FSB atrymaje dostup da danych «Jandeks Go», u tym liku da pajezdak na taksi za miažoj. Pad pahrozaj žychary mnostva krain, u tym liku Biełarusi

Niahledziačy na ​​vajnu, servis (zvyčajna pad nazvami Yango i Yandex Go) da hetaha času pracuje bolš čym u dvaccaci krainach śvietu, u tym liku ŭ Biełarusi, Izraili, Narviehii, Finlandyi, Kazachstanie, Hruzii, Armienii, piša «Mieduza». 

08.08.2023 / 14:57

Fota: «Jandeks»

Kruhłasutačny dostup da baz danych servisaŭ taksi FSB atrymaje 1 vieraśnia: premjer-ministr Rasii Michaił Mišuścin užo padpisaŭ adpaviednuju pastanovu.

Toje, što FSB zmoža atrymać dostup da danych, turbavała klijentaŭ, jakija karystajucca «Jandeks Go» za miažoj, — i jany sprabavali vyśvietlić situacyju ŭ słužby padtrymki kampanii, raspaviała «Mieduzie» krynica ŭ «Jandeksie». Supracoŭniki, u svaju čarhu, pisali mieniedžmientu: «Jak my abaraniajem danyja [klijentaŭ]?» 

Pradstaŭnik kiraŭnictva adkazvaŭ, što danyja Yandex Go i Yango zachoŭvajucca ŭ Rasii, i prasiŭ «u razmovach z klijentami paźbiahać zhadki infarmacyi ab ciapierašnim miescaznachodžańni data-centraŭ».

Dva supracoŭniki «Jandeksa» na ŭmovach ananimnaści paćvierdzili: danyja servisu taksi ciapier zachoŭvajucca tolki ŭ rasijskich data-centrach.

Pry hetym da pačatku vajny častka danych zachoŭvałasia ŭ data-centry kampanii ŭ Finlandyi (dzie servis taksi pracuje pad brendam Yango). U samoj kampanii ŭ sakaviku 2022-ha kazali: «Kamanda Yandex Go nikoli nie admaŭlała, što ałharytmy servisu mohuć vykarystoŭvać rasijskija sierviery naroŭni ź finskim data-centram».

Infarmacyja servisu taksi dublavałasia va ŭsich data-centrach «Jandeksa» biez padziełu na pajezdki pa Rasii i za miažoj, rastłumačyli dźvie krynicy «Mieduzy» ŭ kampanii. Były supracoŭnik «Jandeksa» dadaŭ, što takija dublikaty patrebnyja, kab padtrymlivać bieśpierabojnuju pracu servisu: «Dapuścim, u vas u adnym centry iduć pracy, inšy advalvajecca z-za avaryi, ale treci pracuje jak treba».

Niekalki hadoŭ tamu, kali servis «Jandeksa» tolki pačynaŭ pracavać u Jeŭropie (i pavinien byŭ prytrymlivacca jeŭrapiejskich pratakołaŭ GDPR), u kampanii abmiarkoŭvali mahčymaść vyłučeńnia i pieranosu ŭsich «danych pa mižnarodcy» ŭ zamiežnyja data-centry, u pryvatnaści ŭ finski centr, raspaviała krynica «Mieduzy», blizkaja da kiraŭnictva «Jandeksa». Ale ŭ kampanii «chutka zrazumieli, što heta doŭha, doraha i nudna».

Paśla pačatku vajny da hetaj idei ŭžo nie viartalisia, rastłumačyŭ surazmoŭca ŭ kampanii. Ciapier danyja servisu taksi ŭ finskim data-centry nie zachoŭvajucca, padkreślili try krynicy «Mieduzy» ŭ «Jandeksie».

«My ž nie možam dapuścić, kab u NATA abo luboj inšaj niedružalubnaj krainie daviedalisia, jak čynoŭniki z Administracyi prezidenta pa stryp-kłubach jeździać», — iranizuje blizkaja da kiraŭnictva kampanii krynica «Mieduzy» ŭ «Jandeksie».

