U ruskaj Vikipiedyi padumvajuć pierajmienavać «Biełoruśsiju». Atrymajecca?
Sprečki vakoł nazvy biełaruskaj dziaržavy nie ścichajuć u svabodnaj encykłapiedyi ŭžo bolš za 20 hadoŭ.
26.05.2024 / 10:29
Artykuł «Biełoruśsija» ŭ ruskaj Vikipiedyi. Skrynšot sajta
Kali ŭ pošukaviku internet-braŭziera ŭvieści «Biełaruś», pieršym adkazam na zapyt budzie artykuł u Vikipiedyi pad nazvaj «Biełoruśsija». Sprečki ab pierajmienavańni staronki viaducca ŭžo šmat hadoŭ, hetaj temie ŭ samaj vialikaj internet-encykłapiedyi navat pryśviečany asobny artykuł.
Čamu ruskamoŭny resurs ihnaruje aficyjnuju nazvu dziaržavy, za kim u Vikipiedyi apošniaje słova i ci jość u hetym impierskaść, raźbirałasia «Deutsche Welle».
Redahavać artykuł moža kožny, ale ci kožny?
Pra toje, što pisać i redahavać artykuły ŭ Vikipiedyi moža kožny, šyroka viadoma. Dla hetaha nie treba paćviardžać svaje viedy pa kankretnaj temie abo adpraŭlać tekst na vyčytku redaktaru. Praŭki ŭnosiacca nastolki lohka i chutka, što časam dachodzić da vandalizmu — kali karystalniki naŭmysna napaŭniajuć artykuły niasłušnaj infarmacyjaj abo vykarystoŭvajuć niecenzurnyja słovy.
Adnak kali vy zachočacie źmianić «Biełoruśsiju» na «Biełaruś», u vas ničoha nie atrymajecca: artykuł, jak i šerah inšych tem, jakija vyklikajuć sprečki, znachodzicca pad abaronaj ad pierajmienavańnia.
«Inakš usie apošnija dvaccać hadoŭ tam usie b tolki i zajmalisia tym, što pierajmianoŭvali b z «Biełoruśsii» ŭ «Biełaruś» i nazad», — kaža administratar i redaktar biełaruskaj Vikipiedyi Andrej (imia źmienienaje — «NN»).
Historyja šmathadovaj sprečki
Niejki čas prykładna tak i było. Artykuł pra krainu byŭ napisany ŭ 2003 hodzie, i nazyvaŭsia jon «Biełaruś». Adnak nieŭzabavie ŭ samim artykule stała pieravažać vykarystańnie słova «Biełoruśsija», što pryviało da pierajmienavańnia zahałoŭka. U 2010 hodzie na hetuju temu razharełasia dyskusija, paśla čaho artykułu viarnuli startavuju, adpaviednuju aficyjnaj, nazvu. Praŭda, pratrymałasia jana niadoŭha.
Dla pryniaćcia kančatkovaha rašeńnia vikipiedysty sklikali ceły arbitražny kamitet, jaki składajecca z administrataraŭ ruskamoŭnaha resursu. Jany pravieryli častatu ŭžyvańnia nazvaŭ u rasijskich i biełaruskich krynicach, a taksama praanalizavali internet-zapyty. I choć kamitet pryjšoŭ da vysnovy, što abiedźvie nazvy «ŭžyvajucca prykładna ŭ roŭnych praporcyjach», jon vyrašyŭ, što ŭ takoj situacyi treba zachavać «normu, jakaja biassprečna ŭstajałasia».
Redaktar ruskaj Vikipiedyi Siarhiej Laščyna. Fota: Wikimedia Commons
«Treba razumieć, što Vikipiedyja ŭ cełym prytrymlivajecca kansiervatyŭnych norm, — havoryć redaktar ruskaj Vikipiedyi Siarhiej Laščyna. — U supolnaści jość, napeŭna, niejkaja impierskaść u hetym vypadku.
Niahledziačy na toje, što ruskaja mova aficyjnaja nie tolki ŭ Rasii, ale i ŭ Biełarusi, praktyčna ŭsio pišacca pa rasijskich krynicach, a ŭ sprečnych momantach vybar idzie na karyść raspaŭsiudžanych u Rasii nazvaŭ.
Vikipiedyja, jak praviła, prymaje novuju normu tolki paśla taho, jak jana ŭkaranicca ŭ ŚMI i va ŭžytku. Ale tut atrymlivajecca zamknionaje koła, tamu što ŚMI sapraŭdy hetak ža azirajucca na Vikipiedyju».
Chto ŭvachodzić u supolnaść ruskamoŭnych vikipiedystaŭ
Stałyja aŭtary Vikipiedyi, jak praviła, abjadnoŭvajucca ŭ supolnaści. Akramia hetaha, da 2023 hoda ŭ Rasii isnavała niekamiercyjnaja arhanizacyja «Vikimiedyja RU» — jana, jak i padobnyja arhanizacyi ŭ inšych krainach, była stvorana dla raspaŭsiudžvańnia encykłapiedyčnych viedaŭ na terytoryi Rasii. Pry hetym arhanizacyja nie finansavałasia amierykanskim fondam «Vikimiedyja» i nie była ź im źviazana jurydyčna. Da vajny «Vikimiedyja RU» atrymlivała hranty tolki ad rasijskich fondaŭ i sponsaraŭ.
