Са сталічнага парку Чалюскінцаў знікла згадка пра ахвяр сталінскіх рэпрэсій
У парку Чалюскінцаў абнавілі драўляны мемарыяльны знак у памяць ахвяр сталінскіх рэпрэсій. Але пры гэтым з яго знік надпіс, які распавядаў, у памяць пра каго гэты знак пастаўлены.
15.08.2023 / 08:28
Абноўлены знак не мае згадак пра тое, у памяць пра каго ён пастаўлены.
Памятны знак ахвярам рэпрэсій размешчаны недалёка ад увахода ў парк з боку вуліцы Парніковай, што пралягае між Гімназіяй-каледжам мастацтваў і шматпавярховым жылым комплексам Vogue. Раней каля падножжа на ім быў змешчаны надпіс «У гэтым лесе ў 20—30-я гады знішчалі нявінных людзей», але цяпер ён знік. Таксама трохі іншы выгляд атрымала і стрэшка, што завяршае знак, надаючы яму падабенства з традыцыйнай прыдарожнай капліцай.
Ранейшы выгляд памятнага знака ў парку Чалюскінцаў. Унізе надпіс: «У гэтым лесе ў 20—30-я гады зьнішчалі нявінных людзей». Фота: Wikimedia Commons
У канцы 1920-х і ў пачатку 1930-х гадоў гэтая мясціна, якая тады назвалася Камароўскім лесам, знаходзілася па-за межамі Мінска. Закрытая тэрыторыя выкарыстоўвалася Аб'яднаным дзяржаўным палітычным упраўленнем як месца расстрэлу зняволеных мінскай турмы.
Пра гэта ў кнізе сваіх успамінаў згадваў беларускі пісьменнік Францішак Аляхновіч «У капцюрох ГПУ», якая была напісаная ў 1933 годзе, адразу пасля абмену яго бальшавікамі на арыштаванага ў Польшчы беларускага палітыка і філолага Браніслава Тарашкевіча.
«Ён глянуў на мяне працяжна й адказаў:
— На Камароўку.
— Што гэта: Камароўка?
— Лес. У Камароўскiм лесе расстрэльваюць. Цi-ж ня ведаеце?
Я нiчога ня ведаў. Цяпер толькi даведаўся…
У нядзелю звычайна вяртаўся кур'ер з Масквы з прысудамi калегii ОГПУ, а ў панядзелак пачыналiся расстрэлы».
«Расстрэлы адбывалiся штораз часьцей. Рэдка мiнаў панядзелак, каб аўтамабiль не павёз кагосьцi на Камароўку».
Забойствы ў Камароўскім лесе (або лесе Ваньковічаў) яшчэ да 1930-х гадоў. На фота выяўленыя польскімі вайскоўцамі целы ахвяр расстрэлаў, 1919 г. Фота: Wikimedia Commons
«Здаралася, што з вязьнем, якi не хацеў прызнавацца да пастаўленых яму абвiнавачаньняў або ня выконваў нейкiх iншых дамаганьняў сьледчага, калi нават карцэр не памагаў, разыгрывалi вось якую штуку: выклiкалi з камары, зьвязвалi рукi, везьлi ў камароўскi лес i тамака, над выкапанай ямай, прылажыўшы рэвальвэр да галавы, дамагалiся прызнаньня, дакляруючы тады дараваць жыцьцё».
У 1935 годзе Савет народных камісараў БССР выдаў указ аб развіцці парку культуры ў Камароўцы. Па праекце, ухваленым партыйным кіраўніцтвам, зону адпачынку мусілі пашырыць і аб'яднаць з лясной тэрыторыяй на левым беразе ракі Сляпянкі.
Як адзначаў даследчык Леанід Маракоў, праз тое, што гэтае месца стала папулярным месцам вячэрняга адпачынку моладзі, хаваць тут ахвяр сталінскіх рэпрэсій у асабліва крывавым 1937 годзе ўжо не маглі, але заставаліся Курапаты і Лошыца.
Дакладная лічба ахвяр палітычнага пераследу, якія пахаваныя тут, невядомая, мяркуецца, што яна складае некалькі тысяч. Пасля Другой сусветнай вайны закрытая тэрыторыя была далучаная да парку адпачынку.
Існуе легенда, што ахвяр у Камароўскі лес прывозілі вузкакалейкай, якую пасля вайны ператварылі ў дзіцячую чыгунку, што праходзіць уздоўж граніцы парку, за пару дзясяткаў метраў ад знака. Аднак гэтае меркаванне не пацвярджаецца планамі горада і аэрафотаздымкамі, насамрэч дзіцячая чыгунка была ў 1955 годзе пабудаваная з нуля.
