як «Пад ліпамі», бо вялікі курфюрст Фрыдрых Вільгельм некалі загадаў высадзіць уздоўж дарогі, па якой ён ездзіў на паляванне, ліпавыя дрэвы. Міла, калі галоўная вуліца твайго горада называецца не Леніна ці Савецкая, а «Пад ліпамі», праўда?
Бульвар Унтэр-дэн-Ліндэн (ням. Unter den Linden) — адна з найбольш знакамітых вуліц у свеце. wikimedia commons
На Унтэр-дэн-Ліндэн знаходзяцца Берлінская дзяржаўная опера, гістарычны музей, Бебельплац — месца памяці, на ім нацысты палілі кнігі, — музей мадам Цюсо, а таксама некалькі старажытных палацаў. Бульвар канчаецца Парыжскай плошчай, на якой знаходзяцца Брандэнбургскія вароты.
Брандэнбургскія вароты — галоўны сімвал сталіцы Германіі, пабудаваны з каменю-пясчаніку ў XVIII стагоддзі. На вяршыні класічнага збудавання знаходзіцца шасціметровая квадрыга, якую ў 1806 годзе Напалеон забраў у Парыж. Пасля бітвы пад Ватэрлоа багіня Вікторыя вярнулася дадому, а ў яе руках з’явіўся жалезны крыж.
Брандэнбургскія вароты і Берлінская сцяна. Чэрвень 1988 года. bundesarchiv
Берлінская сцяна праходзіла проста за варотамі (яны знаходзіліся ва Усходнім Берліне), у тым месцы яна была ніжэйшай і таўсцейшай, каб танкі не маглі прарвацца.
Рэйхстаг (ням. Reichstag) — будынак, дзе засядае нямецкі парламент, які цяпер завецца Бундэстагам. Туды можа патрапіць любы чалавек абсалютна бясплатна, трэба толькі зарэгістравацца на сайце.
Пасля развалу сцяны архітэктар Норман Фостэр рэканструяваў будынак XIX стагоддзя, зрабіўшы ў ім унікальны шкляны купал з люстранымі панэлямі, якія рэгулююць асвятленне залы пасяджэнняў. Абавязкова наведайце: асалода архітэктуры.
Сцены старыя, а ўнутры — усё абсалютна сучасна. Будынак Рэйхстага, у якім цяпер працуе Бундэстаг. wikimedia commons
Бульвар Курфюрстэндам — яго правобразам былі парыжскія Елісейскія палі. Улюбёнае месца для шпацыраў мясцовых жыхароў і шопінгу ў брэндавых крамах. На бульвары знаходзіцца мемарыяльная царква кайзера Вільгельма, якую пасля бамбёжкі ў 1943 годзе вырашылі не аднаўляць. Недалёка месціцца шыкоўны заапарк.
Царкву берлінцы называюць «Дзіравы зуб». Яе не аднаўлялі пасля бамбёжкі 1943 года. Фота Ягора Хаванскага
Патсдамская плошча (ням. Potsdamer Platz) — пасля Другой сусветнай менавіта тут праходзіла мяжа трох акупацыйных сектараў. Узвядзенне сцяны пакінула ад некалі важнага транспартнага вузла пустэчу.
Пасля аб’яднання Германіі сусветныя карпарацыі забудавалі квартал звышсучаснымі хмарачосамі і гандлёвымі цэнтрамі, а пра трагічную мінуўшчыну нагадваюць толькі рэшткі сцяны. На адным з кавалкаў яе цяпер з’явіліся графіці салідарнасці з беларусамі.
Архітэктура Патсдамерплац — буйства колераў, шмат святла. depositphotos.com by Sepavone
East Side Gallery — найвялікшы з захаваных фрагментаў Берлінскай сцяны ў раёне Фрыдрыхсхайн-Кройцберг, ператвораны ў самую вядомую галерэю пад адкрытым небам. Увесну 1990 года на кавалку даўжынёй у 1316 метраў з’явіліся 106 стрыт-артаў, на якіх былі адлюстраваныя важныя палітычныя падзеі Германіі. Круты помнік мастацтва канца ХХ стагоддзя.
