«Kaštoŭnuju paštoŭku minułaha stahodździa znajšoŭ na śmietniku». Kalekcyjanier Vital Muraškievič — pra svajo chobi

Babrujec Vital Muraškievič — biblijatekar, pierakładčyk, a adnačasova — kalekcyjanier, fiłakartyst, papularyzatar i šukalnik haradskoj daŭniny, jak jon sam siabie nazyvaje ŭ aŭtarskim błohu ŭ instahramie. Vital źbiraje babrujskija paštoŭki i maje ci nie samuju bahatuju ich kalekcyju ŭ horadzie. U hutarcy z 1387.by kalekcyjanier raspavioŭ, kali i čamu raspačaŭ źbirańnie, ci darahoje heta chobi — fiłakartyja, jakija adkryćci pra Babrujsk atrymałasia zrabić dziakujučy paštoŭkam.

12.12.2022 / 23:09

Vital Muraškievič na fonie haścinicy «Biarezina i Jeŭrapiejskaja». Na paštoŭcy ŭ ruce kalekcyjaniera — haścinica na pačatku XX stahodździa. Fota: 1387.by

«Chaciełasia spakojnaha i razvažlivaha chobi»

— Vital, kali i čamu ty pačaŭ źbirać paštoŭki?

— Uletku 2021 hoda. Na fonie paślakavidnych padziej mnie zachaciełasia spakojnaha razvažlivaha chobi. U internecie ja sustreŭ u prodažy aryhinał staroj babrujskaj paštoŭki pa davoli nizkaj canie — usiaho niekalki socień rasijskich rubloŭ. Zadumaŭsia — moža, kupić?

Da hetaha ja mała viedaŭ pra paštoŭki. Sutykaŭsia ź imi jak z dadatkovym materyjałam, kali niešta tłumačyŭ pra Babrujsk dzieciam, što prychodzili da mianie ŭ biblijateku. Šmat na jakija rečy tady nie źviartaŭ uvahi, naprykład, na advarotny bok paštoŭki. I mianie ździŭlała, jak ludzi va ŭzroście adrazu pieravaročvajuć paštoŭku i hladziać, što tam napisana, zachaplajucca počyrkam.

Ja nabyŭ tuju paštoŭku — z čyhunačnym mostam praź Biarezinu. Dastavili mnie jaje z Rasii. Tak vypadkova raspačałosia majo chobi, choć, nasamreč ja liču, što vypadkovaściaŭ u žyćci nie byvaje.

— Atrymlivajecca, tvaja kalekcyja vielmi maładaja. Kolki ŭ joj ciapier paštovak?

— Niekalki socień. Pryncypova ciapier nie liču. Na samym pačatku, pamiataju, padličyŭ, i potym dzieści miesiac-dva nie moh zdabyć nivodnaj paštoŭki. Heta možna ličyć zababonami, ale tak nasamreč atrymlivajecca. Kali ŭ ciabie tysiača paštovak, mahčyma, tabie patrebny hruntoŭny katałoh. U mianie pakul nie tak šmat. U toj ža čas, u Babrujsku ŭ mianie, napeŭna, najbolšaja kalekcyja paštovak, i ŭ joj jość ekzemplary, jakich ni ŭ koha bolš niama.

«Majo kalekcyjanavańnie — vyklučeńnie z praviłaŭ»

Vital Muraškievič pakazvaje svaju kalekcyju paštovak. Fota: 1387.by

— Nakolki fiłakartyja raspaŭsiudžanaja? Ci šmat u ciabie ŭ Babrujsku kankurentaŭ?

— Kali ty nie ŭ temie, moža zdavacca, što nichto ničoha nie źbiraje, i kalekcyjanieraŭ uvohule niama. Ja ŭbačyŭ, što jany jość, kali sam pačaŭ zajmacca kalekcyjanavańniem.

Paštoŭki kalekcyjaniery časta ŭsprymajuć jak dadatkovy materyjał — źbirajuć razam z manietami, markami i h. d. Ja ž razhladaju fiłakartyju jak całkam samastojnaje chobi.

Roskvit fiłakartyi ŭ śviecie pryjšoŭsia na 1920—1930-ja hady i ciahnuŭsia da 1960-ch. Ciapier paštoŭka, mahčyma, na 4—6 miescy pa papularnaści ŭ kalekcyjanieraŭ. Kožny źbiraje svaju temu. Chtości zanuryŭsia ŭ historyju rodnaha horada na paštoŭkach — jak ja, chtości źbiraje inšuju tematyku.

