Da rasśledavańnia spravy ab «hienacydzie biełaruskaha naroda» mohuć dałučyć śpiecyjalistaŭ ź Izraila
Hienieralny prakuror Andrej Švied zajaviŭ, što budzie stvoranaja mižnarodnaja śledčaja hrupa pa rasśledavańni spravy «ab hienacydzie biełaruskaha naroda», jak taho zapatrabavaŭ Łukašenka. Chto budzie ŭvachodzić u mižnaronuju hrupu, pakul nie paviedamlajecca. Adnak, pa słovach Švieda, cikaŭnaść prajavili ŭ Izraili. Na sustrečy z ambasadaram hienprakuror abmierkavaŭ zaklučeńnie miemarandumu pamiž dziaržavami.
12.01.2022 / 11:27
Andrej Švied. Fota: pres-słužba Hienprakuratury
Ambsadar Izraila ŭ Biełarusi «padkreśliŭ histaryčnuju važnaść i ŭnikalnaść viadzieńnia Hienprakuraturaj Biełarusi takoha kryminalnaha pracesu», «pahadziŭsia, što treba vyjavić usie fakty hienacydu, u tym liku z ulikam trahičnych padziej Chałakostu».
Jak śćviardžaje Hienprakuratura, pa spravie dapytana bolš za 12 tysiač śviedkaŭ, ź ich 7,5 tysiačy prajšli praz kancłahiery, praviedziena bolš za tysiaču ahladaŭ i vyjaŭlena bolš za 300 raniej nieviadomych miescaŭ pachavańniaŭ.
Nahadajem, u śniežni 2021 hoda ŭ Biełarusi pryniali zakon «Ab hienacydzie biełaruskaha naroda». Pavodle zakona, hienacydam pryznajucca zabojstvy ŭsich savieckich hramadzian, jakija pražyvali na terytoryi BSSR, nacystami, ich pamahatymi, nacyjanalistyčnymi farmavańniami ŭ pieryjad Vialikaj ajčynnaj vajny i da 31 śniežnia 1951 hoda.
Niekatoryja historyki krytyčna pastavilisia da zakona. Alaksandr Frydman napisaŭ, što takim zakonam Łukašenka «prysvojvaje» achviar Chałakostu, abjaŭlajučy ŭ prapahandysckich metach «biełaruskim narodam» usich hramadzian, jakija pražyvali na terytoryi BSSR padčas vajny i paśla, a słovy «jaŭrei» i «Chałakost» u zakonie adsutničajuć.
U Kryminalny kodeks prapanujecca dadać artykuł 130-2, jaki budzie praduhledžvać adkaznaść za admaŭleńnie hienacydu biełaruskaha naroda z pakarańniem da piaci hadoŭ źniavoleńnia. Za paŭtornaje parušeńnie zakona praduhledžana ad troch da dziesiaci hadoŭ pazbaŭleńnia svabody.
Acenku dziejańniam nacystaŭ, u tym liku na terytoryi Biełarusi, daŭ nie tolki viadomy Niurnbierhski trybunał, dzie ad SSSR byli pradstaŭlenyja sudździ i prakurory, ale i padobnyja pracesy, jakija prachodzili ŭ Minsku i inšych biełaruskich haradach paśla vajny. Nacyzm na hetych pracesach byŭ adnaznačna asudžany. Tym nie mienš, u 2021 hodzie ŭ biełaruskaj prakuratury vyrašyli ŭsurjoz viarnucca da hetaj temy.
U Jeŭropie isnuje praktyka kryminalnaj adkaznaści za admaŭleńnie faktaŭ hienacydu i apraŭdańnie nacystaŭ, naprykład, u Hiermanii, Aŭstryi, Polščy, Francyi i inšych krainach, pryčym u zakanadaŭstvie mnohich ź ich asobna prapisanaja adkaznaść za admaŭleńnie Chałakostu.
Ale karektniej kazać pra vykarystańnie Biełaruśsiu vopytu Rasii. Naprykancy 2020 hoda rasijski sud upieršyniu pryznaŭ hienacyd savieckaha naroda nacystami. Rašeńnie pryniali ŭ Noŭharadzie, dzie razhladałasia sprava pra masavyja zabojstvy mirnych žycharoŭ u adnoj ź viosak u 1942-m. Za hetaje złačynstva ŭ 1947 hodzie ŭžo byli asudžanyja nacysty. Arhanizataram zabojstvaŭ tady pryznali hienierała Kurta Hiercaha, jon i jašče 18 nacystaŭ atrymali pa 25 hadoŭ pazbaŭleńnia voli. Adzin ź ich byŭ asudžany za złačynstvy, ździejśnienyja tolki na terytoryi Biełarusi (astatnija — na terytoryi sučasnaj Rasii). Kurt Hiercah pamior u łahiery. Nacystaŭ, jakija dažyli da siaredziny 1950-ch, savieckija ŭłady amniściravali i adpuścili dadomu.
Hienieralnaja prakuratura Rasii tłumačyła, što spravu zaviali ŭ 2020 hodzie, bo vykanaŭcy hienacydu nie byli pryciahnutyja da adkaznaści. Letaś Śledčy kamitet Rasii zavioŭ jašče niekalki anałahičnych spraŭ. U sakaviku 2021-ha ich abjadnali ŭ adnu — pra hienacyd narodaŭ SSSR.
U toj ža čas Biełaruś prymaje svoj zakon — ab hienacydzie biełaruskaha naroda, kudy ŭklučajuć hramadzian usich nacyjanalnaściaŭ, jakija žyli na terytoryi BSSR u čas vajny i da 1951 hoda. Takim čynam, dźvie krainy-partniorki paralelna zapuskajuć adnolkavyja kryminalnyja pracesy.
Navošta heta robicca? Artykuł Kryminalnaha kodeksa Rasii «Reabilitacyja nacyzmu» praduhledžvaje adkaznaść nie tolki za ŭchvaleńnie nacysckich złačynstvaŭ i admaŭleńnie faktaŭ, jakija pryznaŭ Niurnbiehski trybunał, a jašče i za «raspaŭsiudžvańnie zaviedama niepraŭdzivych źviestak pra dziejnaść SSSR u hady Druhoj suśvietnaj vajny». Heta pakidaje vielmi šyroki kalidor dla dla intepretacyj. Ale jany tyčacca, chutčej, unutranaj palityki.
Rasijski palitołah Alaksandr Marozaŭ bačyć u dziejańniach rasijskich uładaŭ prajavu vialikaj hieapalityčnaj hulni. Na jaho dumku, łohika nastupnaja: Kreml choča raźviazać kanflikt z Hiermanijaj, kab urešcie vystavić joj reparacyi za Druhuju suśvietnuju vajnu.
Hienieralny prakuror Biełarusi zajaviŭ, što naša kraina paniesła bolš surjoznyja straty padčas vajny, čym mierkavałasia raniej. Tamu kraina budzie patrabavać za heta kampiensacyju.
Deputat parłamienta Ihar Marzaluk zajaviŭ: «Kali my dakažam u Mižnarodnym sudzie, što suprać hramadzian našaj krainy byŭ metanakiravany hienacyd, heta budzie nadzvyčaj važny momant».
Pakul niezrazumieła, jaki «mižnarodny sud» majecca na ŭvazie. Pahadnieńnie pa reparacyjach pamiž Hiermanijaj i SSSR, kudy ŭvachodziła i Biełaruś, było dasiahnutaje jašče ŭ 1945 hodzie na Patsdamskaj kanfierencyi.