Budučynia nabližajecca da nas imkliva: dzieviać navukovych praryvaŭ hoda
Ad redahavańnia hienaŭ, jakija vyklikajuć chvaroby, da prablem etyki štučnaha intelektu i supraćrakavych kremaŭ dla skury… Hety hod byŭ dziŭnym i poŭnym adkryćciaŭ u halinie navuki. Možna z peŭnaściu skazać: budučynia nabližajecca da nas imkliva, piša The Atlantic.
28.12.2023 / 22:37
Fota: Thitikorn Suksao / vecteezy.com
CRISPR jak miedyčnaja viacha
Źjaviŭsia novy mietad redahavańnia hienaŭ Casgevy, jaki narešcie moža vylečyć sierpapadobna-kletkavuju aniemiju — patałohiju, jakaja ŭ asnoŭnym sustrakajecca siarod afraamierykancaŭ ZŠA. Hetaje inavacyjnaje lačeńnie madyfikuje stvałavyja kletki dla baraćby z chvarobaj na hienietyčnym uzroŭni.
Navukoŭcy vykarystali krutuju techniku pad nazvaj CRISPR, jakaja dazvalaje redahavać DNK tak, byccam heta dakumient Word. Spatrebilisia dziesiacihodździ, kab da hetaha dajści, ale ciapier lekary mohuć znajści i zamianić usie asnoŭnyja hienietyčnyja mutacyi. Heta vialikaja sprava.
GLP-1: vyklik dyjabietu i atłuścieńniu
Novyja preparaty GLP-1, takija jak Ozempic i Wegovy, abiacajuć ździejśnić revalucyju ŭ lačeńni dyjabietu i atłuścieńnia. Pryčym vynajdzienyja jany byli ŭ ślinie pustynnaj jaščarki — jak vam taki pavarot?
Ale efiekt lekaŭ varty taho: jany dapamahajuć ludziam vypracoŭvać bolš insulinu i chutčej adčuvać siabie sytymi.
Niekatoryja pacyjenty stracili padčas kliničnych vyprabavańniaŭ 15% masy cieła i bolš. Novyja preparaty navat niejkim čynam pamianšajuć zaležnaść ad kureńnia i azartnych hulniaŭ.
Mahija vialikich moŭnych madelaŭ
Vypusk GPT-4 ad OpenAI aznačaje ahromnisty skačok u technałohii moŭnych madelaŭ z mabilnymi prahramami, pačynajučy ad dapamohi ŭ kadavańni i zakančvajučy patencyjnaj dapamohaj u zdačy miedyčnych i jurydyčnych ispytaŭ.
A hetaj viasnoj hrupa daśledčykaŭ u časopisie Science abviaściła, što jany znajšli sposab vykarystoŭvać transfarmatarnuju technałohiju GPT dla prahnazavańnia paśladoŭnaściaŭ białku na ŭzroŭni asobnych atamaŭ — to-bok, lepš zrazumieć «movu» białkoŭ u našych łancužkach. Štučny intelekt sapraŭdy raźvivajecca z chutkaściu śviatła.
Termajadziernaja enierhija na calu bližejšaja da realnaści
Usplosk prahresu ŭ daśledavańniach termajadziernaha sintezu nabližaje nas da paŭtareńnia soniečnaha pracesu vypracoŭki enierhii.
Letaś padčas ekśpierymientu z łazierami ŭ fizičnaj łabaratoryi ŭ Kalifornii navukoŭcy dasiahnuli pieršaj u historyi reakcyi termajadziernaha sintezu, jakaja stvaryła bolš enierhii, čym patrabavałasia dla jaje vytvorčaści (kali kankretniej — u paŭtara razu bolš).
Praz paŭhoda daśledčyki toj ža łabaratoryi amal udvaja pavialičyli čystuju kolkaść enierhii, kali-niebudź vypracavanaj reakcyjaj termajadziernaha sintezu.
Novyja termajadziernyja kampanii Commonwealth Fusion Systems i Helion sprabujuć maštabavać hetuju technałohiju. Chto tam maryŭ pra budučyniu z čystaj biaźmiežnaj enierhijaj? Vyhladaje, jana ŭžo blizka.
Vakcyny suprać malaryi i RSV
Malaryja, jakaja zabrała žyćci bolš za 600 000 čałaviek u 2022 hodzie, źjaŭlajecca adnoj z asnoŭnych pryčyn dziciačaj śmiarotnaści ŭ śviecie. Ale narešcie źjavilisia efiektyŭnyja vakcyny suprać malaryi i RSV (reśpiratorny sincycyjalny virus).
