«Nie było strachu, było nierazumieńnie, našto jamu heta». Byłaja dyrektarka «Listapada» raskazała pra Viktara Babaryku i svajo žyćcio ciapier
Anžalika Krašeŭskaja, byłaja dyrektarka kinafiestyvalu «Listapad», a taksama mižnarodnaha forumu teatralnaha mastactva TIEART, raskazała, jak źjazdžała ź Biełarusi z adnym čamadanam i čym žyvie ciapier. A taksama zhadała pra znajomstva ź Viktaram Babarykam i toje, čamu ŭ 2020-m nie mahła nie padtrymać jaho.
27.10.2024 / 18:06
Anžalika Krašeŭskaja. Fota tut i dalej: ź jaje archivu
Anžalika Krašeŭskaja — adna z tych ludziej, chto stvaraŭ sučasnuju biełaruskuju kulturu dziesiacihodździami. Dziakujučy joj biełarusy mieli mahčymaść pabačyć najlepšyja suśvietnyja teatralnyja pastanoŭki žyŭcom na fiestyvali TIEART, a taksama ŭ zapisie hladzieć śpiektakli ŭ miežach prajekta «TheatreHD», prasiakacca dobrym kino na «Listapadze».
Znajomstva ź Viktaram Babarykam
— Ź Viktaram Babarykam my paznajomilisia ŭ 2007 hodzie, kali ja rabiła fiestyval «Panarama» ŭ Kupałaŭskim teatry. Heta była ŭnikalnaja situacyja, kali nie ty šukaješ sponsaraŭ, a da ciabie prychodziać z prapanovaj dapamohi. Kamanda Viktara Babaryki źviarnułasia da mianie i skazała, što Biełhazprambank choča padtrymać teatralny fiestyval.
Anžalika kaža, što jaje heta vielmi ździviła, bo teatr u Biełarusi — heta nie toj vid mastactva, jaki niechta rvaŭsia finansavać. Dziaržava nie daje šmat hrošaj, a sponsary dobra razumiejuć, što na teatralnym mastactvie asabliva papijarycca nie ŭdasca. Heta tvorčaść nie dla taho, kab zarabić, a kab dać prastoru dla razvah.
— Ja doŭha tady dumała, navošta Viktaru heta. Moža, usio adbyłosia dziakujučy jaho žoncy, Marynie Babaryka. Jana była vielmi kreatyŭnym čałaviekam, lubiła teatralnaje mastactva. Jana zachaplałasia Ctefanijaj Staniutaj, jakaja niekali hrała na scenie Kupałaŭskaha teatra.
Vyśvietliłasia, što i Anžalika Krašeŭskaja, i Viktar Babaryka aboje lubiać litoŭski teatr.
— U Biełarusi nie tak šmat biznes-lidaraŭ, jakija havorać pra kulturu nie ŭ kantekście kultury ježy i pitva, jakija hatovyja nie piva papić, a schadzić na niejkuju imprezu. Teatr — heta davoli składany žanr. Heta nie kino. Z teatram zaŭsiody bolš składana budavać adnosiny.
Viktar Babaryka kazaŭ pra toje, jak važna zrabić tak, kab biełaruski teatr raźvivaŭsia, kab stanaviŭsia častkaj suśvietnaha.
Paśla taho, jak Anžalika pajšła z prajekta «Panarama», Biełhazprambank taksama pierastaŭ padtrymlivać fiestyval, choć kiraŭnictva Kupałaŭskaha teatra raźličvała, što sponsar zastaniecca. Ale Babaryka skazaŭ, što jon hatovy padtrymlivać kankretnaha lidara i pierad tym, jak pryniać rašeńnie pra finansavańnie fiestyvalu, jon hladzieŭ mienavita na pracu Anžaliki.
