Šahał, Sucin, Bakst… Što zrabić, kab śviet pačaŭ ich ličyć vychadcami ź Biełarusi?
Mnohija hienii rodam ź Biełarusi, ale śviet hetaha nie viedaje, bo jany stali viadomyja, kali Biełaruś nie była niezaležnaj. U niekatorych jeŭrapiejskich muziejach našy mastaki dahetul padpisany jak uradžency Rasii. Što možna zrabić, kab źmianić situacyju?
25.02.2023 / 11:39
Mark Šahał. «Lozna», 1908 hod. Krynica: commons.wikimedia.org
Ci viedaje śviet, što Šahał i Sucin ź Biełarusi
Zachodnija muziei pryznali ŭkrainskaje pachodžańnie šmatlikich vialikich mastakoŭ. Niekalki dzion tamu ŭ najbujniejšym ńju-jorkskim muziei Mietrapoliten pačali padpisvać Archipa Kuindžy jak mastaka z Ukrainy, bo jaho rodny horad — Maryupal.
Ź biełaruskimi tvorcami situacyja nieadnaznačnaja.
Sajt vialikaha aŭkcyjonnaha doma Sotheby's ličyć Chaima Sucina, uradženca Śmiłavičaŭ — miastečka za 30 km na ŭschod ad Minska, — «narodžanym u Litvie». Leŭ Bakst z Hrodna, bieź jakoha znakamityja dziahileŭskija «Ruskija siezony» nie byli b takimi, jakimi ich pamiataje śviet, šmat dzie nazvany «ruskim mastakom» (dokazy tut i tut). U centry Žorža Pampidu ŭ Paryžy podpisy pad pałotnami: «Mark Šahał, naradziŭsia ŭ Viciebsku, Rasija» i «Chaim Sucin, naradziŭsia ŭ Śmiłavičach, Litva». I heta tolki niekalki prykładaŭ.
Pradstaŭnica pa nacyjanalnym adradžeńni Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Alina Koŭšyk raskazvaje, što takija vypadki jaje kamandzie viadomyja:
«Vielmi časta heta źviazana pieradusim z mastakami biełaruskaha pachodžańnia, jakija zbolšaha pracavali ŭ Francyi, i časta heta byvaje ŭ francuzskich muziejach. Ja sama niejak bačyła, jak Mark Šahał byŭ padpisany jak mastak z Rasii.
Na heta my źviartali ŭvahu francuzskich čynoŭnikaŭ, na što nam adkazali, što ŭ časy Šahała Biełaruś była častkaj Rasii. My tady źviarnuli ŭvahu na toje, što inšyja mastaki, naprykład, polskaha ci ŭkrainskaha pachodžańnia, padpisvajucca zhodna ź ich nacyjanalnaj prynaležnaściu, abmierkavali heta z ambasadaram Francyi ŭ Biełarusi Nikala de Lakostam».
Alina Koŭšyk miarkuje, što tut mnohaje zaležyć ad dziaržaŭnaj palityki. Palaki i ŭkraincy zajmalisia pracaj na nivie kulturnickaj dypłamatyi, jakuju nie vykonvała sučasnaja biełaruskaja dziaržava, i tamu ciapier śviet viedaje pachodžańnie polskich i ŭkrainskich tvorcaŭ. Vielmi važna, kab i biełarusy ŭzialisia za hetuju spravu:
«Heta adna z rolaŭ pradstaŭnictva pa nacyjanalnym adradžeńni, to-bok my faktyčna biarom na siabie ŭ hetym dziaržaŭnyja funkcyi. Našy resursy nieparaŭnalnyja z resursami cełaj krainy, ale my bačym hetyja prablemy i vielmi chaciełasia b, kab jany vyrašalisia. Heta nie vielmi chutkaja praca, ale važna jaje vieści ŭžo zaraz».
