«Ва ўсіх быў шок. Не маглі паверыць, што гэта праўда». Памілаваны палітвязень распавёў, як біўся ў калоніі і быў «сматрачым» у СІЗА
Падпісаўшы прашэнне аб памілаванні, Іван выйшаў са штаба калоніі, пазычыў у іншых асуджаных цыгарэту і закурыў — не мог паверыць у тое, што адбываецца. Ён аказаўся адным са 115 палітвязняў, якія ў апошнія месяцы выйшлі на волю па ўказе Аляксандра Лукашэнкі.
21.09.2024 / 10:12
Фота: Радыё Свабода
Іван распавёў «Медыязоне», як пасля ператрусу і суда ў яго зніклі грошы, як радаваўся новай камеры пасля «Валадаркі» і як асуджаныя віншавалі яго з вызваленнем. У мэтах бяспекі «Медыязона» змяніла імя героя, не называе артыкула і тэрмін, да якога ён быў прысуджаны.
«Хлопцы віншавалі, казалі, што я малайчына». Памілаванне
Большую частку часу ў зняволенні Іван лічыў, што сэнсу пісаць прашэнне аб памілаванні няма — усё роўна не вызваляць. Адміністрацыя таксама на гэтым не настойвала.
У размовах некаторыя палітвязні казалі, што ўжо падалі або плануюць падаць прашэнне. Тыя, хто прабыў у зняволенні даўжэй і не па палітычных артыкулах, запэўнівалі, што напісаць можна, але гэта не спрацуе, а адпусцяць толькі, калі прапануе «дзядзька з вялікімі пагонамі».
Тым не менш, напярэдадні аднаго з указаў Аляксандра Лукашэнкі аб памілаванні Івана паклікалі ў штаб калоніі, дзе прадстаўнік Генпракуратуры паказаў яму гатовае прашэнне. Палітвязень яго падпісаў.
«Павінна была быць камісія, але, я так разумею, яна прайшла дзесьці постфактум. Мне сказалі, што «адміністрацыя рэкамендавала вас», і чалавек з Генпракуратуры з'ехаў», — распавядае Іван.
Пасля вяртання з штаба ў атрад Іван закурыў — настолькі неверагодным здавалася тое, што адбываецца. Ён распавёў аб тым, што здарылася асуджаным. Акрамя іх аб патэнцыйным вызваленні ведаў толькі блізкі сябар Івана, а за некалькі дзён да выхаду даведаліся і астатнія.
«Гэта была падзея. Не скажу, што свята, але людзі былі ў прадчуванні чагосьці. А ці сапраўды гэта так? Санта-Клаўс існуе? Гэта бывае? Людзей адпускаюць? — успамінае Іван. — Хлопцы падыходзілі і віншавалі, казалі, што я малайчына. Хоць чаму я малайчына? Ад мяне нічога не залежыць».
Перад вызваленнем яму далі даведку, што цягам трох дзён трэба стаць на ўлік у міліцыі і прыходзіць адзначацца. Нягледзячы на памілаванне, за Іванам захавалася і судзімасць — яна будзе пагашаная праз некалькі гадоў.
Ніхто з ягоных сяброў на волі не ведаў, што Іван выйдзе раней за тэрмін. «Ва ўсіх быў шок. Не маглі паверыць, што гэта праўда, і не думалі, што так пашанцуе».
«На вашым сумленні хай будзе». Затрыманне, ператрус і зніклыя грошы
Затрымалі Івана, калі ён вяртаўся дадому з крамы. З машыны, якая пад'ехала да яго, выбеглі незнаёмцы, адзін з іх узяў Івана за рукі і прапанаваў адысці пагаварыць, а другі прыставіў да спіны мужчыны пісталет і загадаў сесці ў аўто.
Незнаёмцы, якія апынуліся сілавікамі, правялі ў кватэры Івана ператрус, канфіскавалі тэхніку і грошы. Частка сродкаў пасля сышла на судовыя выплаты, а калі родным Івана аддавалі пакінутыя грошы, каля 2 тысяч даляраў з гэтай сумы кудысьці зніклі.
«На якім этапе грошы зніклі, я не магу сказаць, я быў у калоніі. Сума сур'ёзная. Але калі ты знаходзішся там, ты баішся за родных. А калі я вызваліўся, не хацеў прыцягваць увагу. Ну, хлопцы, на вашым сумленні хай будзе. Чорт яго ведае. Пайду ў міліцыю качаць правы?. Не дай бог зноў крымінальную справу. Ну, забралі так забралі. Вам, напэўна, больш патрэбна было», — разважае Іван.
