Кузнечыкі, якія амаль два гады жылі ў пасольстве Швецыі, збеглі з краіны

«Гэта я, той, хто пераскочыў плот пасольства Швецыі», — Уладзіслаў Кузнечык адным з апошніх падышоў да Святланы Ціханоўскай на сустрэчы з беларускай дыяспарай у Рызе (8 і 9 чэрвеня палітык знаходзіцца з рабочай паездкай у Латвіі). Яго бацька Віталь Кузнечык сціпла стаяў побач. Гэта здавалася неверагодным. Беларусы, якія год і дзевяць месяцаў прасядзелі ў пасольстве, недалёка ад КДБ, пад камерамі, і за якімі кругласутачна назіралі сілавікі, змаглі збегчы. Гісторыю свайго ўцёкаў Кузнечыкі распавялі «Зеркалу».

09.06.2022 / 09:44

Віталь і Уладзіслаў Кузнечыкі. Фота: Андрэй Стронін, «Зеркало»

Віталь і Уладзіслаў Кузнечыкі хацелі папрасіць палітычны прытулак у Швецыі, бо, па іх словах, іх пераследвалі сілавыя органы за ўдзел у акцыях пратэсту. 11 верасня 2020 года ў пасольстве Швецыі ў Мінску ім адмовілі, з-за таго, што дыпламатычнае ведамства не адказвае за гэтую працэдуру. Тады мужчыны пералезлі праз цераз плот і засталіся на тэрыторыі дыппрадстаўніцтва.

У той жа дзень побач з пасольствам дзяжурылі прадстаўнікі органаў унутраных спраў і невядомыя ў масках. Сілавікі прасілі пасольства выдаць беларусаў, але гэтага не адбылося. Пазней стала вядома, што супраць Кузнечыкаў заведзеная крымінальная справа па артыкуле 364 КК (Гвалт альбо пагроза ўжывання гвалту ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў).

Просты хлопец у спартыўных штанах і майцы з торбай на плячы — гэта Уладзіслаў. Старэйшы мужчына ў спартыўным касцюме — яго бацька Віталь. Абодва спакойныя і стрыманыя ў эмоцыях. Сваю гісторыю распавядаюць даволі будзённа.

Пра сустрэчу са Святланай Ціханоўскай яны даведаліся ў лагеры ўцекачоў адкрытага тыпу, куды пасля ўцёкаў іх адправілі латвійскія ўлады. Там яны жывуць вось ужо тыдзень.

— Даведаліся абсалютна выпадкова. Падумалі: калі мы тут, яна тут, трэба пайсці, — кажа Уладзіслаў. Прызнаецца, што такую вялікую колькасць людзей яны бачаць упершыню за амаль два гады.

— Пакуль яшчэ проста не ўсвядомілі, што на свабодзе, усе вельмі нязвыкла, — усміхаецца хлопец.

Разгон акцыі ў Віцебску 6 верасня 2020 года. На зямлі Віталь Кузнечык. Фота: Tut.by

«Хацелі папрасіць дыпламатаў дапамагчы нам неяк выбрацца ва Украіну. Але пачалася вайна»

Пра тое, каб пакінуць амбасаду, Кузнечыкі задумваліся даўно. Іх сітуацыя перастала рухацца ў нейкі бок. Шведскія ўлады адмовіліся прадастаўляць беларусам які-небудзь статус.

— Яны ў прынцыпе не вельмі хацелі, каб мы там знаходзіліся, — тлумачыць Уладзіслаў. — Але наш юрыст Вадзім Драздоў падаў скаргу ў Камітэт супраць катаванняў ААН. Там прызналі: мы можам легальна знаходзіцца на тэрыторыі пасольства. Нас не маглі выдаць уладам Беларусі, улады ж Швецыі не хацелі нам даваць які-небудзь статус. Патлумачылі тым, што калі гэта зробяць, то будзе прэцэдэнт. І тады ва ўсе пасольствы Швецыі ў свеце будуць скакаць цераз платы.

Далей у Кузнечыкаў былі два варыянты: альбо працягваць жыць у пасольстве невядома колькі, альбо рызыкнуць. Віцебчукі выбралі другое.

— Пасля таго, як вызвалілі Наталлю Хершэ, мы хацелі папрасіць дыпламатаў дапамагчы нам неяк выбрацца ва Украіну. Але потым пачалася вайна — і ўсё, — кажа Уладзіслаў.

