Biełaruskim palitykam lepiej spynić svarki i abjadnacca vakoł Cichanoŭskaj — prafiesar Marpłz
«U toj ža čas Łukašenka nie prosta sprabuje naładzić stasunki z Zachadam, jon uvieś čas heta robić», — ličyć prafiesar Univiersiteta Albierty ŭ Kanadzie
15.12.2023 / 10:54
Prafiesar historyi Devid Marpłz — śpiecyjalist u pytańniach Biełarusi, Ukrainy i Rasiei, aŭtar niekalkich knih, pracuje va Univiersitecie Albierty ŭ Edmantanie, Kanada.
U intervju Svabodzie jon analizuje stratehiju palityki ZŠA adnosna Biełarusi, adkazvaje na pytańnie, jak Zachad moža ŭpłyvać na palityku Miensku i zaklikaje biełaruskich demakratyčnych palitykaŭ abjadnacca vakoł Śviatłany Cichanoŭskaj.
— Što aznačaje stratehičny dyjałoh pamiž demakratyčnymi siłami Biełarusi i ŭładami ZŠA, jaki adbyŭsia na minułym tydni? Što źmianiłasia i što moža źmianicca paśla vizitu Cichanoŭskaj u Vašynhton?
— Ja dumaju, što niekatoryja rečy tut vielmi vidavočnyja. «Belarus Democracy and Human Rights Act» (Akt ab pravach čałavieka i demakratyčnaj Biełarusi) pryniaty jašče ŭ 2011 hodzie.
Stratehičny dyjałoh pamiž demakratyčnymi siłami i kiraŭnictvam ZŠA — heta vialiki krok napierad, asabliva dla biełaruskaj apazicyi. I sam fakt taho, što Dziarždep udzialaje stolki ŭvahi Biełarusi, ja liču, vielmi stanoŭčy dla apazicyjnaha ruchu.
Pryznańnie Cichanoŭskaj jak demakratyčnaj lidarki, asudžeńnie łukašenkaŭskaha režymu za dapamohu ŭ rasiejskaj ahresii, padtrymka niezaležnych miedyja (na maju dumku, samaja važnaja reč) i pryznačeńnie admysłovaha pasłańnika ŭ spravach Biełarusi — usio heta adlustroŭvaje značeńnie Cichanoŭskaj jak palityčnaj fihury. Asabliva z ulikam taho, kim jana była try hady tamu i jaki ŭzrovień maje ciapier jak palityčny lidar mižnarodnaha maštabu.
— Ale akurat krytyki Cichanoŭskaj kažuć, što jaje ŭpłyŭ i značeńnie na mižnarodnaj arenie budzie ź ciaham času pamianšacca, što ŭzrovień jaje kantaktaŭ budzie źnižacca. Jak vynikaje z vašych słovaŭ, vy zhodny z takoj acenkaj?
— Tak, ja liču, što Cichanoŭskaja — hałoŭnaja nadzieja dla Biełarusi. Zaraz čas dla niekatorych z hetych krytykaŭ zabyć pra svaje palityčnyja ambicyi i abjadnacca vakoł adzinaha lidara. Heta adziny šlach dabicca źmienaŭ u Biełarusi. Kali apazicyjnyja siły byli razjadnanyja (my heta nazirali davoli doŭha), to jany nie mahli dabivacca svaich palityčnych metaŭ. Možna ŭspomnić 2006 hod, kali byŭ vybrany «adziny kandydat» ad demakratyčnych siłaŭ, ale potym adrazu zjaviŭsia i druhi; ci 2010 hod, kali było ŭvohule šmat razroźnienych kandydataŭ, i tolki dva, jakija mieli značeńnie.
U 2020 hodzie była adna kandydatka. Jana nie hadavałasia ŭ palityčnym asiarodku, vyrasła ŭ zvyčajnych umovach (chacia być nastaŭnikam — heta nikoli nie prosta). Ale pośpiech, jakoha jana dasiahnuła — heta niezvyčajna dla luboha palityčnaha lidera. Ja liču, što dziela ahulnaj karyści inšyja biełaruskija palityki pavinny pierastać svarycca pamiž saboj i napadać na Cichanoŭskuju.