«Сядзі сціплей, хлопец». Выбары сматрачага ў СІЗА
Пасля Мінскага ІЧУ на Акрэсціна Іван апынуўся ў закрытым цяпер СІЗА «Валадарка». Яго змясцілі ў тую частку ізалятара, якую затрыманыя называюць «Шанхаем» — гэта некалькі камер у падвальным памяшканні з трох'яруснымі нарамі, у кожнай з якой можа змясціцца 24 чалавекі. Калі ў камеры сядзеў Іван, у ёй аказвалася і 30 мужчын.
Калі пазней ён апынуўся ў іншым СІЗА, то добра запомніў першы дзень: «Мяне заводзяць і я ў шоку, што ў камеры светла, што можна ў акно паглядзець і ты бачыш горад. Хлопцы казалі: «Госпадзе, адкуль ты прыехаў? Ты проста як дзікі чалавек. Ну, гэта ж звычайная камера». Я кажу: «Не, хлопцы. Гэта класная камера», — кажа ён.
На «Валадарцы» было горача і няма чым дыхаць, пры гэтым адміністрацыя СІЗА заплюшчвала вочы на некаторыя правілы — днём мужчыны маглі ляжаць на нарах.
Некалькі разоў Іван быў у камеры «сматрачым»! Яму трэба было сачыць, каб «усе жылі дружна і ўсім усяго хапала».
«Павінен быць такі чалавек, інакш жыццё ў камеры ператвараецца ў хаос. Павінен быць чалавек, за якім апошняе слова па бытавых пытаннях», — кажа ён.
Першы раз Іван заняў гэты «пост» праз выбары. Звычайна на «новага» намякае стары, калі высяляецца з камеры. Гэтым разам той, хто пакідаў месца, прапанаваў сукамернікам выбраць замену самастойна.
«Сабраліся на гэты «сойм» тыя, хто правёў у камеры не менш за паўгода. Мяне таксама чамусьці паклікалі. Былі зусім іншыя кандыдатуры, але ў нас сядзеў чалавек ва ўзросце — ён на волі займаў сур'ёзную пасаду на адным з буйных прадпрыемстваў. І ён такі: «Я ўсё жыццё на пазіцыі кіраўніка, я разбіраюся ў людзях, таму лічу, што старэйшым у камеры павінен быць Іван». Усе, вядома, афігелі, а потым: «Чаму б і не?»».
Іван займаў пасаду тыдзень, пакуль пра гэта не даведалася адміністрацыя: «Ты, хлопец, зусім сябе вольна адчуваеш. Такога яшчэ не было, каб палітычны глядзеў за камерай на «Валадарцы». Сядзі сціплей, хлопец».
Пасля перавыбараў выбралі чалавека з непалітычным артыкулам. Калі ён з'ехаў на этап, сукамернікі прапанавалі Івану вярнуцца на «пост», і самі дамовіліся пра гэта з адміністрацыяй.
Ролтан з лімонам і сырам
Ежа на «Валадарцы» была «жудаснай». Калі Іван апынуўся ў іншым СІЗА і паглядзеў на меню там, то зразумеў, што ў Мінску яго «падманулі». Хоць прыемныя сюрпрызы бывалі і ў мінскім ізалятары.
«Прыходзіць баландзёр: «Сёння пельмені». Я памятаю, які крык стаяў у камеры, гэта як папуасу стэйк даць. Мы прывыклі да сціплага — напрыклад, капуста тушаная. Мы былі шчаслівыя. Але праз месяц нам і пельмені гэтыя надакучылі», — распавядае Іван.
Ежу сукамернікі гатавалі і самі — з таго, што было ў перадачах.
«Заварваюць ролтан, зліваюць булён. Туды крышаць лімон, дадаеш сыр, змешваюць. На волі не каштаваў, але тады здавалася проста шэдэўрам. У нас гэта была страва вечара.
«Магілу» — вараную рыбу — давалі цэлую міску з горкай. Ёсць яе ў тым выглядзе вельмі нясмачна. Прэсная, ні пра што. Мы яе бралі, чысцілі ад костак, дадавалі маянэз, часнык, алей, перамешвалі. Атрымліваўся ядомы паштэт, які можна намазаць на хлеб і з'есці з агурком»..