U Babrujsku paštoŭki źbirajuć, moža, ź dziasiatak čałaviek. Ale nie kožny kalekcyjanier hatovy pakazvać, što jon naźbiraŭ. Majo kalekcyjanavańnie — chutčej vyklučeńnie z praviłaŭ, bo ja imknusia jak maha šyrej pakazać svaju kalekcyju. Maja meta — aśvietnickaja. A jość ludzi, jakija nie lubiać i nie mohuć dzialicca svaimi viedami.

Taksama chaču dadać, što kali čałaviek źbiraje niejkija pradmiety, to jon prosta źbiralnik. Kalekcyjanieram jon stanovicca, kali tak ci inakš vyvučaje svaju kalekcyju, vydaje niejki katałoh ci piša artykuły ŭ haziety.

Biełaruskija paštoŭki — niatannyja

Vital Muraškievič pakazvaje svaju kalekcyju paštovak. Fota: 1387.by

— Raspaviadzi, jak i dzie ty źbiraješ? Ci jość u ciabie niejkija krytery — voś hetuju paštoŭku ja abaviazkova vaźmu, a hetaja nie takaja i kaštoŭnaja?

— Asnoŭnuju masu paštovak nabyvaju praz aŭkcyjony, šukaju praz huhł. Jość niekalki admysłovych sajtaŭ, dzie abaviazkova znojdziecca niešta pra Babrujsk.

Ja źbiraju nie ŭsie paštoŭki, nadrukavanyja ŭ Babrujsku, bo nie ŭsie jany pra Babrujsk. Dla majoj kalekcyi kaštoŭnaja kožnaja paštoŭka pra Babrujsk i babrujcaŭ, niezaležna ad taho, dzie jana była nadrukavanaja — choć u Arhiencinie ci ŭ Aŭstralii.

Kali ja vyrašaju nabyć niejkuju paštoŭku, ja apłačvaju jaje, potym damaŭlajusia pra dastaŭku, za jakuju płaču dadatkova. Časta mienavita dastaŭka atrymlivajecca samaj darahoj. Paštoŭki ž kaštujuć pa-roznamu. Choć biełaruskija ŭsie pieravažna niatannyja.

Byvaje, što mnie dorać paštoŭki ci pieradajuć pa simvaličnym košcie. Tak nadoječy atrymałasia z tryma naborami paštovak, jakija vypuściŭ naš teatr imia V. Dunina-Marcinkieviča ŭ 2017 hodzie da VI fiestyvalu nacyjanalnaj dramaturhii.

«Samyja «paštovačnyja» harady — Hrodna, Pinsk»

Vital Muraškievič pakazvaje svaju kalekcyju paštovak. Fota: 1387.by

— Čamu biełaruskija paštoŭki doraha kaštujuć?

— Pa-pieršaje, ich mała zachavałasia. Pa-druhoje, kab zrabić paštoŭku, patrebnaja była fotatechnika, tamu najbolš vyjaŭ my bačym z zachodnich krain. U nas samyja «paštovačnyja» — Hrodna, Pinsk i ŭsia linija, dzie prachodziŭ front Pieršaj suśvietnaj vajny. Dzie stajali niamieckija častki, tam usio adfatahrafavana.

U Babrujsku publikavali mienš paštovak, ale, tym nie mienš, dastatkova. Za paŭtara hoda ja pabačyŭ šmat raznavidnaściaŭ starych babrujskich paštovak, kala 100 štuk — časoŭ carskaj Rasii. U Hrodnie, dla paraŭnańnia, znojdziena 600 paštovak pieryjadu da 1917 hoda. Siarod ich — polskija, niamieckija.

Ale nielha nie ŭzhadać, što na pačatku XX stahodździa ŭ našym horadzie dziejničała niekalki typahrafij, było sama mała piać knižnych kramaŭ, pradavałasia šmat paštovak ź vidami tych ža Asipovičaŭ, Bierazino, Žłobina, Hłuska i inšych navakolnych haradoŭ i miastečak. Moža, zusim nie daremna «Bobrujsk sčitałsia vysokokulturnym miestom».

— Jakaja samaja darahaja paštoŭka ŭ tvajoj kalekcyi?

— «Priviet iz Bobrujska». Ja jaje nabyŭ u Adesie za krychu bolš, čym 100$.

Paštoŭka «Priviet iz Bobrujska» z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: Paštoŭki z Babrujska/vk.com

— Možna skazać, što kalekcyjanavańnie paštovak — nie samaje tannaje chobi?