Paśla taho, jak paśla pačatku vajny kiraŭnictva «Jandeksa» patrapiła pad sankcyi, finski centr adklučyli ad elektryčnaści, a finskija aktyvy kampanii, u pryvatnaści akcyi finskaha padraździaleńnia Yandex Oy, zamarozili (ciapier kampanija źmianiła nazvu na Global DC i sprabuje viarnuć aktyvy praz Akruhovy sud Chielsinki).

Adnak Yango praciahvaje pracavać na terytoryi Finlandyi. Hety servis niepasredna źviazany z ahulnaj infrastrukturaj «Jandeksa» dziakujučy adzinaj sistemie aŭtaryzacyi «Jandeks ID». Mienavita jana dazvalaje karystalnikam biez prablem zakazvać taksi niezaležna ad krainy.

«Usio zroblena centralizavana, kirujecca ŭ adnym miescy, ty pryjechaŭ za miažu i možaš karystacca svajoj mabilnaj prahramaj zamovy taksi choć u Ałmaty, choć u Tel-Avivie. Tak napisany kod, tak pracuje servis», — tłumačyć supracoŭnik kampanii.

Vyłučyć usie mižnarodnyja pajezdki ŭ takich umovach — «vialiki hiemaroj, dla jakoha daviadziecca pieraroblivać usiu architekturu servisu», tłumačyć krynica «Mieduzy», blizkaja da kiraŭnictva «Jandeksa».

Zrešty, były dyrektar pa technałohijach «Jandeksa» Ryhor Bakunoŭ zaznačaje, što pieranieści danyja ŭsio ž taki možna, ale dla hetaha patrebna «vola kiraŭnictva».

I karystalniki sami na heta pahadzilisia?

Toje, što servis «Jandeksa» zachoŭvaje danyja ŭ Rasii, sapraŭdy vidać i z dakumientaŭ kampanii. Anhłamoŭnyja rehłamienty «Palityki pryvatnaści», raźmieščanyja na sajtach «Jandeksa» i Yango, praktyčna identyčnyja. I adzin z punktaŭ u ich vidavočna dazvalaje zachoŭvańnie i apracoŭku danych u Rasii.

Ź inšaha boku, u hetych ža tekstach kampanija abiacaje, što apracoŭvać piersanalnyja danyja karystalnikaŭ «Jandeksa» buduć kampanii z troch krain:

Adnak 22 lutaha 2022 hoda — praź miesiac paśla ŭniasieńnia servisu taksi ŭ rejestr «Arhanizataraŭ raspaŭsiudžvańnia infarmacyi» i za dva dni da pačatku vajny — «Jandeks» abnaviŭ svaju palityku pryvatnaści. Adna sa źmien — źjaŭleńnie ahavorki ab tym, što ŭ Finlandyi bolš nie apracoŭvajucca danyja karystalnikaŭ Yango, Yandex.Taxi i Deli (brend dastaŭki «Jandeksa»).

Raniej pamiž finskim padraździaleńniem kampanii, Yandex Oy, i rasijskim TAA «Jandeks» byŭ zaklučany dahavor, jaki praduhledžvaje ŭmovy pieradačy piersanalnych danych karystalnikaŭ ź Jeŭropy ŭ Rasiju. Adzin z punktaŭ hetaha dakumienta praduhledžvaŭ prava finskaj kampanii prypynić pieradaču danych i skasavać damovu «ŭ vypadku źmieny takoha [rasijskaha] zakanadaŭstva, jakoje ź vialikaj dolaj imaviernaści akaža istotnaje niespryjalnaje ŭździejańnie na harantyi [kanfidencyjnaści]».