Pieršaja vakcyna suprać malaryi, jakaja dastałasia miljonam ludziej, mieła 80% efiektyŭnaści, ale ŭ jaje była abmiežavanaja kolkaść. Tamu ŭ 2023 hodzie SAAZ parekamiendavała pašyryć pastaŭki i dostup da druhoj vakcyny suprać malaryi — R21.
Novyja vakcyny suprać RSV patencyjna mahli b dapamahčy praduchilić da 80 000 špitalizacyj dziaciej i da 160 000 špitalizacyj darosłych z RSV štohod.
Štučny intelekt-zabojca
Inšy bok štučnaha intelektu vyjaŭlajecca, kali jon vykarystoŭvajecca ŭ vajennym kantekście, ad bambardzirovak da kiravańnia bieśpiłotnikami suprać varožych dziaržaŭ. Tut štučny intelekt niaredka hraje rolu zabojcy.
Naprykład, zhodna z paviedamleńniami ŭ The Guardian, Armija abarony Izraila kožny dzień vykarystoŭvaje Habsora, płatformu dla stvareńnia mišeniaŭ štučnaha intelektu, dla atrymańnia dziasiatkaŭ metavych rekamiendacyj na asnovie nazapašanych raźvieddanych, jakija mohuć identyfikavać pryvatnyja damy asob, što padazrajucca ŭ supracoŭnictvie z CHAMAS abo Isłamskim Džychadam.
Vykarystańnie ciapła Ziamli dla atrymańnia enierhii
Jakich tolki novych sposabaŭ zdabyvańnia enierhii nie prydumajuć navukoŭcy. Ciapier jany ŭzialisia za naturalnaje padziemnaje ciapło Ziamli.
Tradycyjnyja hieatermalnyja stancyi vykarystoŭvajuć paru z termalnych krynic dla vytvorčaści elektryčnaści. Dyk voś, niekatoryja startapy ciapier vykarystoŭvajuć frekinh (hidraŭličny razryŭ płastoŭ), raźbivajučy haračyja kamiani ŭ hłybiniach hleby i zapampoŭvajučy tudy vadu, kab stvaryć štučnyja haračyja punkty i karystacca z enierhii, što ŭ ich vypracoŭvajecca. Mienavita heta robić kampanija Fervo ŭ štacie Nievada dla siłkavańnia centraŭ apracoŭki danych Google.
I jašče inžyniery niadaŭna adkryli hłyboka prychavanyja vializnyja zaležy vadarodu, jakija mohuć vypracoŭvać čystuju enierhiju pry spalvańni, i z adkidaŭ pry hetym budzie… tolki vada! Heta nie pryrodny haz, jaki my viedajem, a śviežy čysty vadarod.
Miarkujecca, što ŭ hłybiniach Ziamli dastatkova enierhii, kab zabiaśpiečyć enierhijaj čałaviectva na tysiačy hadoŭ napierad.
Bakteryi, jakija zmahajucca z rakam
Navukoŭcy stvaryli «farbu» dla tvaru, jakaja zmahajecca z rakam! Daśledčyki vyrašyli paekśpierymientavać sa skanstrujavanymi skurnymi bakteryjami, jakija vałodajuć zdolnaściu zmahacca z puchlinami. Jany ŭziali zvyčajnyja skurnyja bakteryi, skanstrujavali ich tak, kab tyja pieranosili kavałački rakavaj puchliny, i pacierli imi myšej. Nieŭzabavie myšy vypracavali admysłovyja elemienty dla ataki puchliny. To-bok daśledčyki vynajšli svojeasablivuju vakcynu— ale takuju, jakaja padajecca praz skuru, a nie praź ihołki.
Takim čynam, adnojčy my zmožam vylečyć rak abo atrymać vakcyny, prosta nanosiačy kremy!
Preparat «sabačaha daŭhalećcia»
Adnoj z prykmietnych raspracovak źjaŭlajecca novy preparat bijatechnałahičnaj kampanii Loyal dla bujnych parodaŭ sabak, jakija ŭ siarednim pamirajuć maładziejšymi, čym maleńkija sabaki. Źnižajučy ŭzrovień harmonu IGF-1, jaki, jak miarkujuć, paskaraje stareńnie, preparat nakiravany na pavyšeńnie adčuvalnaści da insulinu i padaŭžeńnie žyćcia ŭ takich parodaŭ, jak dohi.
Niahledziačy na toje, što da prymianieńnia preparata na ludziach jašče daloka, jon źjaŭlajecca važnaj viachoj na šlachu raźvićcia miedycyny suprać ahulnych bijałahičnych miechanizmaŭ stareńnia.
Čytajcie taksama:
Niejrapsichołah raskazaŭ ab karyści hultajstva na Novy hod
Za hrošy na kaśmičnyja i sacyjałahičnyja daśledavańni Akademii navuk pabudujuć bulbaschovišča