— Ciapier, kali zarobki źmianšajucca, a ceny rastuć, tak. Naohuł, kalekcyjanavańnie nie tannaje. Nu i čym daŭžej ty źbiraješ, tym bolš pieraborlivy stanovišsia, užo nie ŭsio nabyvaješ, pačynaješ palavać na sapraŭdnyja redkaści.

«Šukaju paštoŭki časoŭ niamieckaj akupacyi Babrujska ŭ 1918 hodzie»

Skryžavańnie vulic Savieckaj i Bacharava siońnia i na staroj paštoŭcy z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: 1387.by

— Na jakija redkaści ty ciapier paluješ?

— Časoŭ niamieckaj akupacyi 1918 hoda. Hetych paštovak nie tak šmat, adnu ja niadaŭna nabyŭ, ale jana pakul za miažoj.

Ale tyja ž teatralnyja paštoŭki, jakija mnie pieradali nadoječy — užo taksama redkaść, historyja.

— U jakich krainach ty najčaściej nabyvaješ babrujskija paštoŭki?

— Kali kazać pra staryja, to čaściej u zamiežžy. Pieravažna, u Rasii. Tam možna natrapić na takija redkaści, jakija tut bačyš tolki na ekranie manitora. Niekalki paštovak u mianie z Ukrainy, ale tam nabyvać ciapier stała ciažka. Jość ź Niamieččyny. Bolš sučasnyja paštoŭki možna znajści i ŭ Babrujsku, jak heta adbyłosia z teatralnymi.

— Jakaja samaja kaštoŭnaja paštoŭka ŭ tvajoj kalekcyi? Nie pa hrašach, a pa značeńni dla ciabie?

— Napeŭna, jak raz hetyja apošnija teatralnyja paštoŭki. I tak najčaściej i byvaje — samaje kaštoŭnaje ŭ kalekcyjaniera — apošni prybytak. Teatralnyja paštoŭki nie tak doraha mnie abyšlisia, ale zadavalnieńnia dastavili vielmi šmat.

Paštoŭki, nadrukavanyja Mahiloŭskim abłasnym teatram dramy i kamiedyi imia V. Dunina-Marcinkieviča ŭ 2017 hodzie da VI Respublikanskaha fiestyvalu nacyjanalnaj dramaturhii. Ciapier try nabory paštovak — u kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: asabisty archiŭ Vitala Muraškieviča

Dziakujučy paštoŭkam, atrymałasia daviedacca nazvu Sacyjałki ŭ 1918 hodzie

— Vital, mahčyma, dziakujučy paštoŭkam atrymałasia zrabić niejkija cikavyja adkryćci pra Babrujsk?

— U majoj kalekcyi jość dakumientalnaje śviedčańnie vizitu ŭ Babrujsk Tomaša Haryha Masaryka — pieršaha prezidenta Čechasłavackaj respubliki. Na fotapaštoŭcy zafiksavany jahony vystup pierad lehijanierami ŭletku 1917 hoda. Kažuć, Masaryk byŭ vielmi cikavym čałaviekam, pacyfistam, i što ŭsie płakali padčas jahonaj pramovy, i svaje, i čužyja sałdaty sustrakali vokličami. Fotapaštoŭki z vyjavami tych padziej — adny z najbolš redkich u majoj kalekcyi.

Tomaš Haryh Masaryk, pieršy prezident Čechasłavackaj respubliki ŭ Babrujsku, 1917 hod. Fotapaštoŭka z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: asabisty archiŭ Vitala Muraškieviča

Cikavuju infarmacyju daje paštoŭka z pałacam Bułhakaŭ u Žyličach niedaloka ad Babrujska. Na joj my bačym podpis: «Pałac Dobasna ŭ Litvie». A biarom inšuju paštoŭku z tym ža samym pałacam, i tam užo napisana, što heta «krajavidy Polščy». Čas toj ža samy — 1918 hod.

Pałac Bułhakaŭ u Žyličach. Fotapaštoŭka z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: asabisty archiŭ Vitala Muraškieviča

Jość u mianie fotapaštoŭka z vyjavaj polskaha lehijaniera, nibyta zvyčajnaja. Ale kali my jaje pieravierniem, to ŭbačym nadpis: atelje «Reniesans» Š. Bahacina ŭ Babrujsku, vuł. Biełaruskaja, 87. Hetaja vulica — budučaja Sacyjalistyčnaja.