— Jak zaraz možna akreślić stratehičnyja mety amierykanskaj palityki ŭ dačynieńni da Biełarusi?
— U dadzieny momant zamiežnaja palityka ZŠA aryjentavanaja najpierš na dva rehijony — Ukrainu i Blizki Ŭschod. Na žal, abodva hetyja rehijony patrabujuć času i šmat namahańniaŭ.
Ja pierakanany, ZŠA ŭsio jašče trymajucca mety pieramohi Ukrainy ŭ vajnie. I navat bolšaść respublikancaŭ, niahledziačy na ŭsie ciapierašnija sprečki, padtrymlivajuć Ukrainu i chacieli b, kab jana pieramahła.
Biełaruś, bieručy ŭdzieł u ahresii Rasii, — u pryvatnaści ŭ tym, što dała terytoryju dla zapusku rakiet, raźmiaščała ŭ svaich špitalach rasiejskich vajskoŭcaŭ i davała karystacca svajoj infrastrukturaj i h.d., razhladajecca jak sajuźnica Rasiei. Choć značnaja častka biełarusaŭ nie padtrymlivaje režym, a padtrymlivaje Ukrainu. Tamu siońnia majem dźvie roznyja Biełarusi: adna na baku Ukrainy, i druhaja — na baku režymu. Publičnyja apytańni ŭ Biełarusi pravodzić składana, bieručy pad uvahu represii. Tamu ciažka mierkavać, jakija ciapier realnyja nastroi panujuć siarod nasielnictva.
I jašče adzin vidavočny faktar, jaki varta adznačyć — čym daŭžej lidar apazicyi znachodzicca ŭ vyhnańni, tym mienšy ŭpłyŭ maje na padziei ŭnutry krainy. Sumna, ale heta tak, i hetamu jość šmat histaryčnych anałahaŭ. Tamu heta vialikaja prablema dla biełarusaŭ zvonku zastavacca ŭpłyvovymi ŭnutry krainy.
I z hetaj pryčyny ja liču važnym, kab Dziarždepartamient skancentravaŭ dapamohu na padtrymcy niezaležnaj presy. Bo siońnia ŭnutry Biełarusi składana atrymać niezaležnuju infarmacyju. Ludziej zachłynaje rasiejskaja prapahanda, im ciažka daviedacca, što dakładna adbyvajecca ŭ śviecie.
Składana skazać, jak mocna ZŠA buduć skancentravany na Biełarusi ŭ budučyni. Amieryka, na žal, raździelenaja bolš, čym jakaja-niebudź inšaja demakratyčnaja kraina siońnia. Kali Bajdena pieravybieruć u nastupnym hodzie i jon zastaniecca ŭ kreśle prezidenta, heta budzie dobra dla Biełarusi. Kali ž Donald Tramp pryjdzie da ŭłady, to ja nie mahu pradkazać, što budzie. Heta moža być poŭny chaos.
— Ale ŭsio ž možna śćviardžać, što niekatoryja kirunki zamiežnaj palityki ZŠA zastajucca stabilnymi, niezaležna ad źmienaŭ Administracyi. U svaim niadaŭnim artykule ŭ Washington Post Śviatłana Cichanoŭskaja napisała, što dla dasiahnieńnia demakratyi ŭ Biełarusi nieabchodnaja padtrymka ZŠA. Na vašuju dumku, jakija asnoŭnyja kroki mahli b zrabić ZŠA, kab dapamahčy nie tolki Ukrainie ŭ vajnie, ale i Biełarusi?
— Ja dumaju, što pieramoha Ukrainy, kali jana stanie zaŭvažnaj, budzie vielmi istotnym čyńnikam dla biełaruskaj situacyi.
Razam z tym jość šerah praktyčnych rečaŭ, jakija moža vyrašać najpierš Jeŭrasajuz, pačynajučy ad vizaŭ, studenckich stypiendyjaŭ, pašpartoŭ i hetak dalej.
