Sini Kałodziež, Čortaŭ Kamień i Biełaruski Stoŭchendž. Piać pryrodnych pomnikaŭ krainy, pra jakija vy mahčyma nikoli nie čuli
Razmova pra admietnyja, ale nie duža viadomyja pryrodnyja pomniki krainy. Prapanujem naviedać samy vialiki vałun Biełarusi, samuju bujnuju krynicu, patrapić u karstavuju piačoru, pašpacyravać pa ozavaj hradzie i navat pabačyć biełaruski «Stoŭnchendž», piša «Budźma».
27.07.2024 / 14:46
Słabodskaja ozavaja hrada
Najpierš rušym na Brasłaŭščynu, da dvuch malaŭničych azioraŭ Pociech i Niedrava. Aziory adno ad adnoha admiažoŭvaje Słabodskaja ozavaja hrada, malaŭniča parosłaja jadłoŭcam, jakaja ŭźnikła 16 tysiač hadoŭ tamu, kali tut rastavaŭ ledavik.
Ozy — admysłovaja forma reljefa, jakaja ŭjaŭlaje ź siabie doŭhija, vuzkija, vyšynioj da niekalkich dziasiatkaŭ mietraŭ hrady vodna-ledavikovaha pachodžańnia. Słabodskuju ozavuju hradu mieścičy jašče nazyvajuć «Haroj miłości», bo ŭ 30-ja hady minułaha stahodździa tut mieściŭsia harnizon polskaha pamiežnaha vojska i na adnym z samych vysokich miescaŭ ozavaj hrady, siarod malaŭničych krajavidaŭ, vajskoŭcy sustrakalisia ź miascovymi dziaŭčatami.
Zaraz pa hradzie prakładziena ekałahičnaja ściežka praciahłaściu čatyry z pałovaj kiłamietry. Na šlachu ŭstalavanyja šmatlikija šyldy ź cikavaj infarmacyjaj pra pachodžańnie, historyju pryrodnaha pomnika dy miascovyja fłoru i faŭnu. A naprykancy ŭsich amataraŭ pryrody čakaje nievialikaja zona adpačynku na bierazie voziera Pociech. Raim u siezon vychodzić na špacyr jak maha raniej, kab apynucca tam pieršymi.
Voziera Pociech
Sachnavickaja karstavaja piačora
Dalej skirujemsia ŭ napramku vioski Sachnavičy Hłybockaha rajona Viciebskaj vobłaści. Tut na bierazie voziera Hińkava — treciaha pa hłybini voziera Biełarusi, ažno 43 mietry, znachodzicca ŭnikalny dla našaj raŭninnaj miascovaści pryrodny abjekt — piačora. Pra hetuju piačoru i pra susiedniuju bolšuju, jakaja była zasypana apoŭźniem, isnuje proćma lehiendaŭ. Adna ź ich apaviadaje pra toje, što tut byli schavanyja šlachieckija bahaćci paśla padziełu Rečy Paspalitaj, inšaja — pra toje, što tut zachoŭvaŭsia čarhovy skarb Napaleona. Raspaviadajuć navat pra schron vajskovaha ryštunku časoŭ Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojnaŭ.
Biełaruskaja piačora. Fota: Realt.onliner.by
Šukać piačoru treba niepasredna na bierazie, u tryccaci mietrach ad voziera. Jana vymyta ŭ piaščaniku, płasty jakoha, najbolš vierahodna, uźnikli tut prykładna 25 tysiač hadoŭ tamu, za košt rastavańnia apošniaha na sučasnaj terytoryi Biełarusi ledavika i ŭtvareńnia tryvała scemientavanych kanhłamierataŭ. Pobač ź piačoraj sustrakajecca davoli šmat miescaŭ, dzie piaščanik vychodzić na pavierchniu.
Unutr možna patrapić tolki praz adzin z 3-ch uvachodaŭ, i spadručniej budzie ŭ haryzantalnym stanie. U piačory majecca adna «zala», vyšynioj trochi bolš za mietr, šyrynioj kala dvuch. Ahulnaja daŭžynia pryrodnaha pomnika — kala dziesiaci mietraŭ. Na ścienach piačory možna pabačyć erazijnyja ŭtvareńni.
Uvachod u piačoru. Realt.onliner.by
Sini Kałodziež — samaja vialikaja krynica Biełarusi
Dalej rušym da adnoj ź piaci krynicaŭ, uniesienych u śpis pryrodnych pomnikaŭ respublikanskaha značeńnia i da samaj vialikaj pa płoščy krynicy Biełarusi. Znachodzicca jana la adsielenaj paśla Čarnobylskaj avaryi vioski Kliny ŭ Słaŭharadskim rajonie Mahiloŭskaj vobłaści. Tut kožnuju siekundu ź nietraŭ ziamli ŭzdymajecca na pavierchniu kala 60 litraŭ vady, tamu hetuju krynicu možna ličyć i samaj vialikaj va Uschodniaj Jeŭropie. Spradvieku krynica mieła nazvu Sini Kałodziež, ale nie tak daŭno ŭnikalny pomnik pryrody pierajmienavany ŭ Błakitnuju krynicu.
