«Treba žyć! Rospač atručvaje». Viadomyja biełarusy rajać, što nam rabić
Zhodna z sacyjałahičnymi daśledavańniami, biełarusy ŭsio hetak ža ličać, što ŭ 2020-m usio było nie darma. Ale praz čatyry hady, kali hladzieć u budučyniu, što moža rabić siońnia kožny dla nabližeńnia pieramienaŭ, jakija byli adabranyja siłavym mietadam i admaškaj na žorstkija represii? Zadali heta pytańnie biełarusam.
09.08.2024 / 23:13
Alaksandr Milinkievič, palityk:
— Samaje hałoŭnaje, što pavinna była b rabić biełaruskaja hramadzianskaja supolnaść — prajaŭlać salidarnaść pamiž saboj. Treba vučycca pracavać u kamandzie, u sietkach i arhanizacyjach. Dapamahać inicyjatyvam, jakija jość u roznych haradach i krainach, u Biełarusi — u tym liku. Kaniečnie, značna ciažej dziejničać unutry krainy, ale ja dobra viedaju, što ludzi tam zajmajucca aktyvizmam, bo razmaŭlaju, sustrakajusia z tymi, chto žyvie i pracuje tam. Chaj heta nie palityčnyja spravy, ale vielmi važnyja.
Treba vučycca lidarstvu, paźbiahańniu kanfliktaŭ, viedać, jak šukać srodki na finansavańnie dziejnaści, karysnaj dla krainy. Mnohim rečam možna vučycca, i prafiesijanalizm siońniašnich roznych arhanizacyj vyznačyć los Biełarusi paśla adychodu dyktatury.
Nam budzie niaprosta, demakratyčnaje ščaście nie pryjdzie, jak tolki nie stanie Łukašenki. Budzie žorstkaja baraćba za Biełaruś mienavita ŭ toj momant, kali dyktatura nibyta adydzie. Tamu što Maskva całkam prajhrała Ukrainu: ukraincaŭ užo nie viernieš u ruski śviet — heta 100%, chacia b dziakujučy vysokamu ŭzroŭniu ich identyčnaści.
U nas ža identyčnaść u bolšaści ludziej jašče nie takaja mocnaja, na žal. U nas niama hruntoŭnaj histaryčnaj samaśviadomaści, nie tak šyroka raspaŭsiudžanaja biełaruskaja mova.
I budzie momant, kali Rasija ŭsimi namahańniami pasprabuje adstojvać šaniec, kab pakinuć Biełaruś u śfiery svajho absalutnaha ŭpłyvu, kab zrabić krainu ruskamoŭnaj i ruskamiraŭskaj terytoryjaj. Hetaja baraćba moža vyrašycca na našu karyść, tolki kali hramadzianskaja supolnaść i niezaležnyja miedyja buduć dastatkova ŭpłyvovymi.
I kali niechta zapytaje: «A što vy ŭžo zrabili?» — ja jakraz liču, što samaje hałoŭnaje — heta toje, što my samazachavalisia i tam, i tut, i ŭ Biełarusi, i ŭ emihracyi. Bo mienavita hramadstva budzie vyznačać budučyniu.
I kali ja dumaju pra toje, što jašče na pačatku 2000-ch takich prabiełaruskich, prajeŭrapiejskich ludziej u nas było maksimum čverć (astatnija prosta dumali, jak vyžyć), to siońnia my majem Biełaruś, u jakoj bolšaść ludziej — prajeŭrapiejskija, vielmi mnoha surjozna prabiełaruskich. Takoha nikoli nie było.
I toje, što ludzi ŭ 2020 hodzie vychodzili — jany vychodzili za praŭdu, za spraviadlivaść, za sumlennyja vybary. Heta ŭsio — jeŭrapiejskija kaštoŭnaści. I heta kałasalnaje dasiahnieńnie va ŭmovach žorstkaj dyktatury.
