Sankcyi pierahledzieć, pasłoŭ viarnuć? Što staić za «manifiestam» Andreja Dźmitryjeva
Były kandydat u prezidenty Andrej Dźmitryjeŭ u prahramnym artykule ŭ vydańni Fondu Eberta zaklikaŭ da viartańnia zachodnich ambasadaraŭ u Miensk i pierahladu palityki sankcyjaŭ. Što aznačaje źjaŭleńnie hetaha artykuła, jakija palityčnyja pierśpiektyvy jon moža mieć, piša na «Radyjo Svaboda» Jury Drakachrust.
15.10.2024 / 09:42
Eks-kandydat u prezydenty, były palitviazień Andrej Dźmitryjeŭ apublikavaŭ prahramny artykuł «Čaho chočuć biełarusy ŭ Biełarusi» ŭ časopisie «IPG — Mižnarodnaja palityka i hramadztva», jaki vydaje niamiecki Fond Eberta.
Krytyki padychodaŭ, ahučanych Dźmitryjevym, adrazu ž zajavili, što jaho naratyvy supadajuć z naratyvami ŭłady i jaje pamahatych ź liku pierabiežčykaŭ z demakratyčnaha lahiera — Ramana Pratasieviča i Juryja Vaskrasienskaha. Maŭlaŭ, kali ŭłada suprać sankcyjaŭ i za viartańnie ambasadaraŭ, dyk značyć i Dźmitryjeŭ prosta padpiavaje joj, absłuhoŭvajučy jaje intaresy i źjaŭlajučysia hetkim «Pratasievičam-light».
Ci tak heta? Tut varta pryvieści histaryčnuju analohiju. U kancy XIX — na pačatku XX stahodździa ŭłady Rasiejskaj imperyi zmahalisia najpierš z toj častka palityčnaj apazycyi, jakaja praktykavała indyvidualny teror. U toj ža čas cisk na sacyjał-demakrataŭ, marksistaŭ, jakija z palityčnych mierkavańniaŭ byli suprać teroru, byŭ značna mienšym. Darečy, rasiejski pierakład «Kapitała» Marksa byŭ lehalna apublikavany ŭ Rasiei jašče ŭ 1872 hodzie. Na pačatku XX stahodździa ŭłady, ich specsłužby stvarali lajalnyja prafsajuzy, sprabujučy pierachapić paradak dnia ŭ sacyjał-demakrataŭ («zubataŭščyna»).
Ci ličyła carskaja ŭłada bambistaŭ bolšaj pahrozaj dla siabie? Tak, ličyła. Ci padpiavali sacyjał-demakraty ŭładzie, admaŭlajučy teror? Nie, jany heta rabili z ułasnych palityčnych pierakanańniaŭ. Urešcie pieramohu ŭ rasiejskaj revalucyi atrymała leninskaja frakcyja sacyjał-demakrataŭ, jakija ŭładzie zdavalisia mienš niebiaśpiečnymi.
Histaryčnyja analohii, zrazumieła, nia dokaz. Ale hetaja analohija — prykład taho, što płyni apazycyi, jakija zdajucca ŭładzie mienš niebiaśpiečnymi, časam akazvajucca bolš paśpiachovymi za inšyja ŭ zmahańni ź joj.
Viartajučysia ŭ sučasnaść, da manifestu Dźmitryjeva, varta źviarnuć uvahu na šerah jaho asablivaściaŭ. Analiz sytuacyi i prapanovy eks-kandydata ŭ prezydenty šmat u čym ledź nie litaralna supadajuć z tezami Andreja Jahorava, ahučanymi na apošniaj kanferencyi «Novaja Biełaruś» u žniŭni sioleta. Pra metazhodnaść viartańnia ambasadaraŭ i pra vyčarpanaść raniejšaj stratehii demakratyčnych siłaŭ Jahoraŭ tady dakładna i kazaŭ. Taksama za pierahlad stratehii demakratyčnych siłaŭ vystupajuć i niekatoryja inšyja hramadzkija dziejačy i palityki (Taciana Chomič, Śviatłana Mackievič, Ivan Kraŭcoŭ, Volha Harbunova). U liku žurnalistaŭ i ekspertaŭ, jakija adstojvajuć hety padychod, možna nazvać Volhu Łojku i Ryhora Astapieniu.
