«Nichto jašče nie pieramahaŭ Rasiju». Što ž, davajcie ŭspomnim historyju
Heta Pucin — sučasny Napaleon, a moža być i Hitler. I jon skončyć svajo žyćcio jak Hitler, kali ŭ adčai ŭžyvie jadziernuju zbroju. A słovy Šrodera, Trampa i Karpiankova bolš havorać pra ich samich, piša Mikoła Buhaj.
22.09.2024 / 11:21
Padbity rasijski BTR haryć na vulicy Charkava, 27 lutaha 2022 hoda. Fota: Andrew Marienko / AP
«Ja raju ŭsim, chto ŭ heta [pieramohu nad Rasijaj] vieryć, zazirnuć u padručniki pa historyi», — pryvodzić hazieta Welt słovy eks-kanclera Hiermanii Šrodera. Šroder nahadaŭ, što ni Napaleonu, ni Hitleru nie ŭdałosia atrymać pieramohu nad Rasijaj. Raniej hetyja słovy kazaŭ Tramp. Abodva zabyvajuć dadać, što Napaleon i Hitler sprabavali zachapić Rasiju — i nie tolki Rasiju. I što Rasija vajavała suprać ich nie adna, a ŭ sajuzach. Miž tym, vajna suprać Ukrainy — zachopnickaja, impieryjalistyčnaja, nie Ukraina choča zachapić Rasiju, a naadvarot. A takich vojnaŭ Rasija za svaju historyju prajhrała niamała. Voś niapoŭny pieralik.
Rasija na mnohich etapach svajoj historyi pravodziła ahresiŭnuju palityku, imknučysia pašyryć svaje miežy. Prytym siarod hetych vojnaŭ było niamała, pavodle słoŭ paeta Alaksandra Tvardoŭskaha, «nieznamienitych» (skazana pra saviecka-finskuju vajnu 1939—1940 hadoŭ), pra jakija ci zusim nie ŭspaminali ŭ padručnikach historyi ci zhadvali skarahavorkaj.
Jak i ŭ historyi inšych nacyj, u historyi Rasii byli i pieramohi, i parazy. Było i šmat haniebnych epizodaŭ.
U 1979 hodzie Rasija (tady ŭ formie SSSR) sprabavała ŭziać pad kantrol Afhanistan, u 1968 akupavała Čechasłavaččynu, u 1956 — Vienhryju. U 1939, realizujučy pakt Mołatava-Rybientropa, napała na Finlandyju i zachapiła Bałtyju. U 1904 sprabavała pryraści za košt Kitaja i Japonii. Pierad tym dałučyła Centralnuju Aziju, i pieralik možna množyć.
Ramantyčnyja ŭjaŭleńni pra svaju historyju charakternyja dla mnohich narodaŭ. U Rasii heta nabyło asablivy charaktar, tamu što mnohija z kłasičnych rasijskich intelektuałaŭ, uklučna z Puškinym i Dastajeŭskim, pry ŭsich svaich adroznaściach, jašče i apiavali vialikadziaržaŭny nacyjanalizm dy asablivuju «misiju Rasii».
Realnaść dla Rasii byvała roznaj.
Mnohija čuli pra «Finskuju vajnu». Jana pa mnohich paramietrach była vielmi padobnaja da siońniašniaj ukrainskaj, i, pa vialikim rachunku, finy vyjšli ź jaje pieramožcami.
U «Zimovaj vajnie» straty savietaŭ byli ŭ try razy bolšyja, čym u finaŭ. U vyniku troch miesiacaŭ upartych bajoŭ Finlandyja vymušanaja była rasstacca z častkaj svajoj terytoryi, i heta nibyta možna rasceńvać jak dasiahnieńnie metaŭ Maskvy. Ale nasamreč heta była paraza, bo meta, z-za jakoj heta vajna pačynałasia, dasiahnutaja nie była: Finlandyja zachavała suvierenitet i nie stała jašče adnoj savieckaj respublikaj.
Finskija sałdaty na pazicyjach padčas pierapynku ŭ vajennych dziejańniach. Fota: Wikimedia Commons
U vyniku, darečy, praz 50 hadoŭ paśla toj vajny finy žyli na paradak lepš za estoncaŭ, ź jakimi byli pierad Druhoj suśvietnaj na adnolkavym uzroŭni raźvićcia. Roźnica ŭ tym, što estoncy, u adroźnieńnie ad finaŭ, u 1939-m biez supracivu ŭpuścili na svaju terytoryju rasijskija vojski — zusim jak łukašenkaŭski režym u 2022-m.
Estoncaŭ, darečy, u vyniku savieckich represij paciarpieła bolš, čym finaŭ u vajnie 1940-ha.