Hienadź Koršunaŭ, sacyjołah:
— Davać parady — sprava nie vielmi ŭdziačnaja, tamu što va ŭsich nas siońnia vielmi roznyja žyćciovyja abstaviny, my vałodajem roznaj kolkaściu resursaŭ, u nas roznaja ŭpeŭnienaść u zaŭtrašnim dni. Ale mnie padajecca, sprava pa pracy na ŭłasnaje raźvićcio, na raźvićcio biełaruščyny, nacyjanalnych navykaŭ i kampietencyj aktualnaja dla ŭsich biełarusaŭ, dzie b jany ni znachodzilisia.
Jašče mahu paraić ludziam bolš kłapacicca pra svajo mientalnaje zdaroŭje. Kali jość mahčymaść — źviartacca da psichołahaŭ, prymać udzieł u psichałahičnych hrupach ci hrupach padtrymki, u psichaterapieŭtyčnych praktykach.
Na žal, na postsavieckaj prastory kłopat pra svoj mientalny stan nie vielmi pašyrany. U maładoha pakaleńnia i bolš prasunutych ludziej takich zababonaŭ adnosna pracy ź psichołaham robicca mienš i mienš. Ale razumieńnie taho, što my nie ŭsio možam vyvozić samastojna i niama ničoha zahannaha ŭ tym, kab šukać dapamohu, na žal, jašče nie stała normaj siarod šyrokich mas. I hety momant treba papularyzavać.
Varta adznačyć, što Centr novych idej sumiesna ź inicyjatyvaj «Narodnaje apytańnie» ŭžo try hady zapar napiaredadni žnivieńskich padziej pravodzić apytańni nakont taho, što ludzi dumajuć pra 2020 hod, ci jany rasčaravalisia ŭ tych padziejach, jakija pačućci adčuvajuć. I kali kazać pra vyniki sioletniaha apytańnia, ahułam možna skazać, što biełaruskaje hramadstva, prynamsi — prademakratyčnaja častka, staronku nie pieraharnuła, jak by taho ni chacieŭ režym Łukašenki.
Ludzi praciahvajuć ličyć, što padziei 2020 i 2021 hadoŭ — usio heta było nie darma, va ŭsim byŭ vialiki sens, bo my daviedalisia što nas ahromnistaja kolkaść. Biełarusy kažuć, što im taksama važna, što jany ŭbačyli vyčvarenskuju pryrodu režymu Łukašenki. Faktyčna pałova prademakratyčnaj častki ličyć, što kančatkovaj parazy pratesna-demakratyčny ruch nie atrymaŭ.
Što jašče davoli mocna mianie ŭraziła ŭ vynikach apytańnia — nazirajecca pašyreńnie represij. Naprykład, u 2022 hodzie tych, chto nie adčuvaŭ represij (pačynajučy ad zatrymańniaŭ i skančajučy prafiłaktyčnymi hutarkami z boku načalstva ci padvyšanaj uvahaj pry pierasiačeńni miažy i pravierkaj telefonaŭ), było kala 22% prademakratyčnaj častki. Ciapier dola tych, chto nie sutykaŭsia z takim, skaraciłasia da 16%. To-bok, represii pašyrajucca.
Darja Afanaśjeva, aktyvistka, eks-palitźniavolenaja:
Fota z archiva hieraini
— Na maju dumku, my pavinny pierastać upiracca rukami ab dźviarny vušak i iści na pieramovy [kab vyzvalić palitźniavolenych]. Kali treba — prasić, kali treba — umolvać. Tamu što, na moj pohlad, nijakaja demakratyja i volnaja Biełaruś nie moža budavacca na kryvi, svabodzie, žanočym i mužčynskim zdaroŭi. My nie možam pabudavać krainu, jakoj tak chočam, na pakalečanych losach ludziej, na sapsavanym dziacinstvie tych, chto ciapier žyvie biez baćkoŭ, na sapsavanaj staraści babul i dziadul, jakija mohuć nie dačakacca svaich unukaŭ z turmaŭ, na žudasnym stanie baćkoŭ, jakija ciapier voziać pieradačy i kožny dzień musiać zdahadvacca, što ž adbyvajecca ź ich dziećmi.