Usie jany, u adroźnieńnie ad Dźmitryjeva, emihranty. Nad imi nie visić pahroza vizytu HUBAZIKu. Adnak jany havorać pryblizna toje ž, što i Dźmitryjeŭ. Z čaho niekatoryja mohuć rabić vysnovu, što jany ŭsie — zapałochanyja ci padkuplenyja ŭładami. Praŭda, nie zusim jasna, jak. Ale možna zrabić i advarotnuju vysnovu: što Dźmitryjeŭ prosta sam pa sabie tak dumaje i sprabuje ŭ vielmi niaprostych umovach zajmacca palitykaj.
Za apošniuju traktoŭku — palityčny bekhraŭnd byłoha staršyni ruchu «Havary praŭdu». Čaho z taho, što jon napisaŭ ciapier u artykule ŭ niamieckim vydańni, jon nie kazaŭ, pačynajučy z 2010 hodu, — u jakaści kiraŭnika štabu kandydataŭ u prezydenty Ŭładzimira Niaklajeva (2010) i Taciany Karatkievič (2015) i ŭ jakaści kandydata ŭ prezydenty ŭ 2020 hodzie? Dyk prykładna toje ž kazaŭ i tady. Jon i tady nia byŭ za sankcyi, i tady byŭ suprać izalacyi Biełarusi, jon i tady byŭ za pašyreńnie ŭpłyvu Eŭropy ŭ Biełarusi i za mirnyja pieramieny. Źmianilisia inšyja (u tym liku Pratasievič i Vaskrasienski), źmianiłsia abstaviny, ale nia jon.
Jašče važnyja čyńniki sytuacyi — heta asabistyja abstaviny Dźmitryjeva. Jon byŭ asudžany pavodle palityčnaha artykułu paśla 2020 hodu, ale, u adroźnieńnie ad tych ža Pratasieviča i Vaskrasienskaha, nia byŭ pamiłavany i adbyŭ termin źniavoleńnia ad zvanka da zvanka. I zastajecca ŭ krainie, vidavočna, majučy mahčymaść jaje pakinuć.
Važnaść apošniaha čyńnika jon uskosna padkreśliŭ u zahałoŭku svajoj publikacyi, havoračy pra «biełarusaŭ u Biełarusi». Jon nie supraćpastaŭlaje ich biełarusam u dyjaspary, ale adznačaje, što mnohija rečy znutry krainy bačacca inakš, čym zvonku.
Heta doŭhaja (i biasplonnaja) sprečka: ci mohuć pieramieny ŭnutry krainy być inicyjavanyja dyjasparaj. Histaryčny dośvied Biełarusi padkazvaje admoŭny adkaz. Ale kali ŭ ciapierašniaj sytuacyi adkaz i stanoŭčy, to zrazumieła, što biaź niejkich palitykaŭ unutry krainy pieramieny naŭrad ci mahčymyja. Nu voś Dźmitryjeŭ svaim artykułam i robić zajaŭku na toje, što jon adzin ź ich.
Pry hetym možna dapuścić, što na jahonuju aktyŭnaść jon atrymaŭ maŭklivy (ci niemaŭklivy) dazvoł ad ułady ci ad niejkich asobaŭ z asiarodździa ŭłady. Inšych sadžajuć za bieła-čyrvona-bieły ściažok i «kramolnuju» fotku ŭ sacsietcy, jon ža publična ŭ zamiežnym vydańni piša pra «revalucyju 2020 hodu». Nia vyklučana, što administracyjny aryšt jahonaj kolišniaj paplečnicy, taksama eks-kandydatki ŭ prezydenty Taciany Karatkievič — napamin jamu, što pole jahonaj palityčnaj aktyŭnaści dosyć abmiežavanaje.
Ale z druhoha boku, a jak navat tearetyčna možna ŭjavić siabie «pračynańnie» palityčnaj aktyŭnaści ŭnutry krainy? Dyk i navat tearetyčna jano musić adbyvacca ŭ dosyć lajalnych formach. Darečy, varta pryhadać, što poŭnaja nazva BNF u peryjad jaho stvareńnia ŭklučała ŭ siabie dadatak «za pierabudovu». U padtrymku linii partyi, tak by mović. Siońnia heta ŭsprymajecca z uśmieškaj, ale mienavita tak i było. Darečy, u kudy bolš spryjalnych i vehietaryjanskich umovach.
