«Sprabuj i nie nyj, što niemahčyma». Hetyja biełaruski pravučylisia ŭ ZŠA pa stypiendyjach i dzielacca dośviedam
Ajčynnaja adukacyja ŭsio bolš ideałahizujecca, i šmat chto ź biełarusaŭ šukaje mahčymaści vučycca za miažoj. Adzin z varyjantaŭ — prahramy-stypiendyi dla vypusknikoŭ-bakałaŭraŭ, jakija dajuć šans padmacavać biełaruskuju adukacyju zamiežnaj, prakačać svaju karjeru i prosta fajna pravieści čas. Dźvie biełaruski, jakija źjeździli tak u ZŠA, padzialilisia svaim dośviedam z «Našaj Nivaj».
09.09.2022 / 08:50
Univiersitet Uejk-Forest, Paŭnočnaja Karalina. Fota: ruf.org
«Ja mahła brać pradmiety, kab potym zdać u ZŠA ekzamien na advakackuju licenziju, ci patracić hod na daśledavańnie»
Taćciana Ziniakova — druhaja sprava. Hetaje fota i nastupnyja: archiŭ surazmoŭcaŭ
Taćciana Ziniakova — pravaabaronca arhanizacyi Human Constanta. Dziaŭčyna skončyła fakultet mižnarodnych adnosin BDU, dzie zajmałasia mižnarodnym publičnym pravam. Paśla hetaha pracavała pa raźmierkavańni: spačatku ŭ pryvatnaj kampanii, potym u Miniuście.
U 2018 hodzie, kali dva hady raźmierkavańnia prajšło, Taćciana vyrašyła šukać mahčymaści, kab praciahnuć adukacyju za miažoj. Dośvied z fakultetam mižnarodnych adnosinaŭ biełaruska nazyvaje pazityŭnym, ale ž jana zaŭsiody ličyła, što varta pasprabavać navučacca i ŭ inšaj adukacyjnaj sistemie. U vyniku Taćciana vybrała dla siabie prahramu Fulbright Foreign Student Program, jakaja daje mahčymaść atrymać stupień mahistra ŭ ZŠA, i navučałasia tam hod.
Kab trapić na vučobu, biełaruska, pierš za ŭsio, zapoŭniła anłajn-zajaŭku. Da jaje prykłała nievialikaje ese (personal statement), u jakim raskazała pra siabie, svaje płany na žyćcio i toje, jak jany mohuć być źviazanyja z amierykanskaj adukacyjaj, a taksama karotki apovied pra toje, što b jana chacieła vyvučać u ZŠA i jakimi zaniałasia b daśledavańniami (study objective). Na hetym etapie pretendent taksama pradastaŭlaje rekamiendacyi. Kali hety etap adboru projdzieny, čałavieka čakaje vusnaje intervju, a paśla — zdača moŭnych testaŭ (TOEFL) i, ŭ vypadku ź niejurydyčnymi śpiecyjalnaściami, testaŭ pa inšych pradmietach (GRE).
Jak Taćciana rychtavałasia? «Sprabavała nie lić vadu ŭ svajoj zajaŭcy, a jasna rastłumačyć, što ja — jurystka-mižnarodnica, chacieła b vyvučać mižnarodnaje prava i pravy čałavieka, pravodzić daśledavańni. Da vusnaha etapu padrychtavacca nie ciažka, chutčej, treba prosta spravicca sa svaimi niervami i pakazać siabie z dobraha, čałaviečaha boku, raspavieści, čamu tabie było b karysna atrymać mienavita taki dośvied», — uspaminaje Ziniakova.
Dziaŭčyna mieła dośvied vałanciorstva ŭ Human Constanta, i takija rečy, jak jana tłumačyć, mohuć być bonusam padčas adboru, bo aznačajuć, što ty realizuješ svaje ambicyi praz pracu ŭ svajoj krainie. Šmat amierykanskich stypiendyjalnych prahram praduhledžvajuć, što paśla ich prachodžańnia navučeniec vierniecca ŭ svaju krainu i budzie rabić u jaje ŭniosak, tamu kali čałaviek užo realizuje siabie ŭ biełaruskim hramadstvie, važna heta padkreślić padčas padrychtoŭki zajaŭki.
Pretendent na stypiendyju, raskazvaje Taćciana, zbolšaha vyklučany z padačy dakumientaŭ va ŭniviersitety. Hetym zajmajecca śpiecyjalnaja kamisija, sam ža čałaviek moža tolki vykazać svaje pažadańni pa ŭniviersitecie na etapie zajaŭki, ale ž jaho mohuć i nie pasłuchać.