U 2023 hodzie «Vikimiedyja RU» zajaviła pra samalikvidacyju ŭ suviazi ź ciskam na jaje dyrektara z boku rasijskich uładaŭ praz artykuły pra vajnu va Ukrainie.
Siarhiej Laščyna kaža, što siarod ruskamoŭnych vikipiedystaŭ bolšaść udzielnikaŭ — rasijanie, ale jość niamała vychadcaŭ z Ukrainy, Biełarusi, Kazachstana. Paśla poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu situacyja krychu źmianiłasia. Pa-pieršaje, mnohija ŭkraincy admovilisia pracavać na ruskamoŭny prajekt, pa-druhoje, rasijskaja dziaržava stała cisnuć na Vikipiedyju i paralelna startavała svoj prajekt «Ruviki», kudy potym pajšli pracavać niekatoryja aŭtary Vikipiedyi.
Kali składać ahulny partret ruskamoŭnaha vikipiedysta, to, pavodle słoŭ Siarhieja Laščyny, heta budzie mužčyna z Rasii:
«Jak praviła, jon zarablaje vyšej za siaredni zarobak, adpaviedna, u jaho zastajecca čas zajmacca Vikipiedyjaj. Žančyn siarod tych, chto piša ruskuju viersiju encykłapiedyi, usiaho kala 15-20%».
Jakuju Vikipiedyju čytajuć biełarusy?
Pavodle statystyki prahladaŭ u Biełarusi biezumoŭna lidziruje rasijskaja Vikipiedyja: na jaje prypadaje amal 85% ad usich naviedvańniaŭ ź Biełarusi. Krychu mienš za 7% prahladaŭ — u anhlijskaha resursu, i tolki 1,4% — u biełaruskaj Vikipiedyi.
Pry hetym redaktar biełaruskaj Vikipiedyi Andrej adznačaje, što navat pry ŭvodzie zapytaŭ u Google na biełaruskaj movie pieršym vynikam pošukavik vydaść artykuł na ruskaj. Časam Google naohuł nie pakazvaje staronki Vikipiedyi na biełaruskaj movie. «Asabliva časta heta adbyvajecca, kali vaš braŭzier nastrojeny na ruskuju movu», — kaža Andrej.
Havoračy pra źmiest artykułaŭ Vikipiedyi, jon adznačaje, što ŭ artykułach pra adnu i tuju ž histaryčnuju padzieju na roznych movach niaredka nazirajucca surjoznyja razychodžańni:
«Naŭrad ci rasijanie karystajucca polskimi krynicami, kali pišuć pra historyju svajoj krainy. I moža tak atrymacca, što ŭ polskich krynicach hetaja ž padzieja budzie apisana krychu inakš. Voś tak i vychodzić, što ŭ polskaj Vikipiedyi budzie adna praŭda, u ruskaj — druhaja praŭda, u biełaruskaj — treciaja, a ŭ litoŭskaj — čaćviortaja. I ŭsie jany pasvaracca ŭ anhlijskaj Vikipiedyi, kali zachočuć napisać niejki artykuł na ahulnuju temu, naprykład, ab dałučeńni Rečy Paspalitaj da Rasijskaj impieryi».
A što ŭ Anhlijskaj Vikipiedyi?
Mogilev u Anhlijskaj Vikipiedyi. Tut pieravahu zaŭsiody addajuć tranślitaracyi z ruskaj movy, niahledziačy na aficyjnyja praviły ramanizacyi. Skrynšot sajta
Anhlijskaja Vikipiedyja siarod redaktaraŭ ličycca samaj niejtralnaj — jakraz tamu, što jaje napaŭniaje praktyčna ŭvieś śviet, vykarystoŭvajučy bolš raznastajnyja krynicy.
Choć i tam chapaje sprečnych momantaŭ, u pryvatnaści, taksama nakont napisańnia hieahrafičnych nazvaŭ. Nazvy biełaruskich haradoŭ, naprykład, pišucca pa pryncypie tranślitaracyi z ruskaj.
U rabočaj hrupie adzin čałaviek ź Biełarusi
Ci varta čakać, što najbližejšym časam ruskamoŭnaja Vikipiedyja stanie vykarystoŭvać aficyjnuju nazvu krainy, a nie «kałanijalnuju spadčynu», jak kaža Andrej? Prynamsi heta znoŭ buduć abmiarkoŭvać.
Letaś była sklikanaja rabočaja hrupa, jakaja znoŭ razhledzić pytańnie napisańnia nazvy krainy ŭ Vikipiedyi, kaža Siarhiej Laščyna. Ci jość u hetaj hrupie niechta ź Biełarusi? Adzin čałaviek.
Biełaruski vikipiedyst Andrej upeŭnieny, što ŭ takoj situacyi biełarusam važna było b mieć svoj nacyjanalny prajekt Vikipiedyi. Prajekt isnuje, ale, miarkujučy pa prahladach, šyrokaj aŭdytoryi jon pakul nie maje.
Google błakuje Biełaruskuju Vikipiedyju. Jak tak stała i što zaraz budzie?
Pra kaho ź biełaruskich palitykaŭ najbolš čytajuć u Vikipiedyi?
Całkam zapracavaŭ rasijski anałah «Vikipiedyi» z cenzuraj. Što ŭ im pra Biełaruś i Ukrainu?
Skandał u ruskaj «Vikipiedyi» moža być pradvieśnikam tatalnaj błakiroŭki svabodnaj encykłapiedyi