Miarkujecca, što hetyja dakumienty vyvučyli ŭsie karystalniki servisu taksi, pad jakim by brendam jon ni pracavaŭ u kankretnaj krainie. Naprykład, upieršyniu zapuściŭšy Yango, karystalnik pavinien uvieści svoj numar telefona i pastavić adnu ptušačku, paćvierdziŭšy, što jon pračytaŭ damovu na karystańnie servisam, licenzijnuju damovu i palityku pryvatnaści.

U Yango niekatoryja karystalniki staviać hetuju ptušačku, nie čytajučy dakumientaŭ. Heta viadoma nie tolki z dośviedu zapaŭnieńnia anałahičnych formaŭ. Reč u tym, što dźvie z troch hipierspasyłak na anhłamoŭnyja dakumienty ŭ prahramie prosta nie adkryvajucca. Zamiest damovy na karystańnie i palityki pryvatnaści, jakija nasamreč možna znajści na sajcie yango.com, u abodvuch vypadkach źjaŭlajecca paviedamleńnie «Pamyłka 404. Niama takoj staronki» na damienie rostaxi.org.

Bolš za toje, preambuła da licenzijnaj damovy Yango zabaraniaje vykarystoŭvać mabilnuju prahramu, pakul karystalnik «całkam i biezumoŭna» nie pryniaŭ umoŭ va ŭsich troch dakumientach. Pry hetym zamiest zhadanaj tam «Palityki pryvatnaści» spasyłka ŭ licenzijnaj damovie viadzie na zusim inšy dakumient — «Apaviaščeńnie ab kanfidencyjalnasci» .

Jak FSB budzie atrymlivać danyja ab pajezdkach?

Na dumku Ryhora Bakunova, rasijskaja śpiecsłužba moža pracavać z danymi «Jandeksa» dvuma sposabami. 

U pieršym vypadku supracoŭniki atrymajuć dostup da kopii ŭsiaho trafiku servisu, u druhim — tolki da śpiecyjalnaha kanała suviazi, kudy buduć vyhružacca tolki tyja pajezdki karystalnikaŭ, što cikaviać FSB.

Pavodle acenki Bakunova, druhi varyjant praściejšy dla FSB. Jon tłumačyć:

— Ujavicie, što ŭ vas jość dźvie mahčymaści. [Pieršaja] — samastojna rukami daśledavać nieapracavanuju kuču danych. I druhaja — pry jakoj da vas, vobrazna kažučy, u poštu prychodziać paviedamleńni ab kožnaj pajezdcy pa zadadzienych paramietrach typu «Karystalnik Ch z kiroŭcam Y prajechaŭ z punkta A ŭ punkt B». 

Dalej usio ŭ rukach FSB — nakolki im naohuł zachočacca samastojna ŭ ahulnaj kučy raźbiracca. Kali ŭ ich jość dla hetaha śpiecyjalnyja ludzi, to mohuć i pačytać [uvieś masiŭ pajezdak].

U druhim vypadku, upeŭnieny śpiecyjalist, asablivaja ryzyka ŭźnikaje dla rasijan, jakija pierajechali ŭ krainy byłoha SSSR paśla pačatku vajny. 

«U masivie jość danyja pa taksi ŭ Kyrhyzstanie, Kazachstanie, Armienii, Hruzii i inšych miescach, kudy rasijanie źjazdžali paśla pačatku vajny. Heta pahroza, ja b skazaŭ, bolš značnaja, čym dostup da danych pa Finlandyi, Narviehii i Ałžyry», — dadaŭ Bakunoŭ.

Ź im pahadziŭsia i adzin z supracoŭnikaŭ «Jandeksa», jaki pahutaryŭ z «Mieduzaj». Finy i narviežcy, na jaho dumku, «mohuć spać spakojna, a na miescy našych hramadzian ja b chvalavaŭsia».

