«Сдохни, Путлер. Нет войне». Скарыназнаўца абвясціў вайну Расіі і беспакарана правёў першую дыверсію
Нязвыклы спосаб выказвання думак, якім карыстаўся Францыск Скарына, дапамог даследчыку яго творчасці Іллі Лямешкіну ашукаць часопіс МГІМО. Не заўважыўшы падвоху, выданне надрукавала артыкул з антыпуцінскім пасланнем. Навуковец вычакаў, пакуль наклад выдання разыдзецца, а затым расказаў калегам пра зробленае.
18.09.2023 / 19:31
Ілля Лямешкін. Фота: асабісты альбом Іллі Лямешкіна
«Скарына ўдзельнічае ў вайне супраць Крамля»
Ілля Лямешкін — славіст, доктар філасофіі, дацэнт Карлавага ўніверсітэта — з 2017 году збірае звесткі пра творчасць Францыска Скарыны. У 2020 годзе пабачыла свет яго манаграфія «Партрэт Францішка Скарыны», якую забаранілі ў Беларусі.
У снежні 2022 года Ілля Лямешкін напісаў у расійскі часопіс «Канцэпт: філасофія, рэлігія, культура» бяскрыўдны на першы погляд артыкул «Колькі кніг Ф. Скарына выдаў у Празе?».
Часопіс выдае МГІМО — Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін. Яго выпускнікі становяцца праваднікамі расійскага імперыялізму.
У артыкуле Ілля Лямешкін закадаваў палітычнае пасланне выдаўцам. Для антыпуцінскага і антываеннага звароту навуковец выкарыстаў нязвыклы сродак перадачы інфармацыі — акраверш. Яго упершыню ў сваіх тэкстах ужыў 500 гадоў таму сам Скарына.
У акравершы пачатковыя літары вершаваных радкоў, прачытаныя зверху ўніз, утвараюць слова ці фразу.
Разварот з акафіста Францыска Скарыны з «Малой падарожнай кніжкі». На развароце слова «делал». Увесь акраверш: «Делал доктар Скарыніч Францiскус». Фота: з асабістага архіву Іллі Лямешкіна
У 22-х абзацах аўтар артыкула з дапамогаю камбінаторнай паэтыкі Фрацыска Скарыны схаваў два сказы: «СДОХНИ, ПУТЛЕР. НЕТ ВОЙНЕ.И.Л».
Ілля Лямешкін свой артыкул называе дыверсіяй і сабатажам. Усё ў ім сімвалічна. Колькасць абзацаў нагадвае пра год пачатку поўнамаштабнай агрэсіі Расіі супраць Украіны. А сам артыкул быў дасланы ў МГІМО 24 лютага 2023 года — у першую гадавіну пачатку вайны.
«Для мяне гэта мая маленькая асабістая вайна, якую я пачаў 24 лютага», — даводзіць скарыназнаўца.
Уражанне бяскрыўднасці артыкула стварае яго навуковая частка. У ёй аўтар расказвае пра творчасць беларускага асветніка, першадрукара, інтэлектуала эпохі Адраджэння на мове Скарыны — у культываванай манеры XVI стагоддзя.
«Мне прыемна, што гэтак Скарына ўдзельнічае ў вайне супраць Крамля, бо яго сродак перадачы інфармацыі ў роўнай меры беларускі і ўкраінскі, — даводзіць навуковец. — Скарына жыў у той час, калі гэтыя народы яшчэ не падзяліліся. Мы былі адзіным народ — Рутэнія. Францыск называў сябе рутэнус, а гэта агульны продак сучасных беларуса і ўкраінца».
Ілля Лямешкін адзначае, што яму важна было надрукаваць артыкул у часопісе, які не толькі супрацоўнічае з рэжымам Пуціна, але ўвасабляе сабою рэжым.
Артыкулам са схаваным пасланнем навуковец намагаецца дыскрэдытаваць Міністэрства замежных справаў Расіі, пакараць кіраўніцтва ўніверсітэта і сам часопіс за падтрымку вайны.
«Трэба разумець, што ўніверсітэт МГІМО непасрэдна адносіцца да Міністэрства замежных спраў. А гэта і Лаўроў (Сяргей Лаўроў, міністр замежных спраў Расіі. — НН), і Захарава (Марыя Захарава, афіцыйная прадстаўніца МЗС Расіі. — НН), і ўся іх хеўра», — тлумачыць навуковец.
Ілля Лямешкін заўважае, што галоўны рэдактар часопіса Юрый Сіманаў-Вяземскі 30 гадоў вядзе перадачу «Умники и умницы», якая ператварылася ў школу па адбору кадраў для рэжыму Пуціна. З усёй Расіі збіраюць таленавітую моладзь і пераможцаў без конкурсу бяруць у МГІМО, «дзе з іх робяць Лаўровых і Захаравых».
Артыкул Іллі Лямешкіна ў расійскім часопісе. Фота: скрын з сайта МГІМО
Славіст кажа, што актуалізаваў камбінаторную паэтыку Францыска Скарыны, каб у беларусаў і расіян з'явіўся сродак для выказвання антываеннай пазіцыі ва ўмовах дыктатуры і таталітарызму. Ёю можна карыстацца таксама ў турме, бо такая стыхія творчасці не паддаецца кантролю і, каб выявіць забароненае, супрацоўнікі павінны разбірацца ў тонкасцях такога мастацтва.