Taćcianu nakiravali ŭ pryvatny ŭniviersitet Uejk-Forest, što ŭ štacie Paŭnočnaja Karalina, jaki na 28-m miescy pa rejtynhu siarod amierykanskich univiersitetaŭ, što davoli niabłaha. Jon znachodzicca ŭ nievialikim horadzie Uinstan-Salem i maje pry siabie škołu prava, dzie i vučyłasia biełaruska.
«Razam sa mnoj stupień atrymlivali ŭsiaho tolki čałaviek 20. Ja mahła brać kankretnyja pradmiety, kab potym zdać u ZŠA ekzamien na advakackuju licenziju, ci patracić hety hod na kankretnaje daśledavańnie, čym ja i zajmałasia. Ja vyvučała hienderna matyvavany hvałt u niebinarnym razumieńni i pisała pa hetym pracu», — raskazvaje biełaruska.
Taćciana padkreślivaje, što dośvied kožnaha stypiendyjata Fulbright unikalny, možna trapić i ŭ vialiki horad ź vialikaj prahramaj. Uinstan-Salem, dzie žyła Ziniakova, pa pamiery padobny da jaje rodnaha Babrujska, ale ŭsio roŭna nie abyšłosia biez kulturnaha šoku: «Ty źjazdžaješ ź vialikaha Minska ŭ maleńki horad, jaki jašče i znachodzicca na poŭdni ZŠA, što taksama dadaje krychu sumnaha. Turbuješsia, što budzieš sutykacca z zanadta kansiervatyŭnymi pohladami, šmat pra što chvaluješsia».
Składanaści sapraŭdy byli. Naprykład, Taćciana zhadvaje, što ŭ maleńkich amierykanskich haradach vielmi drenna z hramadskim transpartam. Tamu, kali treba jechać pa pradukty, dziaŭčyna abo źbirała kampaniju siabroŭ i jechała razam ź imi na adnoj mašynie, abo vyklikała «Ubier», što abychodziłasia niatanna, bo treba było jechać u inšy rajon.
Paśla zakančeńnia prahramy dziaŭčyna padałasia na dadatkovuju stažyroŭku, pieršuju častku jakoj praviała anłajn jašče ŭ Paŭnočnaj Karalinie, a paźniej pierajechała ŭ Vašynhton. Kali byŭ volny čas, razam ź siabroŭkami z Hruzii i Techasa Taćciana zładziła padarožža:
«My pajechali z Paŭnočnaj Karaliny ŭ Aryzonu i Jutu, a potym nazad. Tady jakraz pačynaŭsia kavid, ale my vykonvali ŭsie patrabavańni miedykaŭ, nasili maski, myli ruki i ŭvohule spali va ŭłasnaj mašynie. Heta byŭ dobry dośvied, i šmat u kaho z fułbrajteraŭ, kaho ja viedaju, taki dośvied jość. Časam možna atrymać dazvoł na vyjezd za miežy ZŠA, i ja viedaju ŭkrainskaha fułbrajtera, jaki vyvučaŭ hieałohiju i zdoleŭ pajechać u niekatoryja krainy Łacinskaj Amieryki».
Samu vučobu ŭ ZŠA Taćciana nazyvaje nie nadta składanaj — tłumačyć, što atrymała dobruju padrychtoŭku pa pravach čałavieka na fakultecie mižnarodnych adnosin. Tamu śpiecyjalizavanyja pradmiety davalisia joj nie ciažka ŭ adroźnieńnie ad kursaŭ, źviazanych z amierykanskim pravam.
«Plus u tym, što my mieli svabodu vybaru kursaŭ i ja mahła brać tyja, što byli mnie cikavyja i nie patrabavali ad mianie pahružacca ŭ amierykanskaje prava zanadta šmat. Było tolki niekalki bazavych kursaŭ, jakija treba było vučyć usim, ale astatniaje — na tvoj vybar», — raskazvaje Ziniakova.
Niedzie paŭhoda paśla zakančeńnia prahramy biełaruska stažyravałasia ŭ ZŠA, ale potym, jak vypusknicy Fulbright, joj było treba viarnucca ŭ Biełaruś. Paśla padziej 2020 hoda dziaŭčyna razumieła, što nie pojdzie va ŭmoŭny Miniust, što choča pracavać tam, dzie zmoža prynosić karyść Biełarusi. Takim miescam dla jaje stała pravaabarončaja arhanizacyja Human Constanta, dzie Taćciana pracuje dahetul: «Ja znajšła śfieru, jakaja vielmi dobra abjadnała moj dośvied i toje, čym by ja chacieła zajmacca. Pravaabarona — amal što adzinaja śfiera, dzie siabrujuć maja jurydyčnaja adukacyja i maje maralnyja aryjenciry».