My čuli nazvy Haŭpštrase, Kierenskaha, Muraŭjoŭskaja, ale što jana była Biełaruskaj, amal nichto nie viedaje. Hetaja nazva źjaviłasia ŭ 1918 hodzie, kali niamieckija akupacyjnyja ŭłady dazvolili dziejnaść kulturna-aśvietnickaha tavarystva ŭ horadzie. Hety štamp na advarotnym baku — samaje kaštoŭnaje, što jość na fotazdymku.

«Paštoŭkaj možna hałasavać za adnaŭleńnie budynkaŭ»

Vulica Sacyjalistyčnaja siońnia i na staroj paštoŭcy z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: 1387.by

— Jak źmianiłasia funkcyja paštoŭki ź ciaham času?

— Raniej na paštoŭkach adlustroŭvałasia ŭsio — navat zabitych, trupy možna było ŭbačyć. Paštoŭka vykonvała nie tolki vinšavalnuju funkcyju, ale i repartažnuju. Heta ciapier ich stali daryć z peŭnaj nahody, jak dadatak da padarunka.

Staryja paštoŭki siońnia dla nas — dakumient epochi, krynica viedaŭ pra minułaje. Ale adnačasova jany mohuć mieć całkam praktyčnyja funkcyi.

Naprykład, paštoŭki mohuć paspryjać vyratavańniu staroha dreva, jak heta zdaryłasia z našym dubam-vołatam na rahu byłych vulic Alchoŭskaj i Bujnoj — sučasnych Čanharskaj i Hohala.

Kali pačalisia razmovy, kab pazbavić hety dub statusa pomnika pryrody, ja pryhadaŭ, što jość dakumientalny dokaz taho, što jon užo nie adno stahodździe raście ŭ Babrujsku — toje samaje miesca i toj samy dub jość na paštoŭcy knižnaj kramy Churhina. Ja apublikavaŭ tady post z hetaj paštoŭkaj u svaim błohu, i dumaju, hetym taksama spryčyniŭsia da pryciahnieńnia ŭvahi da nieabchodnaści zachavańnia duba.

Babrujski dub-vołat na paštoŭcy pačatku XX stahodździa z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: Vital Muraškievič/Facebook

Z dapamohaj paštovak možna hałasavać za restaŭracyju taho ci inšaha budynka, jak heta adbyłosia, naprykład, u Biełastoku. Pra taki niezvyčajny plebiscyt raspavioŭ u fejsbuku piśmieńnik Aleś Arkuš. Haradžanie abirali, jaki stary budynak treba adnaŭlać u pieršuju čarhu. Addać svoj hołas možna było z dapamohaj paštoŭki z vyjavaj prajekta rekanstrukcyi abranaha budynka. Vielmi cikavaja inicyjatyva.

Hałasavańnie paštoŭkami za adnaŭleńnie budynkaŭ u Biełastoku. Fota: Vital Muraškievič/Facebook

Paštoŭki mohuć dapamahčy pry restaŭracyi byłoha vyhladu budynkaŭ i vulic. Naprykład, u mianie jość paštoŭka, na jakoj dobra bačna, što da vajny na miescy ciapierašniaj płoščy Pieramohi była ščylnaja handlovaja zabudova. A na miescy skviera, dzie siońnia znachodzicca pomnik achviaram palityčnych represij, stajała knižnaja krama Heršona Churhina. Tak pry dapamozie paštoŭki my možam ujavić sabie, jak raniej vyhladaŭ naš horad.

Jaŭrejskija pahromy na paštoŭkach

— Možaš padrabiaźniej raspavieści pra paštoŭki z zabitymi?

— Heta toj vypadak, kali paštoŭki stali dokazam jaŭrejskich pahromaŭ na Babrujščynie. Pavodle źviestak historyka Leanida Śmiłavickaha, u 1921 hodzie ŭ Biełarusi pahromy prajšli ŭ 177 nasielenych punktach, dzie pražyvała 7 316 siemjaŭ (29270 čałaviek). Ich achviarami stali 1 748 siemjaŭ, u tym liku 1700 zabitych, 150 paranienych, 1250 zhvałtavanych. Naš horad, dumałasia mnie, byŭ vyklučeńniem, ale ŭsio ž taki i tut takoje zdarałasia.