Уладзіслаў Кузнечык і Святлана Ціханоўская. Фота: Андрэй Стронін, «Зеркало»

Тады бацька і сын сталі разглядаць іншыя краіны. Шукалі самы невідавочны варыянт. Таму выбралі Латвію, куды беларусы эмігруюць не так масава.

— Куды цяпер усе бягуць? У Польшчу ці Літву. А гэта значыць, што там ўзмоцнены кантроль, — распавядае Віталь. — На самай справе, з выбарам не пралічыліся. Як нам ужо потым распавялі латвійскія памежнікі, у іх на мяжы стаіць адзін плот. А вось на літоўскай — двайны, а на польскай — трайны.

«Вырашылі рызыкнуць»

Пасля таго, як выбралі краіну, Кузнечыкі сталі прадумваць план дзеянняў. Услых яго не абмяркоўвалі: баяліся, што ў будынку стаіць праслухоўка.

— Завялі размову пра тое, як сустрэцца з сям'ёй, а паралельна пісалі, што хочам пакінуць амбасаду. Супрацоўнікі адказалі, што нічым нам дапамагчы не могуць. Тады мы папрасілі іх вывезці нас на абследаванне ў суседні горад (раней Уладзіслаў Кузнечык перанёс рак, таму ён павінен рэгулярна абследавацца). Некаторы час таму падалі запыт. І, калі шчыра, не думалі, што нам адкажуць. Разлічвалі на некалькі месяцаў.

Але днём 1 чэрвеня супрацоўнікі амбасады прыйшлі да бацькі і сына са станоўчым адказам ад кіраўніцтва.

— Яны сказалі, што адвязуць нас на абследаванне, далі на зборы некалькі гадзін. Мы, вядома, такога хуткага адказу не чакалі. План у нас быў прадуманы, але не ў падрабязнасцях. Але ўсё-такі вырашылі рызыкнуць, — працягвае Кузнечык-малодшы.

Галоўнай складанасцю, якую трэба было пераадолець пры выхадзе з будынка амбасады — гэта нейкім чынам не патрапіць на камеры. Сілавікі павесілі іх на суседніх з Пасольствам будынках, каб пастаянна сачыць за бацькам і сынам. Між тым, Пасольства Швецыі знаходзіцца не вельмі далёка ад будынка ГУБАЗіК і КДБ. Кузнечыкі дадаюць: у выпадку чаго прыехаць да будынка могуць даволі хутка.

— Неяк да амбасады прыходзіла знаёмая, яна ў Мінску жыве. І мы выйшлі з тэрыторыі. Дык вось літаральна праз 15 хвілін прыехала машына і нас сталі здымаць — тлумачыць сын. — Таму мы меркавалі, што ў нас будзе не так шмат часу, каб паспець з'ехаць. Калі шчыра, былі маральна гатовыя да таго, што нас схопяць.

«З сабой быў компас і «чысты» тэлефон, у які мы запампавалі навігатар»

Так каля трох гадзін дня 1 чэрвеня на пасольскай машыне бацьку і сына адвезлі на абследаванне ў суседні горад. Як іх не заўважылі сілавікі, камеры якіх знаходзяцца з трох розных бакоў ад будынка, да гэтага часу застаецца загадкай.

Кузнечыкі на абследаванне, вядома, не пайшлі. Далей на розных аўтобусах і электрычках дабраліся да Віцебскай вобласці. А ўжо адтуль накіраваліся на мяжу. Дэталёвы маршрут сваіх ўцёкаў яны не раскрываюць для бяспекі.

Уладзіслаў Кузнечык на тэрыторыі пасольства. Фота: Tut.by

— Так, мы ехалі да мяжы ў грамадскім транспарце. Але пераапраналіся, — распавядае сын. — Я ў масцы быў. Бацька перад гэтым адрасціў бараду.

— Я яшчэ і акуляры надзеў, у мяне ж дрэнны зрок, — уключаецца бацька і паказвае фота свайго пасведчання, якое часова выдалі латвійскія ўлады. Там ён і праўда з барадой — не пазнаць.

