«Tolki paniziš svoj uzrovień testasteronu, jakoha i tak u krainie nie chapaje». Pavieł Arakielan narakaje na paviarchoŭnaść biełarusaŭ, ale nie škaduje siabie
Adzin z najlepšych biełaruskich džazavych muzykaŭ Pavieł Arakielan da apošniaha času nie chacieŭ pakidać krainu. Tym nie mienš z paŭhoda tamu džaźmien z dośviedam dvaravych kancertaŭ u 2020-m pierabraŭsia ŭ Litvu. Arakielan raspavioŭ «Našaj Nivie» pra pieražytaje ŭ Biełarusi i niaprosty praces pryvykańnia da novych realij.
15.07.2023 / 19:42
«Nie moh sabie dazvolić siadzieć prosta tak»
Arakielan — adzin z tych, chto zastavaŭsia ŭ Biełarusi da apošniaha. Dla siabie jon heta vyznačaŭ tak — nie źjedu, pakul moj narod zmahajecca. Ciapier muzyka ličyć, što adkładaŭ adjezd značna daŭžej, čym płanavałasia. «Ja zastavaŭsia ŭ krainie jašče šmat času paśla taho, jak biełarusy pierastali zmahacca. Dzieści ŭ siaredzinie 2021 hoda stała całkam zrazumieła, što ŭsio, ludzi žyvuć svajo žyćcio ŭ tych umovach, u jakich apynulisia», — kaža jon.
Pavieł uspaminaje, jak pratesny ruch pakrysie ścichaŭ, ludzi ad jaho advalvalisia. I ciapier, na dumku muzyki, my dajšli da punkta, kali asablivych sposabaŭ zmahacca ŭžo niama. Z pačatkam poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu pratesty časova aktyvavalisia, byli i rejkavyja partyzany, ale heta była mienšaść, jak kaža Arakielan. Paśla siaredziny 2021 hoda maksimalna mahčymym pratestam stała niešta namalavać u padjeździe, kali navokał nikoha niama, i, pavodle muzyki, naŭrad ci heta možna nazvać vynikovym zmahańniem.
Što da prajaŭ salidarnaści, jakija byli častkaj narodnaha ŭzdymu ŭ 2020-m, džaźmien, chutčej, vieryć u ich isnavańnie za miežami Biełarusi.
«Na pobytavym uzroŭni ludzi časam dapamahajuć adno adnamu, ale heta ŭsio nie vyliłasia ŭ niešta hłabalnaje, u taki trend, jaki dazvoliŭ by biełarusam adčuvać siabie ŭpeŭniena.
Žurnalistam-palitviaźniam dapamahajuć ich miedyja, ale zbolšaha ŭsia salidarnaść zastałasia na pobytavym uzroŭni. U ciabie siadzić siabar — dapamahaješ jaho žoncy, baćkam kapiejčynaj, ale nie bolš.
Była chvala salidarnaści, a ciapier, — kaža Arakielan, — ludzi ŭ Biełarusi razumiejuć situacyju, ale ničoha hłabalnaha nie adbyvajecca. Pacichieńku padtrymlivajuć adno adnaho, i ŭsio».
Kali Pavieł zrabiŭ vysnovu, što biełarusy źmirylisia, jon vyrašyŭ nie čakać niejkich źmien u krainie. Ličyŭ važnym pakłapacicca pra niemaładuju mamu, pra košku-dyjabietyka. Jon tłumačyć: kali b jaho źniavolili ŭ 2020-m, znajšlisia b ludzi, jakija dahledzieli b jaho blizkich. U 2022-m takaja dapamoha ŭžo zdavałasia małaimaviernaj.
A taksama Arakielanu, jak heta byvaje z aktyvistami, pastupiŭ sihnał ab niebiaśpiecy. Ź im źviazaŭsia nieznajomy čałaviek, były supracoŭnik KDB, i papiaredziŭ: sistema ŭžo maje materyjały, kab zavieści na muzyku kryminalnuju spravu.
Byŭ vierasień 2022-ha, i novy znajomy džaźmiena byŭ duža ździŭleny, što toj jašče na voli. Spytaŭsia, ci hatovy Pavieł trapić za kraty.