Pa Babrujsku i miastečkach našaha pavieta ŭ zhadanym 1921 hodzie prakaciłasia sieryja žudasnych pahromaŭ, adzin ź jakich i trapiŭ u abjektyŭ fatohrafa. Jak minimum dva zdymki trapili na dabračynnyja fotapaštoŭki, što byli vydadzienyja ŭ Paryžy ŭ 1922 hodzie ŭ dapamohu siemjam paciarpiełych u pahromach. Imavierna, častka srodkaŭ ad realizacyi paštovak pajšła na dapamohu tym, chto zmoh vyžyć u takich strašnych abstavinach.

Nie tak daŭno hetyja paštoŭki byli pradadzienyja na zamiežnych aŭkcyjonach, dzie ja ich i zaŭvažyŭ.

Nadpis na paštoŭkach dublavany na idyš, anhlijskaj i francuzskaj movach:

«Bandyty prajšli tut… pakinuŭšy tut ślady svajho znachodžańnia. Usie hetyja mierćviaki — našyja braty. U ich zastalisia dzieci. Ci budziem my dastatkova žorstkimi, kab dazvolić im źbicca sa šlachu?»

«Zvyčajnamu čałavieku niama na što hladzieć, a dla mianie heta kaštoŭnaje śviedčańnie»

Vital Muraškievič z paštoŭkaj z ułasnaj kalekcyi na vulicy Sacyjalistyčnaj. Fota: 1387.by

— Vital, ty źbiraješ taksama i sučasnyja paštoŭki. U čym ich kaštoŭnaść?

— Na pačatku ja chacieŭ źbirać tolki staryja. Ale chutka zrazumieŭ, što i sučasnyja mohuć być vielmi cikavymi. Naprykład, hetyja ž teatralnyja paštoŭki — na ich možna pabačyć Paŭła Chadžajeva. Jon u Babrujsku ŭžo nie žyvie, i nieviadoma, ci vierniecca. Ci, naprykład, śpiektakl «Točki na vriemiennoj osi» — na paštoŭcy my bačym, što pałova tych, chto ŭdzielničaŭ u śpiektakli, užo nie pracuje ŭ teatry — Ała Hrachava, Vadzim Babinič. Prajšło ŭsiaho piać hadoŭ. Takim čynam, heta ŭžo całkam histaryčny dakumient. Choć zadumvaŭsia pieršapačatkova jak suvienir.

Vital Muraškievič na vulicy Hohala, byłoj Bujnoj, z paštoŭkaj z vyjavaj duba-vołata. Fota: 1387.by

Nie ŭsie razumiejuć hetuju kaštoŭnaść. Naprykład, kaštoŭnuju paštoŭku-dakumient savieckich časoŭ ja znajšoŭ na śmietniku. Heta apaviaščeńnie pra ŭstanoŭku telefona žycharu vulicy Tuchačeŭskaha ŭ 1974 hodzie. Niekali takija kartki byli ŭ kožnaj paštovaj skryni. I kolki ź ich zachavalisia? Amal usie vykinuli. Dla zvyčajnaha čałavieka tut niama na što hladzieć, ale dla mianie heta — kaštoŭnaje śviedčańnie pieryjadu telefanizacyi ŭ Babrujsku.

«Maru, kab źjaviłsia babrujskaznaŭstva»

— Jak ty chočaš raźvivać svajo chobi dalej? I što b ty paraiŭ babrujcam, jakija taksama chacieli b pačać niešta źbirać?

— Mnie škada, što siońnia nie ŭsie padziei ŭ historyi horada fiksujucca na paštoŭkach, choć drukavać ich, u adroźnieńnie ad minułaha, my možam vielmi šmat.

Haścinica «Biarezina i Jeŭrapiejskaja» siońnia i na staroj paštoŭcy z kalekcyi Vitala Muraškieviča. Fota: 1387.by

Ja b nadrukavaŭ nabor paštovak pra mastakoŭ Babrujska, spartoŭcaŭ, jašče niejkich dziejačaŭ. Ale najpierš ja b chacieŭ pieravypuścić reprynty paštovak z majoj kalekcyi. Chacieŭ by sabrać kalekcyju paštovak pra ludziej — uradžencaŭ Babrujska ź cikavymi historyjami. A jašče maru pra toje, kab adnojčy ŭ nas źjaviłasia paŭnavartasnaja halina — babrujskaznaŭstva.

Babrujcam ja b chacieŭ paraić pryhladacca da taho, što padajecca samym zvyčajnym — tam možna adšukać sapraŭdnyja skarby. A staroje fota ci paštoŭka mohuć stać jak znachodkaj, tak i natchnieńniem na niejkuju dobruju spravu.

Nashaniva.com