Inšaja aŭtentyčnaja nazva vadajoma — Sini Kluč, bo, pavodle ŭspaminaŭ mieścičaŭ, byli časy, kali słup kryničnaj vady ŭzdymaŭsia tut vyšej za rost čałavieka. Pavodle nazvy, možna mierkavać, što krynica była sakralnym miescam. Zaraz ža krynica bolš nahadvaje nievialičkaje voziera charakternaha błakitna-smarahdavaha z-za krejdavych adkładańniaŭ koleru, dzie źbirajecca vada z padziemnych klučoŭ.
Skopišča vałunoŭ Janava — biełaruski «Stoŭnchendž»
U vakolicach vioski Bikulničy Połackaha rajona Viciebskaj vobłaści na bierazie Janaŭskaha voziera znachodzicca cikavy pomnik — skopišča vałunoŭ «Janava», jaki, mierkavana, uźnik tut 4-5 tys. hadoŭ tamu. Pomnik ujaŭlaje ź siabie 3 hrupy hranitnych i hniejsavych kamianioŭ ružovaha i čyrvonaha koleraŭ, vykładzienych u formie litary «P», jakaja svaim adkrytym bokam skiravanaja ŭ bok uzhorka pad nazvaj Vałatoŭka. Na ŭzhorku, u baku ad asnoŭnaha skopišča kamianioŭ, za mietraŭ dźvieście ad vady mieścicca asobny kamień, na jakim možna razhledzieć strełku ŭ kirunku toj ža Vałatoŭki.
Holiday.by
Niekatoryja daśledčyki miarkujuć, što hetaje skopišča vałunoŭ niekali vykonvała rolu kapišča, inšyja prytrymlivajucca mierkavańnia, što heta staražytnaja absiervatoryja, stvoranaja z metaj vyznačeńnia daty śviatkavańnia letniaha soncastajańnia ci Kupalla. Apošnija daśledavańni śviedčać usio ž pra toje, što ŭ pieryjad letniaha soncastajańnia sonca nie siadaje za Vałatoŭkaj. Empiryčna było vyznačana, što kompleks vałunoŭ moža pakazvać na ŭzychod sonca nad haroj Haradziec u dni apošniaj dekady traŭnia, što moža być źviazana nie prosta z vyznačeńniem daty dnia letniaha soncastajańnia, ale i z pačatkam bolš šyrokaha letniaha śviatočnaha pieryjadu, jaki ŭ narodnym kalendary pradstaŭleny Siomuchaj i Kupallem.
«Čortaŭ kamień» — samy vialiki vałun krainy
Samy vialiki vałun Biełarusi znachodzicca ŭ Šumilinskim rajonie Viciebskaj vołaści. Mieścicca jon za 400 mietraŭ na paŭnočny zachad ad vioski Horki. Respublikanskim hieałahičnym pomnikam pryrody hety vałun byŭ abvieščany ŭ 1963 hodzie. Pryniesieny na svajo sučasnaje miesca Vialiki ci Čortaŭ kamień u čas apošniaha abledzianieńnia 18 tysiač hadoŭ tamu. Admysłoŭcy śćviardžajuć, što miescam utvareńnia vałuna źjaŭlajecca ŭźbiarežža Finskaha zaliva i Ładažskaha voziera.
Daŭžynia pomnika 11 mietraŭ, šyrynia 5,6 mietra, bačnaja vyšynia 2,8 mietra. Šurf hłybinioj 3 mietry, zakładzieny daśledčykami, nie dasiahnuŭ padešvy kamienia. Pavodle materyjałaŭ Instytuta hieałohii Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi, dakładnaja vaha vałuna 292 tony.
Pad uździejańniem pryrodnych źjavaŭ Čortaŭ kamień pastupova razburajecca. Jak śviedčańnie možna pabačyć šmat ščylinaŭ na jahonaj pavierchni. Jašče niehatyŭna paŭpłyvała na stan pryrodnaha pomnika toje, što ŭ 1970-ja hady, kali pačałasia mielijaracyja, kamień chacieli pieramiaścić i vybuchoŭkaj raskałoli jaho na častki. Tolki dziakujučy ŭmiašalnictvu navukoŭcaŭ vałun zastaŭsia na svaim miescy.
Fotobel.by
Viadoma, taki staražytny vałun nie zastaŭsia bieź cikavych lehiendaŭ, karani jakich palahajuć u hłybini stahodździaŭ. Mieścičy mohuć raspavieści, što čuli ad svaich prababulaŭ dy pradziadulaŭ, jak Čortaŭ kamień błytaŭ šlachi padarožnikaŭ, jakija sprabavali prajści pobač ź im karotkaj ściežkaj u viosku Daniłava. Jašče pahavorvajuć, što vałun moža pieramiaścić čałavieka ŭ inšyja vymiareńnie dy časavuju prastoru ŭ dalokuju minuŭščynu. Tak jano ci nie, dakładna nieviadoma, ale kožny, chto źbiarecca ŭ vandroŭku da samaha vialikaha vałuna Biełarusi, maje šaniec pravieryć asabista.