Leŭ Bakst. Dekaracyi da baleta «Šachierezada», 1909—1910 hady. Krynica: flickr.com
Alaksandr Čachoŭski, dyrektar u spravie kulturnaj dypłamatyi Biełaruskaj rady kultury, paćviardžaje, što anałahičnych vypadkaŭ šmat: «U minułym hodzie, kali ja naviedvaŭ ZŠA, bačyŭ, što ŭ pryvatnych muziejach i halerejach tvory Marka Šahała padpisanyja jak tvory biełarusa, ale i bahata dzie pišuć, što jon ruski. Ja sustrakaŭsia ź mieniedžmientam znakamitaha muzieja MoMA ŭ Ńju-Jorku, dyk u im Šahał padpisany karektna, jak toj, chto naradziŭsia ŭ Biełarusi, pry hetym u adnym z vašynhtonskich muziejaŭ Šahała nazvali ruskim. Mieniedžar MoMA skazaŭ mnie, što jany ŭvohule chočuć adyści ad kancepcyi podpisu nacyjanalnaściej, bo ŭ anhlijskaj movie nationality — heta chutčej nie pra nacyjanalnaść, a pra hramadzianskaje pachodžańnie. Tamu jany ciapier prosta pišuć, adkul byŭ mastak».
Što možna zrabić
U 2021 hodzie, raskazvaje Alaksandr Čachoŭski, u Biełaruskuju radu kultury źviarnułasia dyjaspara biełarusaŭ u Finlandyi. Tam prachodziła vystava Marka Šahała, i jon i na vystavie, i ŭ miedyja byŭ padpisany jak ruska-francuzski mastak.
Z dapamohaj mastactvaznaŭcaŭ pradstaŭniki rady napisali da arhanizataraŭ adpaviedny list, tyja jaho ŭličyli, i miedyja dadatkova patłumačyli, chto taki Mark Šahał i što jon nie zusim ruski. Śviet viedaje mastakoŭ taho času ź Finlandyi, Litvy, Hruzii — i što, jany ŭsie ruskija?
Tak što paśpiachovyja precedenty ŭžo jość. Zaraz Rada kultury pačała zbor infarmacyi pra takija vypadki, kab zrazumieć, chto, dzie i jak padpisany.
Jość i pieršyja dasłanyja listy, na častku ź ich užo atrymanyja stanoŭčyja adkazy z padziakaj za tłumačeńnie i z paviedamleńniem pra toje, što niapravilnyja nadpisy płanujuć źmianić.
Siarod mahčymych udzielnikaŭ supolnaj pracy Alina Koŭšyk bačyć Biełaruskuju radu kultury i inšyja kulturnickija arhanizacyi, a taksama biełaruskija dyjaspary i narodnyja ambasady. Ich udzieł tym bolš važny, što dyjaspary šmat dzie majuć aficyjny status, i tamu ich słova było b bolš važkaje. Ludziam, jakija niepasredna znachodziacca ŭ jeŭrapiejskich krainach, praściej kamunikavać z uładami i damahacca peŭnych źmien.
«Heta dapamoža śvietu zrazumieć, chto takija biełarusy»
«Było b cudoŭna, kab takija inicyjatyvy zychodzili ad biełarusaŭ, u tym liku ad biełarusaŭ zamiežža, a my hatovyja heta palityčna padtrymlivać, nakolki my zmožam. Heta sprava ŭsich nas — zmahacca za našu krainu i za siabie, heta nie tolki abaviazak Śviatłany Cichanoŭskaj ci Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta», — ličyć Alina Koŭšyk.
Chaim Sucin. «Aviečka za aharodžaj», 1940 hod. Krynica: commons.wikimedia.org
Jana miarkuje, što zaraz toj histaryčny momant, kali jość šmat šansaŭ na pośpiechi dla biełarusaŭ u roznych halinach, tamu i treba śmieła vieści hetuju pracu i adstojvać biełaruskuju spadčynu, što važna dla zachavańnia našaj niezaležnaści i identyčnaści.
Rada kultury dumaje zapuścić taksama asobnuju infarmacyjnuju kampaniju pra mastakoŭ viciebskaj škoły.
«Ciaham apošnich 200—300 hadoŭ terytoryi dziaržaŭ mocna źmianialisia, i, mahčyma, mastaki nie ŭsprymali siabie jak biełarusaŭ. U našaj krainy, našaj nacyi i ŭvohule samoj nazvy «Biełaruś» jość šmat roznych akaličnaściaŭ. Ale ciapier my kažam pra stan śviadomaści, pra tuju kulturu i mastactva, jakija faktyčna sfarmavali hetuju nacyju. Tamu mnie padajecca vielmi važnym, kab ludzi va ŭsim śviecie viedali, što hetyja znakamityja tvorcy naradzilisia ŭ Biełarusi, rabili tut svaje tvorčyja kroki, atrymlivali pieršuju adukacyju. Heta dapamoža śvietu zrazumieć, što takoje Biełaruś i chto takija biełarusy», — padsumoŭvaje Čachoŭski.