Jak śviedčyć muzyka, jon byŭ da hetaha hatovy ŭvieś čas: «Adzinaje, nie moh sabie dazvolić siadzieć prosta tak.
Niedzie ŭ kancy 2020 — pačatku 2021 hoda adčuvaŭ siabie čarhovym simvałam, jaki pavinien zastavacca ŭ krainie, bo kali ŭsie, chto adsiedzieŭ sutki, zaraz źjeduć, što budzie? Ale zakon šoŭbizu taki: kali ty ŭ miedyja, ty — simvał. A ja stolki času nie byŭ u miedyja, što pra mianie ŭsie zbolšaha zabylisia».
Kab mieć srodki na žyćcio, mužčyna pradavaŭ svaje muzyčnyja instrumienty: saksafon-tenar, saprana-saksafon, trubu i fluhielhorn.
Hučyć jak načny kašmar muzyki, ale Pavieł zhadvaje, što rabiŭ heta ŭsio biez hłybokich pieražyvańniaŭ: «Prosta rasstaŭlaŭ pryjarytety, razumieŭ, što jość bolš i mienš važnyja rečy, toje, što treba rabić.
A siadzieć i refleksavać ja sabie zabaraniaju, nie płaču nad žyćciom unačy. Heta kontrpraduktyŭna, asabliva kali havorka pra žal da siabie, dyk ty tolki źniziš svoj uzrovień testasteronu, jakoha i tak u krainie nie chapaje.
Mušu pradać instrumienty — pradaju, budzie patreba i šaniec — nabudu».
«Kali ty jabaćka, jaki tabie džaz?»
Dla novaha žyćcia Pavieł vybraŭ Vilniu. Rabiŭ heta dziela matuli, bo niemaładoj žančynie ŭ hetym horadzie musić być praściej adaptavacca: blizka da Biełarusi, častka nasielnictva viedaje ruskuju, biełaruskuju, ukrainskuju movy. Kali b pierajazdžaŭ adzin, razvažaje Pavieł, jon pajechaŭ by dalej ad Biełarusi, naprykład, mieŭ zaprašeńnie papracavać u Hiermanii.
Tyja ž niamieckija kalehi, što klikali da siabie, dapamahli i prydbać u Litvie stračanyja ŭ paślapratesnaj Biełarusi instrumienty. Pieršyja dni Arakielana ŭ Litvie akazalisia zusim składanymi. «Praz tydzień paśla taho, jak ja pieravioz u Vilniu matulu z kocikam, jana ŭpała, złamała plačo i ściahno, spatrebilisia šalonyja hrošy na lačeńnie, bo biełaruskaja strachoŭka nie spracavała. I tady maje kalehi zładzili ŭ Hiermanii niejkija dabračynnyja kancerty, blizkija siabry taksama dapamahli, paspryjała i arhanizacyja Freedom House. Tady ŭdałosia padlačyć matulu i nabyć instrumient, chacia i tańnieńki, bo dla pracy jon patrebny», — apaviadaje jon.
Užo ŭ pieršy dzień pa pryjeździe ŭ Vilniu Arakielan adyhraŭ na džem-sejšnie, bo chaciełasia chutčej intehravacca ŭ miascovuju muzyčnuju tusoŭku. Heta asablivy typ kancertaŭ, dzie źbirajucca muzyki, miascovyja i hości, i kožnamu dajecca prastora dla taho, kab vyjści i pajhrać, paimpravizavać, navat kali havorka pra zusim nieviadomaha artysta.
Pavieł Arakielan raskazvaje, što na kancert jaho ledźvie nie za ruku adviała siabroŭka, litoŭskaja muzykantka Jeva Baranaŭskajcie. Napačatku było ciažkavata, bo dva hady džaźmien nie mieŭ praktyki, ale potym uciahnuŭsia. Padčas takich padziej, jak kaža Arakielan, ty pačynaješ ihrać, znajomicca, i ludzi bačać, što ty narmalny čałaviek i dobry muzyka, zaviazvajucca kantakty.
Paŭła možna pabačyć na imprezach u Jazz Cellar — miescy, jakoje jon nazyvaje hałoŭnym vilenskim džaz-kłubam. Adznačaje, što tam duža cikavaja kultura, jakoj vielmi nie chapała ŭ Minsku, bo ŭ im nikoli nie było sapraŭdnych džaz-kłubaŭ.
