З каго змалявалі партрэт Міколы Гусоўскага, аўтара славутай «Песні пра зубра»?
Мастак Яўген Кулік падышоў да пытання даволі арыгінальна.
27.10.2024 / 16:15
Мікола Гусоўскі і Яўген Кулік.
У 1980 годзе адзначалася 500-годдзе з дня нараджэння паэта і гуманіста Міколы Гусоўскага, аўтара лацінамоўнай паэмы «Песня пра зубра», напісанай для папы Льва X, які захацеў больш даведацца пра далёкае Вялікае Княства Літоўскае і незвычайнага тамтэйшага звера — зубра. Эпічная паэма, напоўненая роздумамі пра лёс Радзімы, стала сімвалічным творам для беларускай літаратуры.
Дакладная дата нараджэння Гусоўскага, як і нейкія іншыя біяграфічныя звесткі пра ягоную асобу, невядома. Прынята лічыць, што нарадзіўся ён каля 1470 года — і менавіта ад гэтай даты адлічваўся ягоны юбілей.
Трохмоўнае выданне «Песні пра зубра» Гусоўскага, аформленае Яўгенам Куліком і выдадзенае ў 1980 годзе.
Да знамянальнай даты Саюз мастакоў Беларусі падрыхтаваў рэспубліканскую выставу «Мікола Гусоўскі і яго час», у якой удзельнічала каля паўсотні творцаў, з'явіліся шматлікія матэрыялы пра паэта на старонках газет і часопісаў, імя яго, дагэтуль мала вядомае шырокай публіцы, загучала па радыё і тэлебачанні, выдавецтва «Мастацкая літаратура» парадавала новым выданнем «Песні пра зубра».
Кніга выйшла пятнаццацітысячным накладам у шыкоўным паліграфічным выкананні. Яна была трохмоўнай — у ёй змешчаны лацінскі арыгінал і пераклады на беларускую і рускую мовы Язэпа Семяжона і Якуба Парэцкага.
Партрэт Міколы Гусоўскага ў вобразе рэнесанснага гуманіста, выкананы Арленам Кашкурэвічам для беларускага выдання «Песні пра зубра» 1973 года.
Перад мастаком-ілюстратарам, Яўгенам Куліком, адным з рухавікоў нацыянальнага адраджэння, стаяла складаная задача ўвасобіць паэта канца XV — пачатку XVI стагоддзя, чые прыжыццёвыя партрэты не захаваліся. У першым беларускім выданні «Песні пра зубра», якое пабачыла свет у 1973 годзе, ужо з’яўляўся ўяўны партрэт Гусоўскага ў поўны рост, створаны Арленам Кашкурэвічам.
Размалёўкі з выявамі Міколы Гусоўскага і сюжэту з ягонай паэмы «Песня пра зубра», паўтораныя з ілюстрацый Кашкурэвіча. Фота: тэлеграм-канал «Спадчына»
Партрэт і іншыя ілюстрацыі з гэтага выдання паслужылі асновай для размалёўкі сцен сярэдняй школы №173 Мінска. Сёлета ў час рамонту іх проста замалявалі жоўтай фарбай.
Як мусіць выглядаць Гусоўскі, мастак абмяркоўваў у сваёй майстэрні, «Паддашку», з сябрамі — Аляксеем Марачкіным, Генадзем Сакаловым-Кубаем, Віктарам Маркаўцом і Міколам Купавам. Як прыгадвае апошні, ім ён паказаў свае накіды.
Удала знойдзены на іх вобраз паэта, з відавочнай аглядкай на твор Кашкурэвіча, мастакі ўзялі за аснову для сваіх твораў, каб не было разнабою.
Па гэтым жа вобразе Кулік стварыў пагрудны партрэт Гусоўскага, які быў змешчаны ў новым выданні — з кнігай пад адной рукой і з дубовай галінкай у іншай. Гэты партрэт, падмацаваны падобнымі партрэтамі на выстаўцы, стаў сёння хрэстаматыйным — сёння інакш паэта і не ўяўляюць.
Партрэт Міколы Гусоўскага з выдання 1980 года Яўген Кулік па ўспамінах сяброў-мастакоў змаляваў з самога сябе.
Але з каго мастак змаляваў свайго Гусоўскага было відавочна ўсім — гэта быў ягоны аўтапартрэт. Кулік меў доўгія валасы, характэрны выцягнуты хударлявы твар з высокім пераноссем. Ягоны Гусоўскі іх таксама меў. Менавіта такімі бачылі тагачасных дзеячаў у 1980-я. Відаць, гэты суровы вобраз быў успрыняты з палотнаў мастакоў адраджэння.
Яўген Кулік.
Напрыклад, да падобнага тыпажу належаў і савецкі акцёр Віктар Авілаў, чый выгляд моцна адрозніваўся ад сярэднестатыстычнага. У гістарычным кіно Авілаву з ягоным тварам нярэдка даставаліся ролі чужынцаў-заходнікаў.
Як заўважае Мікола Купава, у выданні «Песні пра зубра», якое ілюстраваў Кулік, можна пазнаць не толькі яго самога: маладзіца з немаўлём на руках — гэта Наталля Санько, якую сфатаграфаваў у нацыянальных строях Міхась Раманюк, а потым па здымку мастак намаляваў ілюстрацыю.
Наталя Санько ў традыцыйным строі з дачушкай Ясяй. 1979 год. З калекцыі Міхася Раманюка