Ale ž praz paru miesiacaŭ paśla viartańnia ŭ Biełaruś Taćcianie daviałosia znoŭ pakinuć krainu, bo zastavacca tam było niebiaśpiečna — pačalisia vobšuki ŭ kaleh. Ź inšaha boku, dziaŭčyna dahetul pracuje ź biełaruskaj temaj i dziela biełarusaŭ, tamu, ličyć jana, meta stypiendyi dla jaje realizavanaja.
Taćciana zhadvaje navučańnie ŭ ZŠA jak dośvied samastojnaha žyćcia ŭ zusim inšym, niečakanym kantekście, źviazany ŭ tym liku ź mižkulturnaj kamunikacyjaj. Stypiendyja dała joj mahčymaść nanava navučycca być prafiesijanałam u svajoj śfiery, ale ŭ inšym kantekście, heta robić ciabie bolš dynamičnym śpiecyjalistam.
«Na Dzień dziakavańnia ŭ nas była vielizarnaja indyčka, kiłahramaŭ na 15»
Hanna Jahorava maje bolš za 15 hadoŭ vopytu ŭ žurnalistycy, aktyviźmie i jeŭrapiejskaj palitycy. Žančyna pracavała z palityčnymi partyjami, udzielničała ŭ vybarčych kampanijach roznych krain jak kansultantka. Hanna maje adukacyju BDU i EHU, jana taksama vyvučała palitałohiju ŭ Varšaŭskim univiersitecie, paśla čaho zrabiła pierapynak u adukacyi na niekalki hadoŭ.
Niedzie ŭ 2018-m biełaruska vyrašyła znoŭ uziacca za adukacyju, pryčym joj chaciełasia vučycca mienavita na mižnarodnym uzroŭni. Hanna vybrała dla siabie amierykanskuju prahramu Hubert H. Humphrey Fellowship, bo joj spadabałasia, što jana ŭklučaje ŭ siabie šmat kirunkaŭ: «Heta nie prosta dośvied adukacyi ŭ amierykanskich VNU. Tam jość vialiki akcent na prafiesijnaje raźvićcio, možna mieć kansultanta pa karjery i prajści stažyroŭku navat u niekalkich arhanizacyjach pa svaim profile. Jašče adzin važny aśpiekt — mahčymaść pahladzieć, jak vyhladaje žyćcio ŭ amierykanskaj siamji, bo ŭ kožnaha z nas byli siemji, jakija nami apiekavalisia».
Hanna praviała ŭ ZŠA hod u pieryjad z 2019-ha pa 2020-y.
Samaj važnaj častkaj pastupleńnia Hanna nazyvaje samu zajaŭku. Napisać jaje, tłumačyć biełaruska, nie nadta składana, ale tam jość pra što padumać: treba padrychtavać svaju historyju žyćcia i ścisła jaje patłumačyć, raskazać, čamu mienavita ty — lepšy kandydat na prahramu ad svajoj krainy. Kankurentaŭ šmat, tamu, kab patrapić, treba mieć vielmi dobry vopyt i niebłahuju adukacyju. Jašče patrebnyja dakładnyja karjernyja mety i bačańnie taho, jak paśla zakančeńnia prahramy ty možaš być karysny svajoj krainie.
Pieršaja častka — heta adbor pa krainie na asnovie zajaŭki, nastupnaja — adbor siarod pretendentaŭ va ŭsim śviecie. Tych, chto prajšoŭ pieršy etap, zaprašajuć na sumoŭje ŭ amierykanskuju ambasadu, dzie varta raspavieści pra siabie, svaje płany, mary i svajo miesca ŭ hramadskim žyćci. Tyja kandydaty, chto prajšli i hety etap, atrymlivajuć zaprašeńnie na moŭny test TOEFL, ad jakoha vielmi šmat zaležyć:
«Kali tvoj bał na moŭnym ekzamienie katastrafična nizki, u ciabie niama šansaŭ prajści dalej u adbory na prahramu, i naŭrad ci ty paciahnieš adukacyju ŭ amierykanskim VNU. Ale kali ty nabiraješ mienš za 80 bałaŭ i prachodziš astatnija etapy adboru, možna trapić na intensiŭnyja padrychtoŭčyja kursy pa anhlijskaj movie, što arhanizujucca na dva-try tydni pierad pačatkam asnoŭnaj prahramy».