Pavieł ahałomšvaje realijami biełaruskaj džaz-sceny: «Časam tam padmanvajuć publiku, pryvoziać nie tych muzykaŭ, jakich abiacajuć, dy i prosta ŭ biełaruskim džazie jość jabaćki.
Kali ty čyrvona-zialony jabaćka, jakoje ty možaš mieć dačynieńnie da džaza? Heta aksiumaran. Jak možna hrać muzyku svabody, kali ty suprać svabody? Toje, što rabiŭ Finbierh, taksama nie maje da džaza nijakaha dačynieńnia. Padazraju, što takija ludzi jość i ŭ Litvie, ale baču, što zbolšaha tut usio arhanizoŭvajecca na vielmi jakasnym uzroŭni».
A ŭ Vilni, jak raskazvaje Arakielan, ludzi viedajuć, što takoje džaz i dobraja muzyka. Budzieš padmanvać i drenna hrać — budzieš całkam niezapatrabavany jak artyst.
Džaźmien upeŭnieny, što socyum nie maje prava daravać manu i adsutnaść jakaści. Taki padychod, kaža jon, i vylivajecca ŭ paradyhmu «niachaj budzie jak jość», «aby nie było vajny» i hetak dalej.
«Navat kali publika nie maje dośviedu i mahčymaściej z čymści paraŭnać toje, što bačyć i čuje, jana razumieje, kali da jaje staviacca z dušoj. Publika nie durnaja, jana, kali i skarmić adzin raz aby-što, bolš nie vierniecca», — kaža muzyka.
«Čorny kvadrat» — hłupstva? Čamuści ty jaho nie namalavaŭ»
U ciapierašniaj Biełarusi, upeŭnieny Arakielan, muzyka niepatrebnaja. Jak moža być inakš, pytajecca jon, kali ŭ krainie nie dazvalajecca nijakaj svabody samavyjaŭleńnia?
Pavieł zhadvaje, što jamu i ŭ 2020-m, u atmaśfiery zabojstvaŭ i hvałtu było nie da muzyki, ale ž dla jaho jana stała srodkam jadnańnia ź ludźmi, i tamu jon vystupaŭ, naprykład, na dvaravych kancertach. Ciapier ža, raskazvaje džaźmien, pierad kancertami ŭ Biełarusi ŭvohule treba šmat čaho ŭzhadniać, i heta nie pra tvorčaść, a pra suisnavańnie ramieśnikaŭ z terarystami.
«U nas unikalnaja situacyja: dyktatar nienavidzić tytulnuju nacyju. Ja pra takoje nie čuŭ. Jon nienavidzić usio nacyjanalnaje, i tamu heta akupacyja, i jana pačałasia ŭžo daŭno. Jany davali nam niejki čas, na niešta nie źviartali ŭvahi, ale ciapier im dadziena ŭsiodazvolenaść. Maŭlaŭ, bačycie biełarusaŭ — bicie ich, dziejničajcie ź imi jak maha bolš žorstka. Narešcie ŭsie hetyja siłavyja struktury robiać toje, što chočuć.
Dyk što možna ciapier stvarać u Biełarusi, jakaja tvorčaść? Napisać paru vieršaŭ u šufladačku? Dla mianie heta niemažliva», — tłumačyć Arakielan.
U takoj Biełarusi poŭnyja zały źbirajuć zusim nie džaźmieny, a artysty nakštałt Hryhoryja Lepsa, jaki sabraŭ niekalki miesiacaŭ tamu poŭnuju «Minsk-Arenu». Pavieł nazyvaje heta vynikam taho, u jakoj infarmacyjnaj i kulturnickaj prastory varylisia biełarusy ŭ savieckija i postsavieckija časy. Jon pryvodzić u prykład Litvu — krainu, dzie mienš za try miljony nasielnictva, ale isnuje samadastatkovy šoŭbiz. U Biełarusi svajo doŭhi čas ličyłasia druhasnym, a na pieršy płan vychodziŭ stvorany ŭ Rasii kulturnicki pradukt, i ciapier my pažynajem płady hetaha.
