Lichamanka denhie: trapičnaja chvaroba, jakaja raspaŭsiudžvajecca ŭ Jeŭropie
Usio bolš novych vypadkaŭ chvaroby, jakaja raniej ličyłasia trapičnaj ci subtrapičnaj, nazirajecca ŭ ZŠA, Italii i Francyi. Upieršyniu za mnohija hady byli zarehistravanyja vypadki i ŭ Ispanii. Voś što treba viedać.
28.01.2024 / 07:00
Ilustracyjny zdymak: vecteezy
Rekordnaja kolkaść vypadkaŭ u apošnija hady
U 2022 hodzie tolki na amierykanskim kantyniencie było zarehistravana 2,8 miljona vypadkaŭ zachvorvańnia — u paraŭnańni z 1,2 miljona vypadkaŭ u 2021 hodzie bačny rost bolš, čym udvaja.
Chacia bolšaść vypadkaŭ adbyvajecca ŭ trapičnych i subtrapičnych rajonach Amieryki, Azii i Afryki, u apošni čas značnaje pavieličeńnie nazirajecca ŭ bolš umieranych rajonach, takich jak Jeŭropa. Asabliva heta aktualna na poŭdni kantynienta, dzie chvaroba prysutničaje z 1970-ch hadoŭ.
Pavodle statystyki Jeŭrapiejskaha centra pa prafiłaktycy i kantroli zachvorvańniaŭ, u 2022 hodzie ŭ macierykovych krainach ES byŭ zarehistravany 71 vypadak miascovaj pieradačy denhie. Choć na pieršy pohlad hetaja ličba i vyhladaje nie takoj vialikaj, pavieličeńnie skłała bolš čym 20% u paraŭnańni z 2021 hodam.
Maleńkija ŭkusy, vialikija nastupstvy
Denhie — heta chvaroba, vyklikanaja adnym z čatyroch štamaŭ virusa denhie (DENV). Paviedamlajecca, što ŭsie čatyry štamy mohuć cyrkulavać razam i vyklikać adnolkavy nabor simptomaŭ. Asablivuju ŭvahu treba nadavać ciažkaj abo hiemarahičnaj denhie, jakaja zvyčajna ŭźnikaje ŭ vyniku ŭździejańnia adnaho štamu paśla papiaredniaha ŭździejańnia inšaha.
DENV pieradajecca praz ukusy zaražanych kamaroŭ Aedes, u pieršuju čarhu Aedes aegypti, ale taksama Aedes albopictus, taksama viadomaha jak tyhrovy kamar. Hetyja kazurki, jakija siłkujucca kryvioj čałavieka i pieradajuć virus praź ślinu, sustrakajucca ŭ trapičnych i subtrapičnych rajonach, adnak u apošnija dziesiacihodździ jany stali ŭsio čaściej sustrakacca va ŭmieranych šyrotach.
Virus nie pieradajecca napramuju, a dziejničaje ŭ cykle, pieradajučysia ad čałavieka da kamara, a potym iznoŭ da čałavieka. Kali zaražanaja samka kamara Aedes kusaje čałavieka, jana ŭvodzić DENV u jahonuju sistemu i pačynaje cykł. Inkubacyjny pieryjad zvyčajna składaje ad 3 da 10 dzion, choć jon moža varjiravacca ŭ zaležnaści ad źniešnich faktaraŭ, takich jak tempieratura, raspaviadaje The Conversation.
Zatym pačynajuć raźvivacca simptomy: jak praviła, lichamanka, hałaŭnyja i ciahlicavyja boli, boli ŭ sustavach, młosnaść i vanity. U ciažkich vypadkach heta moža pryvieści da krovaźlićcia, admovy orhanaŭ i śmierci.
Kamary Aedes razmnažajucca ŭ stajačaj abo zastojnaj vadzie: naprykład, u jomistaściach z vadoj, płavalnych basiejnach, jakimi nie karystajucca, starych šynach i h.d. Pry adsutnaści vakcyn i efiektyŭnych mietadaŭ lačeńnia važna likvidavać miescy razmnažeńnia kamaroŭ, kab praduchilić pieradaču chvaroby. Heta moža nie tolki praduchilić raspaŭsiudžvańnie lichamanki denhie, ale i inšych virusaŭ, jakija pieradajucca kamarami, jakija vyklikajuć lichamanki Zika i čykunhuńnia.
Rola źmieny klimatu i hłabalizacyi
Źmiena klimatu źjaŭlajecca adnoj z hałoŭnych pryčynaŭ rostu kolkaści vypadkaŭ denhie jak u Amierycy, tak i ŭ Jeŭropie. Pavyšeńnie tempieratury i praciahły pieryjad razmnažeńnia kamaroŭ z-za ciaplejšaha i daŭžejšaha leta spryjajuć raspaŭsiudu Aedes aegypti.
Hetyja kamary zdolnyja vyžyvać pry tempieratury vyšejšaj za 10°C, i dziakujučy hłabalnamu paciapleńniu jany mohuć pašyryć svoj areał da bolš umieranych zon. Źmieny ŭ režymie apadkaŭ, vyklikanyja źmianieńniem klimatu, taksama pavialičvajuć abjom stajačaj vady, stvarajučy idealnuju hlebu dla razmnažeńnia.
Akramia taho, rost mižnarodnych pajezdak i handlu z rajonami, dzie raspaŭsiudžana lichamanka, a taksama rost haradoŭ robiać raspaŭsiudžvańnie chvaroby ŭsio bolš vierahodnym.
Ci stanie denhie endemičnaj chvarobaj u Jeŭropie?
Vierahodnaść taho, što denhie stanie ŭ Jeŭropie endemičnaj (ułaścivaj peŭnaj hieahrafičnaj miascovaści), źjaŭlajecca davoli realnaj. Takija faktary, jak źmianieńnie klimatu i hłabalizacyja, niemahčyma lohka ŭziać pad kantrol, prynamsi na dadzieny momant.
Kali denhie stanie endemičnaj u Jeŭropie, heta moža akazać istotny ŭpłyŭ na zdaroŭje nasielnictva. Pa hetaj pryčynie jeŭrapiejskija orhany achovy zdaroŭja ŭžo pracujuć nad praduchileńniem raspaŭsiudžvańnia chvaroby, źviartajučysia da faktaraŭ, jakija ŭ ciapierašni čas možna kantralavać. Jany ŭklučajuć u siabie manitorynh vypadkaŭ zaražeńnia; navučańnie nasielnictva tamu, jak praduchilić ukusy kamaroŭ; pryniaćcie mier pa baraćbie z novymi papulacyjami kamaroŭ, jak tolki ich prysutnaść vyjaŭlajecca.
Čytajcie taksama:
Kamary, jakija zabivajuć sabie padobnych, mohuć dapamahčy zmahacca z zaraznymi chvarobami
Ci moža źmiena klimatu vyklikać hrybkovy apakalipsis?
Ciapier aficyjna: heta było samaje śpiakotnaje leta za ŭsiu historyju nazirańniaŭ