Бергхайн (ням. Berghain) — адзін з найбольш знакамітых начных клубаў у свеце, які месціцца ў будынку былой электрастанцыі. Славіцца мноствам міфаў, жорсткімі патрабаваннямі да дрэскоду і вечарынкамі, што доўжацца па некалькі сутак. Праз каранавірус часова пераўтварыўся ў арт-прастору. dw.com
Сцяна паміж Усходам і Захадам
Пасля перамогі над нацызмам Берлін, як і ўся тэрыторыя Германіі, быў падзелены саюзнікамі на чатыры часткі. СССР забраў сабе ўсход, а ЗША, Вялікабрытаніі і Францыі дасталіся заходнія раёны.
У 1949 годзе на тэрыторыі падзеленай краіны з’явіліся дзве германскія рэспублікі, зрабіўшы Заходні Берлін горадам-дзяржавай, цалкам акружаным сацыялістычнай ГДР. Нягледзячы на адасобленасць ад астатняй краіны, горад меў высокі ўзровень жыцця і шмат дэмакратычных свабод.
У часы халоднай вайны з радарнай станцыі Тойфельберг амерыканцы праслухоўвалі ГДР. Цяпер будынкі аддалі пад культурны хаб. Тут можна пабачыць незлічоныя графіці. earthtrekkers.com
З 1949 па 1961 год праз Заходні Берлін на захад збеглі 2,5 мільёна жыхароў ГДР (кожны шосты!). Таму ноччу 13 жніўня 1961 года, на чарговым вітку эскалацыі халоднай вайны, пачалося ўзвядзенне Берлінскай сцяны. Бетонная агароджа з калючым дротам, землянымі равамі, супрацьтанкавай абаронай і 302 вартавымі вышкамі кальцом ахапіла Заходні Берлін на 28 гадоў.
Сотні дамоў, што прылягалі да сцяны, былі расселеныя і зруйнаваныя, у іншых будынках заклалі вокны, якія выходзілі на заходнюю частку. Аказаліся абарванымі тэлефонныя лініі і лініі грамадскага транспарту, паламаныя лёсы тысяч сем’яў.
Людзі капалі тунэлі, пераляталі сцяну на дэльтапланах і паветраных шарах, таранілі яе бульдозерам, каб вырвацца ў вольны свет. Усяго за 28 гадоў збегчы ўдалося 5 тысячам чалавек.
Пры гэтым 140 чалавек загінула пры спробах уцёкаў, сярод іх 8 пагранічнікаў ГДР. Больш за 200 чалавек былі параненыя падчас спробы ўцёкаў, звыш 3 тысяч — арыштаваныя. У турмах яны траплялі ў рукі Штазі (міністэрства дзяржбяспекі), якія катавалі вязняў фізічна і псіхалагічна. Гэта значыць, калі ты хацеў уцячы, шанцы ў цябе былі фіфці-фіфці. Кожны другі пападаў у рукі органаў.
Яшчэ адзін музей Берлінскай сцяны знаходзіцца побач з вядомым чэкпойнтам «Чарлі» (англ. Checkpoint Charlie) на былой мяжы савецкага і амерыканскага сектараў. Там сабраныя рэчы, якія выкарыстоўваліся для ўцёкаў.
КПП «Чарлі» захавалі такім, якім ён быў падчас падзелу Берліна на Заходні і Усходні: з мяхамі з пяском. Але вакол пануе атмасфера турыстычнага трэшу. depositphotos.com by Vogelsp
Цікава, што ГДР актыўна таргавалася з ФРГ адносна палітвязняў і іншых сваіх грамадзян, за дазвол на выезд якіх дабівалася розных саступак. Заходнія немцы нейкі час не скупіліся, плацілі, фактычна выкуплялі палітвязняў. Гэта дазволіла з’ехаць з адной Германіі ў іншую яшчэ некалькім тысячам немцаў.
«Ich bin ein Berliner» («Я берлінец») — прамаўляў у 1963 годзе Джон Кенэдзі, а ў 1987- м іншы амерыканскі прэзідэнт, Рональд Рэйган, заклікаў Міхаіла Гарбачова разбурыць гэту сцяну.