— Viktar časta prychodziŭ na roznyja śpiektakli. Maryna telefanavała mnie i pytałasia, što ja paraju im pahladzieć. Babaryki zaŭsiody sami nabyvali kvitki sabie i svaim blizkim, jany nikoli nie karystalisia mahčymaściu ŭziać zaprašalnyja. Pamiataju, jak ja ŭ 2014 była ŭ Avińjonie na adnym z najbujniejšych mižnarodnych teatralnych fiestyvalaŭ u śviecie. I ŭ razmovie z Babarykam ja raptam skazała: «A pryjazdžajcie ŭ Avińjon, sami pabačycie, što takoje mižnarodny fiestyval». I Viktar z Marynaj sapraŭdy prylacieli — nie kab sustrecca z kimści, a kab pahladzieć śpiektakl, adčuć fiestyvalnuju atmaśfieru.
Anžalika adznačaje, što čas ad času ŭ ich ź Viktaram Babarykam byli roznyja pohlady na toje, što treba rabić dla raźvićcia biełaruskaha teatra. Naprykład, u 2015 hodzie, kali ŭ Biełarusi zapracavała kraŭnfaŭndynhavaja placoŭka, atrymałasia sabrać hrošy na pastanoŭku śpiektakla «Opium» — i sam prajekt akazaŭsia vielmi paśpiachovym.
— I Viktar Dźmitryjevič tady ździŭlaŭsia, kazaŭ, što my na chvali pośpiechu mahli pačać hrošy źbirać pad nastupny prajekt.
Ja jamu tłumačyła: «Viktar Dźmitryjevič, tvorčyja prajekty tak nie robiacca. Idei nie ŭźnikajuć tolki tamu, što hrošy źjavilisia. Spačatku naradžajucca idei, potym hrošy pad ich šukajuć». Na hety kont u nas sprečak było dastatkova šmat, tamu što jon aceńvaŭ situacyju ŭ biznes-madeli, a my aceńvali z punktu hledžańnia kreatyvu.
Biełahazprambank dapamahaŭ stvarać i kulturny chab OK16 u adnym z byłych zavodaŭ Minska (u pryvatnaści, nabyŭ pamiaškańnie). U 2019 hodzie ŭ tym prajekcie ŭźnikła i Maryja Kaleśnikava.
— My kazali, što nieabchodna niejkaja prastora, dzie mahło b raźvivacca niezaležnaje mastactva — heta niemahčyma rabić u dziaržaŭnych ścienach. Bo jość rehłamientacyja, ideałohija, šmat inšych faktaraŭ… Kali my viasnoj 2020 hoda abmiarkoŭvali rekanstrukcyju pamiaškańniaŭ, ja była natchnionaja. Padavałasia, što mytarstvy skončylisia, źjaŭlajecca prastora dla paŭnavartasnaj pracy, što jość niejki dalahlad.
«Mnie napisali z banka i spytali ci viedaju ja, što Babaryka choča vyłučacca ŭ prezidenty»
U 2020 hodzie było zapłanavana śviatkavańnie 30-hodździa Biełhazprambanka. Anžalika Krašeŭskaja, Maryja Kaleśnikava i inšyja ŭdzielničali ŭ abmierkavańni prahramy. Kulturnaja mieniedžarka zhadvaje, jak daviedałasia pra toje, što Babaryka vyrašyŭ bałatavacca.
— U hety dzień my ŭ čarhovy raz stelefanavalisia ŭ zumie, kab abmierkavać jubilej banka. I raptam Viktar kaža, što jamu treba zrabić važny zvanok i prosić stelefanavacca paźniej. Paśla mnie napisali z banka, ci viedaju ja, što Babaryka choča vyłučacca ŭ prezidenty. Ja adrazu napisała Mašy Kaleśnikavaj, ci viedaje jana niešta — Maša adkazała, što ničoha, ale chutka budzie razmaŭlać ź Viktaram Dźmitryjevičam i ŭsio vyśvietlić. Potym my ź joj sustrakalisia na kavu.
Sumnievaŭ, ci varta padtrymać inicyjatyvu Babaryki ŭ Anžaliki nie ŭźnikła, bo jon stolki hadoŭ padtrymlivaŭ jaje prajekty. Ci strašna było stać pobač z čałaviekam, jaki ŭ Biełarusi zachacieŭ pajści ŭ vialikuju palityku? Jana kaža, što nie.