My pavinny adździalić toje, što adbyvajecca na ŭzroŭni palityčnych matyvaŭ i humanitarnych. I pastavić na pieršaje miesca žyćci ludziej. Pasłuchać byłych palitviaźniaŭ (chacia ja liču, što byłych tut nie byvaje), jakija praktyčna ŭ adzin hołas paŭtarajuć, što ništo nie vartaje čałaviečaj svabody. I navat adzin vyratavany čałaviek — heta ŭžo važna, nie treba abiasceńvać. Kožnaje žyćcio šalona kaštoŭnaje.
Ja nie palityčny ekśpiert i nie viedaju, jakim čynam treba damaŭlacca, ale treba iści na pieramovy. Pieražyŭšy ŭsio heta sama, ja prosta ŭ šoku, što ŭ nas dahetul paŭstajuć pytańni nakont taho, što nam rabić i ci varta ŭvohule ładzić pieramoŭny praces. Kali hetaje pytańnie ŭźnikaje — značyć, my tak ničomu i nie navučylisia.
Andrej Chadanovič, paet, pierakładčyk i bard:
— Recept vielmi prosty — rabić svajo. Lepiej i paśladoŭniej, čym dahetul. Być biełarusami i nie błytać siabie z susiedziami. Jašče Kalinoŭskamu było jasna, jak mocna źviazanyja našyja prablemy z praźmiernaj prysutnaściu ŭ našym žyćci Rasii. Jašče nikoli jana nie vyhladała ŭ śviecie nastolki niepryvabnaj, jak siońnia. To, moža, i da krytyčnaj bolšaści z nas narešcie dojdzie, što heta — čužoje. Što jość inšyja knižki, inšyja filmy, inšyja zorki, inšyja temy…
Dla tych z nas, chto ciapier raskidany pa śviecie, biełaruskaść — sposab nie źniknuć, nie raspuścicca ŭ navakolnym asiarodździ, być bačnym, abjadnoŭvacca mižsobku i nahadvać pra siabie śvietu — i samim sabie.
Dla tych, kamu jašče ciažej u samoj krainie, biełaruskaść — taksama sposab vytrymać, užo na partyzanskim uzroŭni, i dažyć da lepšych časoŭ, štodzionnaj dziejnaściu hetyja časy nabližajučy.
I pieršym, i druhim važna nie zhubić adno adnaho, čuć inšych i znachodzić sposab być čutnymi. Trymacca i padtrymlivać. Być saboj. I dapamahać Ukrainie, bo ad hetaha zaležyć los nas usich.
Hieorhij Roj, śviatar:
— Pa-pieršaje, treba žyć! Rospač atručvaje, robić nas niazdolnymi da źmienaŭ.
Hłybokaja praŭda ŭ prymaŭcy: «vajna vajnoju, a siejać treba». Voś i nam treba siejać, treba hlebu svajho žyćcia pierapracoŭvać, kab na joj vyras najlepšy ŭradžaj tych zdolnaściej i talentaŭ, jakija nam daŭ Boh. Kab vyrasła toje, što pasłužyć budučyni našaha narodu.
Biełaruski narod u ciažkaj chvarobie i acaleńnie ad jaje budzie zaležyć mienavita ad žadańnia žyć, vylečycca ad taho zła, jakoje apanavała, ad žadańnia być narodam, mieć svabodu, svaju movu, kulturu, ziamlu.
Kali čałaviek u rospačy — ničoha nie atrymajecca. Tamu nam usim treba hurtavacca, treba ŭsim mahčymym padtrymlivać adno adnaho i mieć u poli zroku volnuju Biełaruś.
Milinkievič pra atručańnie ŭ studyi BT: Nie sumniajusia, što Domašu dali jaki-niebudź «Navičok»