— Ведаеце, усё так складвалася, як быццам бог нас вёў. Транспарт знаходзіўся: вось, да прыкладу, сядаем мы ў адзін з аўтобусаў па маршруце, а ён як раз ідзе менавіта да стаянкі таксі (хоць горад і невялікі, таксі магло і не быць). Там знаходзіцца кіроўца, які гатовы адвезці нас, — кажа Уладзіслаў. — А мы ўжо думалі, заначаваць дзе-небудзь, бо баяліся, што да світання не зможам перасекчы мяжу. Але вырашылі: калі ёсць таксі, трэба ехаць.

Яшчэ адзін шчаслівы момант быў, калі бацька і сын патрапілі ў памежную зону. Там павінны правяраць пашпарты, але пост, на якім гэта робяць, аказаўся зачынены. Беларуска-латвійскую мяжу яны ўжо перасякалі ноччу. Ішлі проста праз лес.

— Не заблукалі, таму што ў нас з сабой быў компас і «чысты» тэлефон, у які мы запампавалі навігатар — тлумачыць Уладзіслаў.

На беларускай мяжы давялося пахвалявацца. Калі прайшлі памежную паласу, на гэтае месца пад'ехаў аўтамабіль. Кузнечыкі яго бачылі здалёк.

— Як яны не заўважылі нашы сляды, не ведаю. Можа, з-за дажджу, можа, яшчэ нешта адбылося, — працягвае Віталь. — Мы не спыняліся, ішлі праз гушчар, праз буралом, балота. Добра, што неглыбока было: правальваешся па калена. Такая забалочаная мясцовасць.

Плот на латвійскай мяжы беларусы пералазілі. Усміхаюцца: не прывыкаць.

— На латвійскім баку мы таксама не спыняліся і нават прабеглі нейкую адлегласць. У выніку дабраліся да буйной вёскі і ўжо там сустрэліся з памежнікамі — успамінае Віталь. — Мы паказалі пашпарты, патлумачылі, што беларусы, што просім палітычны прытулак. І вы ведаеце, стаўленне было да нас вельмі добрае. Было нават дзіўна.

Па падліках Кузнечыкаў, на ўсе ўцёкі яны патрацілі менш за суткі. За гэты час прайшлі ў агульнай складанасці 20 кіламетраў (па дзесяць з абодвух бакоў). Кажуць, што на такія хуткасці не разлічвалі: думалі, выезд з Беларусі зойме прыкладна тры дні.

«Андрэй Кузнечык з «Радыё Свабода» — мой траюрадны брат, сам нядаўна пра гэта даведаўся»

— Пра свой план мы нікому не казалі. Ні родным, ні юрысту. Калі перасталі выходзіць на сувязь, родныя так захваляваліся, што пачалі нас шукаць і ўжо нават звярнуліся ў праваабарончы цэнтр «Вясна», — кажа Віталь. — Наш юрыст два дні паверыць не мог, што мы змаглі выбрацца. Казаў, што ў яго практыцы (а ён спецыялізуецца па падобных справах) такога не было ні разу. Родныя, вядома, вельмі рады, што мы тут. Вельмі ўжо хочам іх убачыць.

Віталь і Уладзслаў Кузнечыкі. Фота: Андрэй Стронін, «Зеркало».

Дарэчы, літаральна паўтара месяца таму Уладзіслаў і Віталь даведаліся, што палітвязень, фрылансер «Радыё Свабода» Андрэй Кузнечык іх сваяк. Той самы, якому 8 чэрвеня суд вынес прысуд — шэсць гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму.

— Ён мой траюрадны брат, аказваецца. Самі нядаўна пра гэта даведаліся, — не перастае здзіўляцца Віталь.

Цяпер Кузнечыкі жывуць у лагеры для бежанцаў. Сітуацыя ў іх складаная: статусу ў Латвіі няма, як і працы. Кажуць, патрэбная дапамога, таму і прыйшлі на сустрэчу з Ціханоўскай і дыяспарай, каб паспрабаваць даведацца, куды і да каго звяртацца.

— Са здароўем у нас пакуль нядрэнна. Але трэба праходзіць абследаванні. А яны тут дарагія. У нас жа ні працы, ні страхоўкі, нічога. Толькі тая дапамога, якую бежанцам выдаюць, — тлумачыць Уладзіслаў. — Але нічога, мы з гэтым справімся. Галоўнае, што на свабодзе.