Jak Maldzis vyratavaŭ archiŭ Łarysy Hienijuš ad čynoŭnikaŭ, što ŭčynili ŭ jaje doma pieratrus u pošukach antysavieččyny
U paniadziełak, 3 studzienia, pajšoŭ z žyćcia litaraturaznaŭca, historyk i piśmieńnik Adam Maldzis. Pra jaho rolu ŭ vyratavańni spadčyny Hienijuš piša paet, pierakładčyk Michaś Skobła.
04.01.2022 / 11:41
Za savieckim časam u Sajuzie piśmieńnikaŭ dziejničała ćviordaje praviła: paśla śmierci litaratara stvarałasia admysłovaja kamisija pa jahonaj tvorčaj spadčynie. Siabry taje kamisii pierahladali archiŭ kalehi, rychtavali da publikacyi niavydadzienyja tvory. Paśla śmierci Łarysy Hienijuš, jakaja choć i nie ŭvachodziła ŭ piśmieńnicki sajuz, ale siabravała ź jahonym staršynioj Maksimam Tankam, kamisiju pa spadčynie stvaryć nie paśpieli.
Pachavali paetku 9 krasavika 1983 hoda, a ŭžo 11 krasavika ŭ apuściełaj chacie Hienijušaŭ byŭ učynieny — siłami miascovych uładaŭ — pieratrus. Pratesty Jurki Hienijuša, jaki jašče nie paśpieŭ aprytomnieć paśla śmierci maci, nie spynili staršyniu pasiałkovaha savieta i jaho pamahatych, jakich prysłali «daśledavać» archiŭ paetki, kab znojdzienuju tam (abaviazkova!) antysavieččynu terminova dastavić kudy treba.
Jurka Hienijuš u rospačy patelefanavaŭ u Minsk Adamu Maldzisu — na toj čas supracoŭniku Instytuta litaratury Akademii navuk. Toj źviazaŭsia z Alesiem Adamovičam, jaki siabravaŭ z sakratarom CK KPB pa ideałohii Alaksandram Kuźminym. Zaručyŭšysia jaho padtrymkaj, Adamovič z Maldzisam imhnienna arhanizavali vyratavalnuju ekśpiedycyju ŭ Zelvu, dzie Adamu Vosipaviču daviałosia litaralna advajoŭvać rukapisy paetki ŭ miestačkovych «hienijušaznaŭcaŭ». Tyja nie śpiašalisia pakidać zachoplenuju chatu, telefanavali rajkamaŭskamu načalstvu, toje źviazvałasia ź Minskam… Narešcie staršynia passavieta byŭ vymušany patłumačyć svaim pamočnikam: «Tovariŝ Maldis — tožie isśledovatiel, no s bólšimi, čiem u nas, połnomočijami».
Maldzis z partretam Hienijuš
Nadviačorkam taho ž dnia ad Hienijušaŭskaha doma pa vulicy Savieckaj u Zelvie adjechaŭ rafik, pad zaviazku naładavany pakaŭnymi miachami. Valuchajučysia na brukavancy jašče polskich časoŭ, niaśpiešna praminuŭ staryja mohiłki, aŭtastancyju i schavaŭsia, jak za brustvieram, za vysokaj nasypnoj dambaj, što miełasia nieŭzabavie zapynić chutkapłynnuju Zalvianku.
Na słonimskaj šašy staličnuju ekśpiedycyju jak by «vypadkova» spyniła DAI. Prymusiła źjechać z darohi ŭ les, dzie ludzi ŭ cyvilnym doŭha raspytvali pra charaktar hruzu, praviarali dakumienty. Pasprabavali zazirnuć u miachi, ale jany niečakana akazalisia apiačatanymi. Starejšy pa zvańni milicyjant doŭha kruciŭ u rukach pradjaŭlenaje jamu čyrvonaje paśviedčańnie z nadpisam «Sajuz piśmieńnikaŭ SSSR», razmaŭlaŭ z kimści pa racyi. Narešcie atrymaŭ kamandu adpuścić zatrymanych.
Tak byŭ uratavany archiŭ Łarysy Hienijuš, jaki jašče pry žyćci paetki nie davaŭ siamu-tamu spakoju. Siem miachoŭ z rukapisami byli dastaŭlenyja ŭ Minsk i zdadzienyja ŭ Akademičnuju biblijateku. Siońnia Hienijušaŭski fond 31 — adzin z samych bahatych piśmieńnickich archivaŭ u Biełarusi. Praŭda, dostup da jaho ź niadaŭniaha času abmiežavany, što vielmi zasmučała Adama Vosipaviča.
Za vyratavańnie archiva Adam Maldzis u 2010 hodzie byŭ uznaharodžany pamiatnym Hienijušaŭskim miedalom.