Ашуканства Іллі Лямешкіна не было выяўленае дагэтуль. 500 асобнікаў накладу часопіса з крамольным артыкулам разышліся па бібліятэках, універсітэтах, дыпламатычных прадстаўніцтвах. У ліпені электронная версія артыкула з’явілася на сайце выдання.
Скарыназнаўцу ўдалося разжыцца часопісам з дапамогаю «кніжнага падману».
Навуковец звярнуўся ў расійскую амбасаду ў Празе, каб тая наўзамен выданням пражскага лінгвістычнага гуртка даслала яму нумар часопіса з яго артыкулам. У Расію былі дасланыя 22 асобнікі забароненай у Беларусі кнігі «Партрэт Францішка Скарыны», а адтуль дыпламатычнай поштай навуковец атрымаў 10 асобнікаў з антыпуцінскім акравершам.
Кніга «Партрэт Францішка Скарыны», забароненая ў Беларусі. Фота: асабісты альбом Іллі Лямешкіна
Ілля Лямешкін нагадвае, што яго кнігу «Партрэт Францішка Скарыны» па загадзе зверху прыбралі з беларускіх бібліятэк у 2022 годзе. Гэта адбылося пасля таго, як былі адрэфлексаваныя падзеі 2020 года. Прычын, каб так зрабіць з манаграфіяй, у лукашэнкаўцаў было нямала.
Крамольны для Лукашэнкі раздзел у кнізе «Партрэт Францішка Скарыны». У ім тлумачыцца, што Лукашэнка дыскрэдытаваў ордэн Скарыны. Фота: асабісты альбом Іллі Лямешкіна
Адзін з раздзелаў быў прысвечаны пратэстам. На пачатку было напісана, што выказваецца падтрымка «люду паспалітаму і акадэмічнаму свету Беларусі, які аказаўся ў дужа няпростым становішчы». Аўтар у згадцы пра раздачу ордэнаў Скарыны назваў Лукашэнку невукам. Прэзідэнт жа пражскага лінгвістычнага гуртка ў прадмове напісаў: «тое, што было аўтарытарным рэжымам, на нашых вачах ператвараецца ў дыктатуру».
Ілля Лямешкін лічыць, што лёс нумара расійскага часопіса з акравершам будзе такім жа, як і ў яго кнігі пра Скарыну. Калі кіраўніцтва даведаецца пра крамолу, то частку накладу, якую не паспелі распаўсюдзіць, знішчаць. Разасланыя ў бібліятэкі асобнікі збяруць.
«Часопіс з акравершам стане бібліяграфічнай рэдкасцю. Я іх раздаю ў аддзелы рэдкіх кніг бібліятэк. Адзін асобнік ужо знаходзіцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Чэхіі, яшчэ адзін — у бібліятэцы Віленскага ўніверсітэта», — гаворыць навуковец.
«Цэнзарам давядзецца вычытваць тэксты гарызантальна і вертыкальна»
Пра тое, што схавана ў артыкуле, Ілля Лямешкін паведаміў сам 15 верасня ў навуковай сацыяльнай сетцы Academia.edu. Ён апублікаваў гэта для дыскусіі, суправадзіўшы каментаром: «Хто не можа гаварыць пра вайну — няхай тут гаворыць аб Скарыну».
Пакуль рэакцыі з Расіі на артыкул няма, але яна з'явіцца бліжэйшым часам, упэўнены навуковец.
Перапіску з ім МГІМО ўжо спыніў. На яго заяўку аб удзеле ў канферэнцыі «Магія і інавацыі», якую 20 кастрычніка арганізуе гэта навучальная ўстанова, не адказваюць. У анатацыі да выступу на канферэнцыі скарыназнаўца таксама выкарыстаў акраверш з антываенным зваротам, але ў іншай стылістыцы.
На думку навукоўца, калі акравершы стануць папулярнымі, то цэнзарам з рэдактарамі давядзецца пільна вычытваць тэксты «не толькі гарызантальна, але і вертыкальна». Гэта будзе іх вымотваць. Патрабаваць дадатковага часу, а значыць і грошай.
«І гэта наступствы, да якіх я імкнуся таксама. Каб МГІМО, часопіс і МЗС мелі не толькі рэпутацыйныя праблемы, але і фінансавыя», — адзначае скарыназнаўца.
Ілля Лямешкін кажа, што яму ўжо даслалі ліст з Расіі, у якім выкарыстаная камбінаторная паэтыка Скарыны і ў такой жа форме аўтару быў адпраўлены адказ. А ў дыскусіі на Academia.edu адзін з расійскіх удзельнікаў прапанаваў рабіць стаўкі, як хутка артыкул з антыпуцінскім акравершам знікне з часопіса.
Глядзіце таксама:
Чэшскія даследчыкі: Францыск Скарына не меў вусоў
За кулісамі Генасамблеі ААН: вось як Лукашэнка прайграў Славеніі 38:153