Kali ŭsie etapy projdzienyja, dalejšy los pretendenta vyrašaje kamisija ŭ Vašynhtonie, i da hetaha ŭžo nijak nie padrychtavacca. Tyja, chto dakładna trapiŭ na prahramu, finalisty adboru, dalej atrymlivajuć zaprašeńnie, ale taksama farmujecca i druhaja hrupa žadajučych — paŭfinalisty. Jany mohuć pajechać u ZŠA, kali admovicca niechta ź pieršaj hrupy, tak i atrymałasia z Hannaj.
«Usio heta vielmi chvalujuča i cikava. Ty razumieješ na ŭsich etapach pracedury, što kali ty tak doŭha rychtuješsia, ciabie čakaje niejkaja nievierahodnaja prahrama. Atrymać infarmacyju, što ty abrany — heta vielizarnaje zadavalnieńnie, pradčuvańnie čahości novaha, taho, što moža źmianić tvajo žyćcio», — dzielicca biełaruska.
Hanna raskazvaje, što duža składana źjechać praktyčna na hod u dalokuju krainu, kali ty maješ siamju, stabilnuju pasadu i płany na žyćcio. Tamu niekatoryja admaŭlajucca ad pajezdki, navat kali prachodziać adbor, ale žančyna vyrašyła skarystacca prapanovaj. Pakolki Hanna zaŭsiody cikaviłasia palityčnym aktyvizmam, dla navučańnia jana vybrała prahramu Public Administration and Policy Analysis sa śpiecyjalizacyjaj «Mižnarodnyja arhanizacyi i kiravańnie niekamiercyjnymi arhanizacyjami».
Hannu nakiravali vučycca va ŭniviersitet horada Sirakjus, što ŭ štacie Ńju-Jork. Heta pryvatnaja ŭstanova, i adukacyja ŭ joj kaštuje ad 40 tysiač dalaraŭ na hod, nie kažučy pra vydatki na žyllo, padručniki i inšyja patreby. U pieršy ž dzień va ŭniviersitecie biełarusku paznajomili ź siamjoj miascovych žycharoŭ, jakaja ŭ dalejšym dapamahała joj z adaptacyjaj u krainie, žyllom, volnym časam i ŭsim, u čym tolki moža ŭźniknuć patreba.
Hanna ź ciapłom zhadvaje hetu siamju: «Hałava siamji, Śviatasłaŭ, mieŭ ukrainskija karani, pryčym jaho prodki, jany byli ź Lvoŭskaj vobłaści, trapili pad savieckija represii. Jon viedaŭ ukrainskuju movu, chacia sam i naradziŭsia ŭ Štatach. U ich byli dva leciščy, i adno ź ich znachodziłasia ŭ lesie. Zimoj u toj častcy štata Ńju-Jork, dzie my žyli, vypadaje vielmi šmat śniehu, i tam jość narodnaja zabava — hulać u śniehastupach pa zimovym lesie ŭzdoŭž raki».
Razam z novymi siabrami Hanna śviatkavała Vialikdzień, Rastvo i amierykanski Dzień dziakavańnia: «U nas była vielizarnaja indyčka, kiłahramaŭ na 15, jakaja ledźvie ŭłaziła ŭ pieč. Naš haspadar dastavaŭ cudoŭny kumpiak, prynosiŭ palcam pichanyja kaŭbasy, jakija jon sam rabiŭ pa niejkich babulinych receptach. Viadoma, što heta nie typova amierykanskaja ježa, ale cikava, jak amierykanskija tradycyi spałučylisia ŭ toj siamji z ukrainskimi».
Druhoje lecišča Śviatasłava i jaho siamji znachodziłasia na bierazie voziera Mičyhan, i tam možna było sustrakać duža pryhožyja soniečnyja zachady. Kali było sumna, biełaruska mahła pajechać u hetaje miesca siły i adpačnuć. Ale, kaža Hanna, vučoba ŭ amierykanskim univiersitecie nie nadta pakidała mahčymaści sumavać:
«U takim univiersitecie, jaki kaštuje šalonyja hrošy, ty možaš nie prosta arhanizavać svajo akademičnaje žyćcio. Ty možaš chadzić na biespłatnyja kinapakazy samych novych filmaŭ, na sumiesnyja imprezy ad boŭlinha da trenirovak. Na mierapryjemstvach časta jość biespłatnaja ježa, tamu studenty, u jakich nie było šmat hrošaj na stałovuju, zaŭsiody mahli zabiehčy na prezientacyju i ŭchapić tam kavałak picy. Jość šmat inšych dadatkovych aktyŭnaściej, naprykład, možna padvučyć jašče adnu movu, plus jość biespłatnyja trenažornyja zały, zały dla skałałazańnia dy basiejny».