«Навучыся выжываць у такой сітуацыі». Бясконцыя парушэнні
Іван кажа, што ў судзе «адвакат пісьменна выбудоўваў лінію абароны, але гэта кудысьці ў акно вылецела і ўсё». «Я думаў, што будзе больш якаснае ўяўленне, кожны акцёр будзе адыгрываць сваю ролю да канца», — успамінае ён.
Перад этапам у калонію яму казалі, што там будзе прасцей, чым у СІЗА. Але на ўласным вопыце яму так не здалося.
«У СІЗА мы былі супольныя. Да нас не было асабліва пільнай увагі. У першую чаргу на цябе глядзелі як на асобу. У калоніі першачарговае — твой артыкул».
У калоніі Івану з самага пачатку пачалі выпісваць рапарты за»парушэнні». Калі ён спытаў у начальніка атрада, што адбываецца, той адказаў: «А чаго ты хацеў? Ты прыехаў па такім артыкуле і лічыш, што будзеш нароўні з іншымі? Ну не, ты не адгадаў. Да вас будзе павышаная ўвага, навучыся выжываць у такой сітуацыі».
«Гэтыя словы я запомніў і разумеў, што іншая лінія паводзін павінна быць. Трэба прымаць гэтае жыццё-інакш ніяк», — успамінае Іван.
За парушэнні Іван некалькі разоў трапляў у штрафны ізалятар. Рапарт выпісвалі, напрыклад, за тое, што Іван «не прадставіўся» супрацоўніку калоніі, калі той падышоў і спытаў «Як справы?».
Спярша трэба было павітацца, назваць прозвішча, імя, год нараджэння, артыкул, пачатак і канец тэрміну, катэгорыю прафуліку і толькі пасля гэтага адказаць на пытанне. Даходзіла да абсурду: пасля размовы супрацоўнік мог адвярнуцца ад Івана спіной, а затым павярнуцца і задаць пытанне, быццам папярэдняй гутаркі і не было: «у якім ты атрадзе?». Калі Іван адказваў толькі на гэтае пытанне без поўнага ўяўлення сябе, то яго пыталіся: «А чаго ты не прадставіўся?». І ён атрымліваў парушэнне.
Яшчэ адна магчымасць знайсці парушэнне — праверыць змесціва сумкі асуджанага з яе вопісам.
«Ты паказваеш у дакладнай колькасці ўсё, што захоўваецца ў цябе ў сумцы — напрыклад, 185 цыгарэт. Супрацоўнікі прыходзілі: «Давай праверым твой вопіс». Немагчыма адсачыць кожную пячэньку, цыгарэту і запалкі».
Іван разумеў, што супрацоўнік калоніі шукаў нагоду, каб пазбавіць яго спаткання. Тады ён казаў: «Начальнік, давай я з табой не павітаюся — не хачу я потым сумку перакладаць».
«Ты паказваў, што не баішся наступстваў». Бойкі — «рыцарскія турніры»
Іван працаваў на дрэваапрацоўчай вытворчасці і нават на пяць дзён стаў брыгадзірам. Але калі аднойчы ён вёў калектыў на абед, іх убачыў начальнік калоніі.
«На гэтым маё брыгадзірства скончылася. Не было ніякіх наступстваў, начальніку вытворчасці сказалі: «Будзь больш уважліва пры выбары кадраў».
Некалькі разоў Іван удзельнічаў у бойках — ён называе іх «рыцарскімі турнірамі» — нягледзячы на гарантаванае трапленне ў ШІЗА на 10 сутак і нават рызыку апынуцца на турэмным рэжыме. Адна з сутычак адбылася з-за недарэчнага жарту пра яго сям'ю.
«Мужыкі ў замкнёнай прасторы, у кагосьці нервы здаюць. Счапіліся, разабраліся, праз дзве гадзіны мы маглі сядзець гарбату піць», — кажа Іван.
Асуджаныя знайшлі ў калоніі месца, дзе не было камер — там і праходзілі бойкі. Некалькі зняволеных станавіліся на ўваходзе і сачылі, каб ніхто не ішоў.
«Гэта не была бойка, што ляцяць табурэткі. Я даваў аплявуху і чалавек усё разумеў. Ты паказваў, што ты можаш гэта зрабіць і не баішся наступстваў. Ён разумее, што ўдар не прымусіць сябе чакаць. І ўсё, адразу пачынае супакойвацца, канфлікт гасіцца. Ён кажа пры ўсіх — і канфлікт вычарпаны», — успамінае Іван.