«Дзяды» 1990 года. Паказаны працэс устаноўкі памятнага знака ў парку Чалюскінцаў.
Памятны знак аб ахвярах сталінскіх рэпрэсій быў пастаўлены ў 1990 годзе падчас шэсця на «Дзяды». У цэнтры двухметровага драўлянага памятнага знака ў выглядзе каплічкі са стрэшкай быў прарэзаны чатырохканцовы крыж.
Ініцыятыва ўзвядзення знака належала Беларускаму народнаму фронту і Мартыралогу Беларусі (таварыства памяці ахвяр), а таксама пісьменніку Васілю Хомчанку, які сам прайшоў праз сталінскія рэпрэсіі. Спраектаваў знак скульптар Уладзімір Слабодчыкаў, які за сваю творчасць, у тым ліку мемарыяльную, у 2021 годзе быў ганараваны званнем «Народны мастак Беларусі».
Трохі глыбей у парку на бярозавай алеі знаходзіцца зусім іншы паводле маштабаў і добраўпарадкавання мемарыял. Тут пахаваны воіны Савецкай Арміі, падпольшчыкі і мірныя жыхары, знішчаныя нацыстамі ў 1941—1944 гадах.
Мемарыял воінам Савецкай Арміі, падпольшчыкам і мірным жыхарам, знішчаным нацыстамі ў 1941—1944 гадах, выглядае нашмат больш дагледжаным за сціплы помнік ахвярам дзяржаўнага тэрору. Фота: Wikimedia Commons
Побач з паркам у часы акупацыі знаходзіліся нямецкія лагеры «Выстаўка», што размяшчаўся на тэрыторыі, дзе ў 1930 годзе праходзіла знакамітая сельскагаспадарчая выстаўка, і «Пушкінскія казармы» (цяпер тут вайсковая часць на рагу вуліц Калініна і Я. Коласа), адкуль памерлых зняволеныя вазілі ў былы Камароўскі лес на вазах і закопвалі ў магілах-траншэях.
Магчыма, што з гэтымі лагерамі звязана гісторыя пра вузкакалейку, якая пасля ў змененым варыянце перайшла на дзіцячую чыгунку. Вузкакалейка сапраўды звязвала першую гарадскую электрастанцыю з дзвюма торфараспрацоўкамі на ўскраінах, паварочваючы з праспекта каля цяперашняга кінатэатра «Кастрычнік». Пуці якраз праходзілі каля лагера «Пушкінскія казармы» і, паводле ўспамінаў, па іх на розныя працы вазілі ваеннапалонных з лагераў.
Помнік «Журботная маці» на ваенным мемарыяле. Фота: Wikimedia Commons
Пасля вызвалення Мінска надзвычайная камісія налічыла 41 такую яму на невялікім пятачку ў глыбіні парку Чалюскінцаў. Паводле прыблізных падлікаў, там было пахавана каля 10 тысяч чалавек. Тады ж тэрыторыю масавага пахавання абнеслі невялікім драўляным плотам.
Толькі ў 1955 годзе на месцы брацкай магілы з'явіўся мемарыял. На пастаменце — бетонная фігура «Журботнай маці», выкананая паводле тыпавога ўзору.
Мемарыяльны знак у памяць ахвяр сталінскага тэрору, калі не ведаць, дзе ён стаіць, можна і не заўважыць сярод дрэваў. Фота: Wikimedia Commons
Сёння гэты мемарыял ахвярам нацысцкага тэрору выглядае дагледжаным, ён аздоблены гранітам і абсаджаны стрыжанымі кустамі, што кантрастуе з адзінокай драўлянай каплічкай, пастаўленай у памяць ахвяр сталінскага тэрору. Гэты падзел дыктуе дзяржаўная ідэалогія, якія следам за савецкай ідэалогіяй узвялічвае подзвіг народа ў вайне, але адпрэчвае абвінавачанні ў тэроры супраць уласных грамадзян.
Праз гэта застаецца адкрытым пытанне: ці з’яўляецца сённяшняе знікненне з абноўленага знака надпісу пра знішчэнне нявінных людзей у 1920—1930-ыя гады часовым або гэта адбылося на ідэалагічнае патрабаванне ўлад.
Чытайце таксама:
Жыхары Гродна папрасілі ўлады патлумачыць, куды падзеўся помнік паўстанцам 1863 года
У цэнтры Мінска прыбралі крыж у памяць пра закатаванага нацыстамі святара