Дэмантаж сцяны ля Брандэнбургскіх варот 21 снежня 1989 года. Але доўгачаканае падзенне адбылося даволі празаічна. wikimedia commons
Грамадзянам ГДР было забаронена ездзіць у капіталістычныя краіны, але яны маглі вандраваць у краіны сацлагера. Пад уплывам савецкай перабудовы кіраўніцтва Венгрыі ў маі 1989 года адкрыла мяжу з Аўстрыяй. Туды рынуліся тысячы ўсходніх немцаў, каб пасля прарвацца ў ФРГ. Восенню працэс стаў некантраляваным: на захад уцякалі адусюль. Сцяна страціла практычны сэнс.
А пасля ў ГДР пачаліся масавыя мірныя акцыі пратэсту, вынікам чаго стала адхіленне ад улады Эрыха Хонэкера, які кіраваў Усходняй Германіяй 18 гадоў. Новае кіраўніцтва спрабавала лібералізаваць перамяшчэнні грамадзян. Планавалася захаваць бюракратычную цяганіну, каб узяць працэс пад кантроль, і 9 лістапада па тэлебачанні было аб’яўлена, што ва ўсходніх немцаў цяпер ёсць магчымасць неадкладна выязджаць за мяжу. Мільёны чалавек пачалі сцякацца да межаў ГДР і сцяны ў Берліне. Пагранічнікі не сталі чыніць перашкод. Муры рухнулі.
Следчы ізалятар Штазі стаў часткай музея дыктатуры. depositphotos.com by Celiafoto
3 кастрычніка 1990 года ГДР і ФРГ афіцыйна аб’ядналіся, а ад Берлінскай сцяны захаваліся толькі невялікія фрагменты на памяць нашчадкам.
Горад-касмапаліт
У сярэдзіне 1950-х эканоміцы ФРГ, якая імкліва аднаўлялася пасля вайны, бракавала працоўных рук. Таму ў краіну пачалі запрашаць рабочых з Турцыі, Грэцыі, Марока і іншых краін для працы на мясцовых прадпрыемствах.
Wikimedia commons
З-за крызісу ў 1973-м гэты працэс спыніўся, але на той момант у ФРГ ужо пераехала больш за 2,5 мільёна гастарбайтараў. Большасць з іх засталася ў Германіі.
Мігранты з поўдня актыўна ехалі і ў Заходні Берлін. Тут яны сяліліся ў непрэстыжных раёнах каля Сцяны, дзе жытло каштавала найменш: Кройцберг, Нойкёльн, Вэдзінг і іншых.
Паралельна ў ГДР запрашаліся рабочыя з сацыялістычных краін Азіі і Афрыкі: В’етнама, Мазамбіка, Анголы. Але яны пасля сканчэння часовых кантрактаў збольшага адпраўляліся дадому.
Другая хваля іміграцыі ў Германію прыпала на канец 1980- х — пачатак 1990-х: разваліўся сацыялістычны блок, пачаліся войны на Балканах і Блізкім Усходзе, людзі спрабавалі шукаць лепшай долі на чужыне. Сёння ФРГ актыўна прымае бежанцаў з Сірыі, Ірака і Афрыкі.
Графіці ў раёне Вэдзінг, дзе выраслі браты Баатэнгі: старэйшы Джордж стаў рэперам, а Кевін-Прынс і Жэром — сусветна вядомымі футбалістамі. weddingweiser.de
Мігранты ці іх нашчадкі складаюць 24% насельніцтва Германіі, у асноўным яны канцэнтруюцца ў вялікіх гарадах. Але, насуперак стэрэатыпам, большасць з іх — белыя мігранты. 3,3% насельніцтва — немцы-рэпатрыянты з Расіі, Румыніі, Казахстана. 2,5%, або 2,1 млн, — палякі. Выхадцаў з Турцыі, Сірыі, Усходу і Афрыкі — усяго 6% ад насельніцтва, або чацвёртая частка ад агульнай колькасці мігрантаў.
Улады спрабуюць вырашаць праблемы, звязаныя з перасяленцамі і сацыялізаваць іх, адбываецца джэнтрыфікацыя мігранцкіх раёнаў. Яны становяцца больш прэстыжнымі, а нацыянальны склад жыхароў мяняецца.