U paraŭnańni ź Minskam Vilnia ciapier jak Ńju-Jork, miarkuje Arakielan, u hetaj stalicy zusim inšaja kolkaść topavych muzykaŭ.
Adkul usio heta? «Bo ludzi šanavali svajo, tamu što zapłacili za heta kryvioj, a biełarusy nie zapłacili, nie byli hatovyja heta zrabić i dahetul, na žal, nie hatovyja.
U kultury amal kožnaha z našych susiedziaŭ, časam u himnie, jość varyjacyja frazy «vola abo śmierć», i tolki ŭ biełarusaŭ hetaha niama. Značyć, lepiej niavola? To i budziem u joj znachodzicca, pakul nie zapłacim canu svajoj kryvioj i pakul heta nie pačnuć šanavać usie tyja, chto zapłacić nie zdoleŭ», — śćviardžaje jon.
Vilenskich muzykaŭ Pavieł apisvaje jak całkam jeŭrapiejskich pa myśleńni, zdolnych vielmi šmat ekśpierymientavać. Biełaruskija kalehi, kaža jon, bajacca vychodzić za ramki dazvolenaha: maŭlaŭ, što pa notach — dobra, što nie pa notach — nie vielmi. Litoŭcy ž robiać šmat cikavych prajektaŭ, majuć bahata adukacyjnych prahram, zamiežnych stažyrovak, u krainu pryvoziać prafiesuru dla majstar-kłasaŭ.
Infarmacyja dla litoŭskich muzykaŭ kaštuje doraha, tamu maładyja vykanaŭcy z achvotaj łoviać kožnuju drabničku infarmacyi ad bolš daśviedčanych kaleh, u Biełarusi takoha i blizka nie było.
«Tut na džem-sejšn prychodziać artysty pa 16—17 hadoŭ, potym ty ich bačyš praz 2—3 tydni na inšym džem-sejšnie, a jany ŭžo na hałavu vyraśli. Jość i zdarovaja kankurencyja, i praha da raźvićcia, i pavučycca jość u kaho.
Bolš za toje, u płanie impravizacyjnaj muzyki Litva ciapier naroŭni z Hiermanijaj dyktuje svaje praviły amal što ŭsioj Jeŭropie. I heta niahledziačy na toje, što Litva — adna z samych maleńkich krain na kantyniencie», — dzivicca Arakielan.
Pavieł tłumačyć, što ŭ vilenskaj kansiervatoryi jość fakultet impravizacyjnaj muzyki, dzie studenty vučacca hrać biez not, łavić vajb adno adnaho. Heta i jość sutnaść muzyki, upeŭnieny džaźmien, toje, što dapamahaje pracavać u lubych jaje stylach, stvarać rok ci valsy: umieńnie adčuvać vajb, nastroj i atmaśfieru, mietafizičnuju častku muzyki.
Arakielan paraŭnoŭvaje heta z vyjaŭlenčym mastactvam: «Časam kažuć, maŭlaŭ, «Čorny kvadrat» — hłupstva, ja taksama tak mahu. Ale čamuści ty nie namalavaŭ hety «Čorny kvadrat», jaho namalavaŭ Malevič, i jon kaštuje miljony dalaraŭ».
«Kali ničoha nie źmienicca, tyja ž ludzi, jakija ŭ 2020-m chadzili pad bečebe-ściaham, abiaruć sabie druhoha Łukašenačku»
Džaźmien hatovy prymianiać litoŭski dośvied u Biełarusi i z zachapleńniem raskazvaje, jak u našu krainu možna było b vazić fajnych muzykalnych piedahohaŭ, ładzić kancerty. U płanie hieahrafii my znachodzimsia la jeŭrapiejskaj siamji krain, zastałosia tolki nablizicca da jaje ŭ ładzie žyćcia, i tady možna pierajmać zachodniuju muzyčnuju navuku. Arakielan achvotna zaniaŭsia b hetym — jon upeŭnieny, što biełarusy majuć adpaviedny patencyjał, i ŭžo sprabavaŭ arhanizoŭvać na radzimie kancerty.