«My nie viedajem, ci jość u śpiecsłužbaŭ dastatkovy abjom mahutnaściaŭ, jakija jany hatovyja pakłaści na hetuju spravu, kolki ŭ ich jość vyličalnych resursaŭ, «žaleza», vysokakvalifikavanych raspracoŭščykaŭ, [kab apracavać uvieś masiŭ pajezdak pa Rasii i za jaje miežami]. Heta vialikaja maroka, ale zrabić heta možna», — paćvierdziŭ były supracoŭnik «Jandeksa». 

Da jakich źviestak budzie dostup u FSB?

U teoryi — da ŭsioj infarmacyi, jakuju źbiraje servis taksi. U apaviaščeńni ab kanfidencyjalnasci Yango pryvodzicca padrabiazny pieralik takich danych. Heta i techničnaja infarmacyja, jakaja źbirajecca aŭtamatyčna, naprykład:

I źviestki, jakija kampanii daje sam čałaviek:

Niaŭžo GDPR nie pavinna abaraniać chacia b zamiežnikaŭ?

GDPR dazvalaje karystalnikam u luby momant adklikać svaju zhodu na apracoŭku piersanalnych danych. Bolš za toje, karystalnik moža skarystacca svaim «pravam na zabyćcio» — zapatrabavać vydalić abo zabaranić vykarystoŭvać svaje piersanalnyja danyja.

Pry hetym u niekatorych vypadkach GDPR moža baranić pravy navat žycharoŭ niejeŭrapiejskich krain. Naprykład, kali kampanija abo jaje padraździaleńnie, jakoje pracuje ź piersanalnymi danymi hetych asob, zarehistravanyja ŭ Jeŭrasajuzie.

«Jandeks» nieadnarazova śćviardžaŭ, što ŭ Jeŭropie kampanija pracuje ŭ strohaj adpaviednaści z normami Jeŭrasajuza i GDPR. Takija zajavy kampanija rabiła i letam 2018-ha, kali Nacyjanalny centr kibierbiaśpieki pry Ministerstvie abarony Litvy zajaviŭ, što mabilnaja prahrama «Jandeksa» pieradaje danyja ŭ Rasiju, i viasnoj 2022 hoda, kali Łatvija zabaraniła pracu servisu taksi na terytoryi krainy.

Ciapier pravy karystalnikaŭ, harantavanyja GDPR, zhadvajucca ŭ apaviaščeńniach ab kanfidencyjalnasci mabilnych prahram Yango i Yandex Go. I faktyčna da hetaha času padajucca nie tolki žycharam jeŭrapiejskich, ale i astatnich krain.

U rasijskaj «Palitycy kanfidencyjnaści» takija pravy karystalnikaŭ taksama zhadvajucca. Ale dziejničajuć jany tolki ŭ tym vypadku, «kali heta praduhledžana dziejnym zakanadaŭstvam». Mahčyma, takaja ahavorka patrebnaja z-za eksterytaryjalnaści GDPR: rehłamient abaraniaje pravy rezidentaŭ i hramadzian Jeŭrasajuza niezaležna ad taho, dzie jany znachodziacca. Heta značyć, rasijskija kampanii farmalna taksama abaviazanyja pradstaŭlać jeŭrapiejcam pravy, harantavanyja GDPR. 

Heta značyć, možna paprasić vydalić danyja — i ŭsio budzie dobra?

U teoryi heta mahčyma (prynamsi, dla zamiežnych karystalnikaŭ). Dla zachavańnia GDPR «Jandeks» užo prapracavaŭ pytańnie vydaleńnia piersanalnych danych karystalnikaŭ servisu taksi. Heta vidać z uciečki zychodnych kodaŭ kampanii, jakaja stała publičnaj u pačatku 2023 hoda. Nieananimizavanyja danyja karystalnikaŭ vydalalisia z dapamohaj takeout — unutranaha servisu «Jandeksa». U adnym z dakumientaŭ kampanii śćviardžałasia, što jana hatovaja była vydalić piersanalnyja danyja, «kali niama nieabchodnaści zachoŭvać [ich] viečna». U inšym havaryłasia, što «Jandeks» nie vydalaje niekatorych danych, źviazanych z płaciažami. Naprykład, admović u vydaleńni danych pavinny byli karystalniku ź niepahašanym doŭham i čałavieku, abvinavačanamu ŭ machlarstvie.