Горад разнастайнасці
Ёсць гарады, дзе ўсё аднолькавае. А тут можна адшукаць веганскі кірмаш і блышыны рынак, наведаць футбольную гульню шостай лігі паміж камандай эмігрантаў і клубам, які быў заснаваны 130 гадоў таму, ці ў глыбіні квартала сярод панэлек знайсці старажытную царкву.
Некаторых беларусаў Берлін спачатку шакуе, бо ён далёкі ад стэрэатыпаў пра нямецкі парадак: графіці на кожным доме, кінутыя ля слупоў ровары, бяздомныя спяць пад мастамі. Берлін такі: у ім многае дазволена.
Мурал польскай мастачкі Наталлі Рак каля Гёрліцэрпарку. pinterest.com
Блізкі свет
Прывабным турыстычным кірункам для беларусаў Берлін робіць геаграфічная блізкасць і падобны клімат. Лета ў Берліне — як у Мінску, а зіма і вясна на градусы 4—5 цяплейшыя.
Гербавая жывёла ў Берліна з’явілася дзякуючы брандэнбургскаму маркграфу Альбрэхту I па мянушцы Мядзведзь, які жыў у ХІІ стагоддзі. Вось ужо амаль 750 гадоў мішка ў розных варыяцыях застаецца на гербе Берліна. Бывае, што нават паходжанне назвы горада звязваюць з нямецкім словам Bär — мядзведзь. Нібыта першы склад — Ber — пайшоў ад гэтага слова. «Залаты мядзведзь» з’яўляецца ўзнагародай Берлінскага кінафестывалю, а па ўсіх раёнах раскіданыя размаляваныя статуі берлінскага мішкі. Такія ж з 2004 года вандруюць па ўсім свеце ў рамках міжнароднай выставы United Buddy Bears. Фота Ягора Хаванскага
Аэрапорт-мем
Адкрыты восенню 2020 года Берлін-Брандэнбург — рэдкі прыклад нямецкай тэхналагічнай ганьбы. Памылкі ў праектаванні, бюракратыя і карупцыя расцягнулі будаўніцтва на 14 гадоў.
Першапачаткова адкрыццё аэрапорта было запланавана на май 2012 года. Duty-free расстаўлялі тавары па паліцах, а ў рэстараны завозілі абсталяванне (пасля ў прэсе такую рэакцыю назавуць феноменам адмаўлення рэчаіснасці): тым часам будкантроль, які праходзіў у той жа час, выявіў больш за 120 тысяч дэфектаў. Адзінае, што спраўна працавала, — падземны чыгуначны вакзал, дзе пусты цягнік штодня ганяў паветра.
Нарэшце, ў мінулым годзе Берлін-Брандэнбург быў адкрыты, паклаўшы канец жартам кшталту «Тэрарыст, які павінен быў узарваць берлінскі аэрапорт, памёр ад старасці». Цяпер гэта адзіны аэравакзал нямецкай сталіцы.
depositphotos.com by Efesenko
Ведаеце, чаму Бундэсканцылярыя абсаджаная дзікім вінаградам? Таму што гэтая расліна і ўпрыгожвае, і зберагае энергію. Летам яе густая лістота абараняе будынак ад сонца і спёкі. Восенню лісце пякуча-прыгожае, з рубінава-малінавымі пералівамі. А зімою абсыпаецца і не перашкаджае сонцу награваць будынак. Берлін — горад раскошнай, канцэптуальнай сучаснай архітэктуры, пры сутыкненні з якой перажываеш не толькі эстэтычнае, але і інтэлектуальнае ўзрушэнне. На фота: унутраны дворык Бундэсканцылярыі і пешаходная зона каля яе.
Футбольная культура
У Бундэслізе гуляюць дзве сталічныя каманды: «Герта» і «Уніён». Яны не могуць пахваліцца тытуламі, але славяцца шыкоўнай фанацкай падтрымкай.
Фанаты «Уніёна» ў дзеянні. У Германіі гэта норма. Фота Ягора Хаванскага
«Уніён» з прамысловага раёна Кёпенік (адсюль нефармальная назва каманды «жалезныя») у часы ГДР аб’яднаў на трыбунах рабацяг, нефармалаў і дысідэнтаў. У 1990-я фанаты «чырвона-белых» ладзілі маршы праз Брандэнбургскія вароты, звяртаючы ўвагу грамадскасці на фінансавыя праблемы клуба. У нулявыя яны зараблялі грошы клубу, здаючы кроў, а таксама бясплатна працавалі падчас рэканструкцыі стадыёна.