Z druhoha boku, žyćcio ŭ zmahańni stamiła muzyku. Jon razvažaje:
«Pytańnie ŭ tym, nakolki heta [dyktatura ŭ Biełarusi] zaciahniecca. Mnie pad sorak, i chočacca pažyć spakojna, a nie zmahacca ŭsio žyćcio niezrazumieła z čym. Z Łukašenkam, ź jaho režymam, ź ludźmi, jakija nie zdolnyja refleksavać».
Pavieł hatovy viarnucca ŭ Biełaruś, kali tolki tam dla jaho budzie harantavanaja biaśpieka. Jon vieryć, što na radzimie ŭ biełarusaŭ budzie duža šmat pracy, i nie tolki muzyčnaj, ale i palityčnaj. Zdajecca, jon hatovy prykłaści da hetaha namahańni, ale pry adnoj vielmi važnaj umovie. «Kali ja pabaču, što jość šaniec pracavać na bolš hłybokaje razumieńnie pracesaŭ, ja budu ŭdzielničać u hetym pa miery mahčymaściaŭ.
Ale pakul ja hladžu na toje, jak biełarusy staviacca da palityki, i maje dumki piesimistyčnyja. Vielmi ŭsio naiŭnaje, paviarchoŭnaje. Ludzi i raniej tak rabili — hałasavali za taho, chto pryhažejšy abo kłasna havoryć. Pa stanoviščy na ciapier mnie zdajecca, što kali ničoha nie źmienicca, tyja ž ludzi, jakija ŭ 2020-m chadzili pad bečebe-ściaham, abiaruć sabie druhoha Łukašenačku i buduć ź im ščaślivyja, pakul znoŭ nie pačnucca pratesty», — kaža jon.
Arakielan upeŭnieny, što biełarusam varta było b šanavać svaich sapraŭdnych hierojaŭ, ludziej, jakija ŭsio žyćcio ŭ apazicyi i ciaham hadoŭ demanstrujuć addanaść Radzimie, takich, jak Statkievič, Sieviaryniec, Daškievič. Adnak, biaduje Pavieł, u miedyja hučać inšyja imiony, i tamu na paradku dnia ciapier inšyja hieroi. Staryja zorki apazicyi patrebnyja biełarusam, ale, jak miarkuje muzyka, ich nie dapuściać da palityčnaj dziejnaści, navat kali zaŭtra niešta źmienicca i hetyja ludzi vyjduć na volu.
I heta nie adzinaje, što zasmučvaje džaźmiena. Jon razvažaje: «Ujavim, što zaŭtra źnikajuć Łukašenka, Pucin, ich svajaki, ministry i siłaviki, a ŭ Rasii da ŭłady prychodzić umoŭny Chadarkoŭski, i niejki čas Maskvie nie da Biełarusi, abo ŭ krainu zachodzić połk Kalinoŭskaha i biare ŭładu. I znoŭ my dziela svabody ničoha nie zrabili».
Kali ty atrymlivaješ niešta lohka i nie šanuješ, ty možaš heta stracić,
upeŭnieny Arakielan. Tak biełarusy mohuć znoŭ akazacca ŭ tym ža punkcie, dzie znachodziacca ciapier, navat kali i zdabuduć sabie volu.
Dyk u što tady vieryć, na što spadziavacca? Pavieł dzielicca, što sam chacieŭ by viedać adkaz na hetaje pytańnie: «Ciapier buduju žyćcio vakoł hałoŭnaha pryncypu dla mianie — pa miery mažlivaści nie pamnažać niahod i markoty, nie rabić taho, što pakidaje ŭ hetym śviecie niejkuju ciemru. Da kahości starajusia lepš stavicca, kamuści dapamahaju ŭ drobiaziach.
Mnie tak lahčej. U luboj relihii jość dziasiatak pastułataŭ, jakija dapamahajuć ludziam suisnavać i raźvivacca. Va ŭsich jany pryblizna adnolkavyja: nie zabivaj, nie hvałtuj, nie kradzi i hetak dalej,— i varta prosta pra ich nie zabyvać. Nie tamu, što inakš Božańka pakaraje, a tamu što tady jość šaniec, što naš vid maje prava na isnavańnie».
«Žyć ža na niešta treba». Pavieł Arakielan pradaje svaje muzyčnyja instrumienty
«Biełaruś ciapier — heta kraina nadziei vialikaj». Hutarka ź Lavonam Volskim