Zrazumieła, jość alternatyva, pra jakuju nahadvaje dośvied toj ža Rasiejskaj imperyi — hłybokaje padpolle, kanśpiracyja. Tearetyčna — tak, alternatyva. Praktyčna… Varty žalu los planu «Pieramoha» navat i pryhadvać nia chočacca. Ale ŭ lubym vypadku ničoha pra plon dziejnaści takoha padpolla zaraz my nia viedajem. I tamu možna dapuścić, što jaho i niama.
Sučasnyja technalohii, bolš vysokaja adukacyja nasielnictva adkryvajuć bolš mahčymaściaŭ dla vykazvańnia svaich dumak i kamunikacyi. Ale jany pašyrajuć i mahčymaści kantrolu z boku dziaržavy. Jaki tut balans, skazać składana; jakim jon budzie praz kolki hadoŭ — jašče składaniej. Ale fakt, što nijakich vonkavych prajavaŭ niejkaj padpolnaj palityčnaj dziejnaści ŭ sučasnaj Biełarusi my nia bačym.
I tamu vyhladaje, što prajavy palityčnaj aktyŭnaści ŭnutry krainy mahčymyja adno prykładna ŭ takoj formie, u jakoj heta robić Dźmitryjeŭ.
Ale suhučča tezaŭ manifestu Dźmitryjeva i słovaŭ nazvanych vyšej palitykaŭ i hramadzkich dziejačaŭ dyjaspary śviedčać pra toje, što heta — płyń palityčnaj dumki i ŭ krainie, i ŭ emihracyi, pieraasensavańnie vynikaŭ 2020 hodu.
Ci majuć prychilniki hetaj płyni racyju? A ci mieŭ racyju respektabelny bankir Viktar Babaryka, idučy na vybary ŭ 2020 hodzie? Ci mieli racyju tyja, chto tady padpisvaŭsia za jaho, chto vychodziŭ na vulicu? Možna skazać, što i nia mieli. Babaryka ŭ turmie, pratesty byli zadušanyja, u krainie šmat hadoŭ panuje reakcyja.
Dyk toje tyčycca i luboj palityčnaj stratehii, u tym liku i ciapierašnich prapanovaŭ Dźmitryjeva i Jahorava. Ale jany majuć šaniec dasiahnuć kali nia pośpiechu, dyk papularnaści. I asabliva ŭnutry Biełarusi. Usio ž 2020-y, jaho nastroi i spadziavańni ŭsio dalej adychodziać u minułaje. I možna mierkavać, što, kali nie adbudziecca niejkaj niečakanaści, kali nie prylacić «čorny lebiedź», to sacyjalnaja baza, na jakuju aryjentavanyja padychody Dźmitryjeva i Jahorava, budzie prynamsi nie pamianšacca.
Viartajučysia da artykułu Dźmitryjeva, varta źviarnuć uvahu na miesca jaho źjaŭleńnia. Jon źjaviŭsia nie ŭ jahonaj sacyjalnaj sietcy, a ŭ vydańni fondu, jaki apiakujecca kiroŭnaj u Niamieččynie Sacyjał-demakratyčnaj partyjaj.
Heta nie aznačaje, što Berlin užo zaraz hatovy źmianić svaju palityku adnosna aficyjnaha Miensku i naahuł pierahledzieć padychody da Biełarusi. Ale publikacyja mienavita ŭ hetym vydańni moža śviedčyć pra toje, što dumki na hety kont u palityčnych elitach i Niamieččyny, i inšych krainaŭ EZ uźnikajuć roznyja.
U 2020-2021 hadach sumnievaŭ u racyi zachodniaha padychodu da Biełarusi nie ŭźnikała. Ciapier jany ŭźnikajuć, prynamsi siarod biełarusaŭ. A mahčyma, i nia tolki siarod ich.
Dźmitryjeŭ prosić viarnuć pasłoŭ u Minsk. «Sankcyi bjuć pa ludziach, a nie pa ŭładzie»