Нябачны восьмы кантынент. Навукоўцы цалкам нанеслі на карту Зеландыю
Яго апісвалі Арыстоцель, Эратасфен і Пталемей. Картографы назвалі Terra Australis Incognita (лац. «Невядомая паўднёвая зямля»). Гэты велізарны масіў, амаль цалкам пагружаны ў воды Ціхага акіяна, лічылі нябачным кантынентам.
30.09.2023 / 07:53
Плошча Зеландыі складае 5 мільёнаў квадратных кіламетраў. Гэта ў 20 разоў болей, чым Беларусь, і ў два разы меней, чым Еўропа: ад Партугаліі да Уральскіх гор
Першым берагоў зямлі, якую мы сёння называем Новай Зеландыяй, у 1642 годзе дасягнуў галандскі мараплавец Абель Янсзон Тасман. Ён быў упэўнены ў існаванні вялізнага кантынента, які ляжаў у Паўднёвым паўшар'і. Аднак, калі ён туды прыбыў, то хутка зразумеў, што гэта не тое, што ён шукаў, піша Бі-бі-сі.
Прайшло 375 гадоў, перш чым навукоўцы заявілі, што на Зямлі ўсё ж такі існуе яшчэ адзін кантынент — Зеландыя — праўда, 94% яе тэрыторыі ляжыць пад вадой.
А цяпер гэты кантынент цалкам нанеслі на карту.
Новазеландскі даследчы інстытут GNS Science склаў новую падрабязную карту Зеландыі, якую распрацавалі на аснове ўзораў горных парод з дна акіяна — вынікі даследавання апублікавалі ў часопісе Tectonics. Навукоўцы таксама вызначылі плошчу кантынента: пяць мільёнаў квадратных кіламетраў.
Вы спытаеце, як можна лічыць Зеландыю, амаль цалкам пакрытую водамі акіяна, кантынентам? Уся справа ў геалогіі.
Вядома, што Зеландыя была часткай гіганцкага старажытнага кантынента Гандвана. Каля 85 мільёнаў гадоў таму яна адкалолася, але ў адрозненне ад сваіх суседзяў Антарктыды і Аўстраліі (Акіяніі) яе вялікая частка засталася пад вадой.
Адзінай часткай кантынента, якая засталася на паверхні, былі астравы Новай Зеландыі, французскі архіпелаг Новая Каледонія і невялікія аўстралійскія астраўкі Лорд-Хау і Болс-Пірамід.
Пакрытую водамі Зеландыю практычна не вывучалі, што выклікала рознагалоссі адносна яе формы і межаў — да гэтага часу на карту нанеслі толькі поўдзень кантынента.
Апошнія даследаванні, праведзеныя пад кіраўніцтвам новазеландскага геолага Ніка Морцімера, дазволілі правесці маштабныя працы на дне акіяна. Даследнікі пішуць, што, датуючы камяні і інтэрпрэтуючы магнітныя анамаліі, яны змаглі нанесці на карту Паўночную Зеландыю. Гэтая праца завяршыла марскую разведку геалагічнай карты ўсяго кантынента Зеландыя.
Каманда геолагаў і сейсмолагаў вывучыла ўзоры горных парод і адкладаў, атрыманыя з дна акіяна, а таксама ўзоры, знойдзеныя на берагах выспаў.
Навукоўцы прааналізавалі і датавалі базальты, а таксама гальку і пяшчанік. Аказалася, што пяшчанік утварыўся ў эпоху позняй крэйды (95 мільёнаў гадоў таму), а граніт і вулканічная галька — у часы ранняй крэйды (130-110 мільёнаў гадоў таму). Базальты ж датуюцца эпохай эатэну (40 мільёнаў гадоў таму).
Адным з першых сведчанняў існавання Зеландыі пад вадой сталі назіранні сэра Джэймса Гектара — шатландскага натураліста, які даследаваў астравы ля паўднёвага ўзбярэжжа Новай Зеландыі ў 1895 годзе.
Вывучыўшы іх геалогію, ён прыйшоў да высновы, што Новая Зеландыя з'яўляецца «вяршыняй горнага хрыбта, які ўтварае вялікі кантынентальны масіў, які распасціраецца далёка на поўдзень і ўсход і ў цяперашні час пагружаны ў ваду».
У 1995 годзе амерыканскі геафізік Брус Луендык зноў апісаў гэты рэгіён як кантынент і прапанаваў назваць яго Зеландыяй.
Глыбіня кантынентальнай кары звычайна складае каля 40 км. яна значна тоўшчы акіянічнай, якая, як правіла, мае 10 км.
У выніку пастаяннага ціску Зеландыя расцягнулася, і яе кара цяпер дасягае толькі 20 км глыбінёй. Гэта менш, чым у сушы, але больш, чым у акіянічнага дна. У рэшце рэшт кантынент пагрузіўся ў мора.
Нягледзячы на тонкую кару і размяшчэнне пад вадой, геолагі не сумняваюцца, што Зеландыя — гэта кантынент. Сведчаннем гэтага з'яўляюцца віды горных парод, выяўленыя на ёй.
Кантынентальная кара звычайна складаецца з магматычных, метамарфічных і ападкавых парод, такіх як граніт, сланец і вапнякі, а на дне акіяна пераважаюць магматычныя пароды, такія як базальт.
Канвенцыя ААН па марскім праве сцвярджае, што краіны могуць пашырыць свае законныя тэрыторыі за межы сваёй выключнай эканамічнай зоны на 200 марскіх міль (370 км) ад узбярэжжа, каб прэтэндаваць на «Пашыраны кантынентальны шэльф» — з усімі мінеральнымі багаццямі і нафтай, якія ён утрымлівае.
Калі б Новая Зеландыя магла даказаць, што яна з'яўляецца часткай больш буйнога кантынента, яна магла б пашырыць сваю тэрыторыю ў шэсць разоў.
Гэта таксама прывяло б да павелічэння фінансавання марскіх даследаванняў.