Špacyr u lesie na śniehastupach.
U vyniku, uspaminaje biełaruska, ceły dzień u navučenca zaniaty ŭsim tym, što tabie cikava. Sama vučoba nie vyklučeńnie, bo ŭ amierykanskich univiersitetach ty sam abiraješ sabie kursy, u tym liku i aryjentuješsia na toje, ź jakim vykładčykam tabie kamfortna pracavać. Hanna robić vysnovu, što praz heta być vydatnikam u ZŠA našmat praściej, čym u Biełarusi, Litvie ci ŭ Polščy.
U mai 2020 hoda žančyna skončyła navučańnie, i pryjšoŭ čas jechać na stažyroŭku. Hanna zhadvaje, što chaciełasia papracavać u vialikaj karparacyi, ale ž to byŭ pačatak pandemii, kali ŭsio žyćcio pierachodziła ŭ anłajn. Tak atrymałasia i ŭ Hanny. Žančyna prajšła anłajn dźvie stažyroŭki — u Asacyjacyi biełarusaŭ Amieryki i va ŭniviersiteckim adździele mižnarodnych suviaziaŭ.
Kali biełaruska viarnułasia z navučańnia dachaty, jana praciahnuła pracavać na tyja ž arhanizacyi, ź jakimi była źviazanaja da navučańnia ŭ ZŠA. Škaduje, što nie skłałasia trapić na afłajn-stažyroŭku i pabačyć, jak pracujuć vialikija karparacyi, u tym liku miedyjnyja. Ź inšaha boku, mižnarodnym studentam dazvolili spakojna davučycca, niahledziačy na pandemiju, chacia i daviałosia rabić heta ŭ anłajn-farmacie, a voś amierykanskija studenty byli vymušanyja jechać dachaty:
«Horad Sirakjus, dzie my žyli, bolš čym na pałovu składajecca sa studentaŭ. Pakolki zaniatki admianili, studentaŭ faktyčna prymusili pajechać da baćkoŭ ci ŭ inšyja harady, i ŭsie vyjechali litaralna za try dni. Horad zamier: na vulicach nikoha, paŭpustyja kramy. A my, mižnarodnyja studenty, zastalisia i časam sustrakalisia ŭ hramadskich miescach z dvuchmietrovaj adlehłaściu pamiž nami».
Hanna raskazvaje, što ŭdzieł u prahramie mocna źmianiŭ jaje ŭspryniaćcie rečaisnaści i dapamoh zrazumieć, što dla jaje važna i čym jana choča zajmacca: «Ja i dalej pracuju ŭ toj ža samaj arhanizacyi, ale ŭžo na novym miescy i ŭ novych jakaściach. My mocna pašyrylisia i ŭ peŭnaj stupieni pierajšli na novy ŭzrovień. Paśla prahramy ja prajšła stažyroŭku ŭ vialikaj karparacyi, ale zrazumieła, što mnie bolš cikava zajmacca praktyčnaj žurnalistykaj i miedyjnymi prajektami, i skancentravałasia na hetym.
Hałoŭnaje — heta ŭnutranaje adčuvańnie, kali ty razumieješ, što tolki ad ciabie zaležyć, chto ty i dzie ty budzieš u nastupnyja niekalki hadoŭ, što niama niedasiadalnaha. Kali ty chočaš niešta pasprabavać — sprabuj, i nie noj, što heta niemahčyma. Usio mahčyma, barjery tolki ŭ našych hałovach.
Upeŭniena, što taki padychod źjaviŭsia i paśla vyprabavańniaŭ prahramy, i praz tyja viedy, što my tam atrymali, bo nam davali vielmi šmat infarmacyi pra lidarstva. Liču, što ŭsie našy vypuskniki vyjšli zusim inšymi ludźmi, i kožny ź ich — u niečym lidar u svajoj halinie. Šmat chto z nas źmianiŭ pracu i śfieru dziejnaści, ale heta nikoli nie byŭ ruch uniz, a zaŭsiody ŭvierch».
***
Na adukacyjnuju prahramu Hubert H. Humphrey Fellowship zajaŭki prymajuć da 14 vieraśnia, na Fulbright Foreign Student — da 18 vieraśnia.