Jašče bolšuju parazu rasijanie paciarpieli ŭ saviecka-polskaj vajnie 1920-ha.
Piotra Sierhijevič. Cud nad Visłaj. Freska ŭ kaściole ŭ Sołach Smarhonskaha rajona. U sprobie ścierci historyju łukašysty zamalavali jaje ŭ 2022 hodzie
Savieckija vojski dajšli da Varšavy, ale byli razhromlenyja na Viśle. Paśla hetaha Savieckaja Rasija była zmušanaja padpisać Ryžskuju damovu na ŭmovach Polščy.
Skončyłasia dla savietaŭ fijaska i afhanskaja vajna 1979—1989 hadoŭ.
Interviencyjaniscki korpus tady nazyvali «abmiežavanym kantynhientam» na savieckim navamoŭi, anałahičnym ciapierašniamu, kali ŭ Rasii vajnu zabaroniena nazyvać «vajnoj».
Savieckija intervienty ŭ Afhanistanie. 1979 hod. Fota: Wikimedia Commons
«Maleńkaja pieramožnaja vajna» ź Japonijaj u 1904 hodzie pavinna była zavieršycca dałučeńniem da Rasii novych terytoryj i zachopam rynkaŭ zbytu.
«Śviaty» car Mikałaj II ličyŭ «japošak» nižejšaj rasaj. Adnak pachod na krainu, ź jakoj tady nichto surjozna nie ličyŭsia, skončyŭsia prynižalnaj parazaj.
Takoj ža parazaj była i Krymskaja vajna 1853—1856 hadoŭ.
Jana ahaliła ekanamičnaje adstavańnie Rasijskaj impieryi ŭ vyniku kiravańnia Mikałaja I. Sam Krym utrymać Rasii tady ŭdałosia, ale Francyja, Brytanija i Italija dabilisia pažadanych dla siabie vynikaŭ, a Turcyja atrymała pieradyšku, jakaja dazvolić joj zachavać kantrol nad takimi łasymi dla Rasijskaj Impieryi pralivami Basfor i Dardaneły.
U toj ža čas byli i vojny, jakija rasijacentryčnaja histaryjahrafija ŭvohule zamoŭčvaje, ale jakija mieli vialikaje značeńnie dla narodaŭ, što pieramahli. Tak, estoncy — «žmieńka taho narodu», kažučy słovami Bahuševiča — u 1918—1920 hadach pieramahli ŭ vajnie, jakuju historyki nazyvajuć «Estonskaj vyzvalenčaj» abo «Estonska-savieckaj». Pryčym udałosia heta jak dziakujučy vysokaj nacyjanalnaj arhanizacyi estoncaŭ, tak i tamu, što jany zhulali na ŭnutryrasijskich i hieapalityčnych supiarečnaściach.
Na baku estoncaŭ tady vajavała armija biełaha hienierała Mikałaja Judzieniča, a dapamahali im dziaržavy Antanty. Estoncy ŭ toj vajnie nie tolki prypiorli rasijskuju armiju da varot Pieciarburha, ale i razhramili niamiecki łansdśvier, zdabyŭšy niezaležnaść dla Łatvii.
«Jašče nichto nie pieramahaŭ rasijskaj armii» — typovaje samapierakanańnie ruskich nacyjanalistaŭ. Jak i inšaje: «Rasija ni na kaho nie napadała pieršaj». Ale ad histaryčnaj praŭdy abodva jany strašenna dalokija.
Vierałomny napad Rasii na Ukrainu — sproba viarnuć čałaviectva ŭ časy, kali adna dziaržava pa pravie mocnaha zachoplivała terytoryi druhoj. Heta Pucin — sučasny Napaleon, a moža być i Hitler — jon skončyć svajo žyćcio jak Hitler, kali ŭ adčai ŭžyvie jadziernuju zbroju. Skončycca tady i isnavańnie Rasii tak, jak skončyła nacysckaja Hiermanija.
Pakul ža Ukraina zdoleła vystajać, jak raniej udavałasia vystajać inšym nacyjam, jakija sprabavała zachapić Rasija. Heta prosta paćviardžaje toje, što my viedajem z historyi. Kali nievialikija narody abapirajucca na sajuzy ź inšymi nacyjami, im udajecca adstajać svaju ziamlu.
Słovy Karpiankova i Trampa havorać pra ich samich, pra ich stratehii. A voś pra eks-kanclera Hiermanii my viedajem dakładna, što jaho Pucin kupiŭ s potrochami. Pasłuchaj, što kaža Šroder, i zrazumieješ, što vyhadna Pucinu.