Biełaruskaja dyjaspara ŭ ZŠA pavodzić siabie davoli aktyŭna apošnija hady, ale jana ŭsio ž tradycyjna nie zjaŭlajecca vielmi mahutnaj siłaj, mocna nie ŭpłyvaje na amierykanskuju palityku.
Ja miarkuju, dla Vašynhtona važna praciahvać dyjałoh ź biełaruskaj apazicyjaj z vyraznaj metaj — treba dabivacca vyzvaleńnia palityčnych viaźniaŭ.
Ja nie dumaju, što mnohija biełarusy ŭnutry krainy źmianili svajo staŭleńnie da režymu.
— Ale ci majuć siońnia ZŠA choć niejkija ryčahi, kab upłyvać na situacyju ŭ Biełarusi?
— Faktyčna adziny sposab, z dapamohaj jakoha Zachad moža ŭpłyvać na Biełaruś — heta sankcyi… Dosyć vidavočna, što treba abmiežavać luby ekspart Biełarusi kudy zaŭhodna, akramia Rasiei — heta ŭpłyŭ, na jaki my zdolnyja. I heta adbyvajecca. Biełaruskaja ekanomika ŭ napružanym stanie.
U karotkaterminovaj pierśpiektyvie sankcyi mohuć zdacca nie efiektyŭnymi. Ale ŭ bolš doŭhaj — kali ŭrad nie zdolny padtrymlivać toj materyjalny ŭzrovień, na jaki ludzi raźličvajuć, to moža adbycca peŭny sacyjalny vybuch. Tak što sankcyi pracujuć u hetym sensie. I ja liču vielmi važnym praciahvać sankcyi nie tolki suprać Biełarusi, ale i suprać Rasiei. Pakolki toje, što dobra dla Rasiei, dobra dla režymu Łukašenki.
Biełaruś taksama parušyła svoj raniejšy biaźjadzierny status, daŭšy dazvoł na raźmiaščeńnie na svajoj terytoryi jadziernaj zbroi. I heta vyklikaje zaniepakojenaść u bolšaści biełarusaŭ, jakija nie chočuć brać udziełu ŭ rasiejskich vojnach i avanturach. Ale im daviadziecca sutyknucca z hetym, kali praciahnucca nastolki ščylnyja adnosiny Łukašenki z Kramlom.
U mianie tolki što ŭ adnym z papiarednich intervju spytali, ci zdolny budzie Łukašenka ŭtrymać biełaruskuju niezaležnaść pierad pahrozaj rasiejskaj ahresii. Ja dumaju, u jaho heta moža atrymacca, jak atrymlivałasia raniejšyja 30 hadoŭ. Praŭda, pry hetym jon sprabuje ŭtrymać najpierš svaju ŭładu. Ale, na maju dumku, varyjantaŭ vybaru ŭ jaho stanovicca ŭsio mieniej.
— Ci mahčyma, što Łukašenka pry niejkich abstavinach pasprabuje narmalizavać adnosiny z Zachadam?
— Jon nie prosta pasprabuje, jon uvieś čas heta robić. U niejkaj miery my ŭžo mahli heta nazirać.Jon šukaje «adtuliny». My bačyli, jak u Miensk pryjazdžaŭ ministr zamiežnych spravaŭ Vuhorščyny. Možna śćviardžać, što hetak budzie i dalej: Łukašenka praciahnie šukać vyjście ź situacyi praz Zachad, praź jeŭrapiejcaŭ. Heta adbyvałasia i pry Makiei, heta adbyvajecca i pry jahonym nastupniku na pasadzie ministra zamiežnych spravaŭ. Navat vybar Siarhieja Alejnika ŭ jakaści ministra paśla śmierci Makieja śviedčyć pra heta. Łukašenka vybraŭ čałavieka, jaki ŭvieś čas pracavaŭ na Zachadzie, vałodaje anhielskaj i niamieckim movami.
Tak što ja dumaju, Łukašenka praciahnie šukać sposaby znoŭ vyjści na pieramovy z Zachadam.