U tym ža dakumiencie supracoŭniki «Jandeksa» vyłučyli ŭ asobnuju katehoryju danyja, jakija jany mahli nie vydalać (heta značyć usio zastavałasia na mierkavańnie kampanii). Tam zhadvalisia «niekatoryja techničnyja danyja, jakija nie źjaŭlajucca piersanalnymi», a taksama niejkija «histaryčnyja danyja»: jany taksama zachoŭvalisia ŭ bazie danych «Jandeks.Taksi», ale nie byli bačnyja karystalniku. Što heta kankretna — «Mieduzie» nieviadoma.

U apaviaščeńniach ab kanfidencyjalnasci mabilnych prahram Yango i Yandex Go taksama asobna ahavorvajecca, što kampanija ŭ lubym vypadku nie budzie vydalać danych, «jakija nieabchodna zachoŭvać u adpaviednaści z zakonam abo dla abarony našych intaresaŭ, u pryvatnaści, u kantekście sudovych razhladaŭ». Pry hetym u adpaviednaści z rasijskim «zakonam Jaravoj» TAA «Jandeks.Taksi», jak arhanizatar raspaŭsiudžvańnia infarmacyi, abaviazany zachoŭvać danyja karystalnikaŭ na praciahu paŭhoda. To-bok zastajecca nieviadomym, jakim čynam pastupić kampanija, kali atrymaje zapyt na vydaleńnie danych ad hramadzianina Jeŭrasajuza, jaki karystaŭsia pasłuhami servisu taksi ŭ Rasii: vydalić usie danyja adrazu ci tolki praz paŭhoda.

Dla vydaleńnia svaich piersanalnych danych abo adrazu ŭsiaho ŭlikovaha zapisu karystalnikam Yango i Yandex Go prapanujuć skarystacca «Jandeks ID»: jon kiruje adzinym akaŭntam karystalnika va ŭsich servisach «Jandeksa». Adnak niezrazumieła, nakolki efiektyŭnym budzie vydaleńnie va ŭmovach, kali ŭ FSB budzie pramy kruhłasutačny dostup da baz danych i źjavicca mahčymaść rabić reziervovyja kopii da vydaleńnia infarmacyi. 

«Ja b skazaŭ tak: kali vy chočacie pasprabavać schavać suviaź pamiž starym akaŭntam u «Jandeksie» i novymi zamovami taksi ŭ vašaj ciapierašniaj krainie pražyvańnia, to treba razłahinicca sa staroha akaŭnta, vydalić prahramu, pastavić jaje znoŭ — u ideale na novuju pryładu — i załahinicca z zamiežnaj sim-karty, pryviazaŭšy da akaŭnta zamiežnuju bankaŭskuju kartu», — kaža surazmoŭca «Mieduzy», jaki raniej pracavaŭ u «Jandeksie». 

…Paśla publikacyi hetaha materyjału «Mieduza» atrymała adkaz ad servisu Yango. U im siarod inšaha havorycca: «Zakanadaŭstva Rasii nie raspaŭsiudžvajecca na mižnarodny biznes Yango i na karystalnikaŭ Yango, bo jany ździajśniajuć pajezdki i vykarystoŭvajuć mabilnuju prahramu za miežami Rasii. Heta nie źmienicca i paśla 1 vieraśnia». Taksama padkreślivajecca, što ŭsie danyja karystalnikaŭ Yango niby apracoŭvajucca ŭ adpaviednaści z GDPR. Na pytańnie ab tym, dzie kankretna zachoŭvajucca danyja, u Yango nie adkazali.

Nashaniva.com