Трапіць на хатні матч «Уніёна» амаль немагчыма: колькасць сяброў фан-клуба значна перавышае колькасць месцаў на трыбунах. Астатнія збіраюцца ў афіцыйным пабе каля стадыёна, а таксама ў бары пад назвай «Паненка».
Менавіта заўзятары «жалезных» распачалі традыцыю калядных спеваў на трыбунах, якую падхапілі і іншыя клубы. Фота Ягора Хаванскага
Праблема з вольнымі месцамі ёсць у «Герты», крыху больш папулярнай за «Уніён». Клуб гуляе на Алімпіяштадыёне (ням. Olympiastadion), які быў пабудаваны перад Алімпійскімі гульнямі 1936 года. Манументальнае збудаванне памятае Адольфа Гітлера і Джэсі Оўэнса, эпічны ўдар Зінэдзіна Зідана галавой у грудзі Марка Матэрацы ў фінале чэмпіянату свету ў 2006-м, а таксама сусветны рэкорд Усэйна Болта ў бегу на 100 метраў. Нягледзячы на ўсе намаганні фанатаў, цалкам трыбуны запаўняюцца хіба што на матчы супраць «Баварыі».
Алімпіяштадыён. wikimedia commons
Калі вам не пашанцуе трапіць на матч Бундэслігі, не варта адчайвацца. Дзясяткі сталічных клубаў гуляюць штотыдзень на розных прыступках нямецкай футбольнай піраміды і маюць салідную падтрымку. Тут кожны можа абраць нешта на свой густ: эмігранты, «осі» (выхадцы з ГДР), антыфашысты ці старамодныя берлінцы, якія не здраджваюць клубу з роднага раёна.
Берлін — радзіма шаўрмы
Дзякуючы замежнікам, у Берліне з’явіліся свае кулінарныя фішкі. Кулінарнай візітоўкай Берліна з’яўляюцца карывурст (ням. Currywurst) і донер кебаб (ням. Döner kebab).
У 1949- м годзе ўладальніца закусачнай у брытанскім акупацыйным сектары Герта Хойвер прыдумала арыгінальны соус да традыцыйных каўбасак: яна дадала ў кетчуп вустарскі соус і кары, якія з’явіліся ў Берліне з брытанскімі салдатамі.
Кілбаскі з соусам кары. Depositphotos.com by Katyjay
Страва стала надзвычайна папулярнай далёка за межамі горада. У Берліне некаторы час існаваў музей карывурста, а на месцы той самай закусачнай удзячныя нашчадкі пасялілі мемарыяльную дошку.
Канкурэнцыю каўбасцы з соусам сёння складае донер кебаб. Вы не паверыце, але тое, што мы прывыклі называць шаўрмой, прыдумалі ў Берліне турэцкія гастарбайтары ў 1971 годзе.
Традыцыйную страву з абсмажанага мяса з гароднінай і соусам яны прыдумалі пакласці ў піту ці завярнуць у лаваш, каб яе можна было лёгка есці. Сёння ў Берліне больш шаўрмярняў, чым у Стамбуле.
Шаўрма. Depositphotos.com by Paulistano
Спаржа
Кебабы і шаўрма — гэта крута для перакусу. Але класічная берлінская страва — гэта спаржа. А сезон спаржы кароткі: май і пачатак чэрвеня. Калі вясна цёплая, спаржа вырастае раней, калі позняя — пазней.
У спаржы ядуць расткі — яны далікатэсныя, пакуль не бачылі сонца. Як толькі выб’юцца з баразён на святло, робіцца валакністымі — не ўесці.
Ласось са спаржай. Depositphotos.com by Rafalstachura
Немцы настолькі любяць спаржу, што для атрымання ранніх пабегаў тут робяць палі з падземным падагрэвам.
Яе ядуць як асобна, так і з яечняй, у супах, з пастай, у пірагах.
Гатаваць спаржу проста: яе вараць 2—3 хвіліны, да мяккасці.