— Nie było strachu, było nierazumieńnie. Ja nie vielmi razumieła, navošta Viktaru heta. Ale ž ja padumała, što paśla trahičnaj hibieli žonki, jon vyrašyŭ vyprabavać siabie. Maryna była ideałam. Jana zahinuła na vačach u muža. Moža, paśla hetaha jamu ničoha ŭžo nie było strašna. Ja padumała, što, moža, kali čałaviek hublaje kachanuju, to choča zrabić niešta vielmi važnaje. I ja apynułasia tam, dzie apynułasia.
U składzie kamandy Babaryki Anžalika zajmałasia arhanizacyjaj sustreč ź inicyjatyŭnymi hrupami ŭ rehijonach, razmaŭlała ź ludźmi.
— Zdarałasia, što maje zadačy mianialisia mamientalna. Ja bačyła, što Viktar Dźmitryjevič niešta viedaje. My impulsavali, bo razumieli, što ŭ luby momant moža adbycca zatrymańnie. Ale mnie padajecca, što jon nie ŭjaŭlaŭ mahčymy scenar całkam.
Samu Anžaliku zatrymlivali ŭžo paźniej — na adnym z žanočych maršaŭ. Ale joj paščaściła: niahledziačy na składzieny pratakoł, žančynu adpuścili.
— My doŭha byli ŭ Pieršamajskim RUUS. Padavałasia, tam nie vielmi razumieli, što z nami rabić. I potym prosta adpuścili. Moža, napiaredadni inaŭhuracyi nie chacieli lišni raz złavać narod.
Žyćcio ŭ Biełarusi paśla vybaraŭ 2020 hoda
Niahledziačy na ŭdzieł u roznych palityčnych aktyŭnaściach, Anžalika nie pierastavała zajmacca mastactvam. Vosieńniu 2020 hoda jana zmahła pravieści Mižnarodny teatralny forum TIEART.
A voś Mižnarodny Minski kinafiestyval «Listapad» Anžalicy z kamandaj pravieści nie dazvolili ŭłady. Maštabny forum admianili mienš čym za sutki da pačatku. Abhruntavańnie hučała ździekliva: karanavirus.
— My ŭsio pradumali: žury pavinna było hladzieć konkursnyja filmy anłajn, a dla zvyčajnych hledačoŭ pracavali kinateatry. U Biełarusi ž uvohule pracavała ŭsio! Ułady admaŭlali isnavańnie kavidu. Ale aficyjna ahučyli takuju nahodu, a nieaficyjna — «vy sami ŭsio razumiejecie».
U 2021 hodzie ŭłady spytali, ci choča kamanda Anžaliki praciahvać zajmacca «Listapadam». Čynoŭniki atrymali stanoŭčy adkaz, ale praź niekatory čas paviedamili: «Na žal, my vyrašyli abrać inšaha padradčyka».
«Łistapad» i čynoŭniki
Kampanija «ART Karparejšn» na čale z Anžalikaj zajmałasia Mižnarodnym Minskim kinafiestyvalem «Listapad» z 2010 hoda.
— Mianie časta paprakali ŭ tym, što ja dazvalaju sabie krytykavać palityku, jakuju pravodzić Ministerstva kultury. A ja sapraŭdy krytykavała aptymizacyju.
Kazała, što, kali ty sprabuješ abjadnać biblijateku z prybiralniaj, ty nie atrymaješ vialikuju biblijateku — ty atrymaješ vialikuju prybiralniu. Kali ty hatovy supracoŭnikam biblijateki płacić jak supracoŭnikam prybiralni, to vielmi chutka ŭ ciabie zastanucca tolki supracoŭniki prybiralni. Ja była całkam nie zhodna z zabaronaj krytykavać palityku ministerstva kultury.
Anžalika adstojvała, što dla «Listapada» jak kinafiestyvalu, jaki mieŭ mižnarodnuju akredytacyju, patrebny istotnyja finansavyja srodki.
— Usio maje svoj košt. Niemahčyma rabić hłabalnyja prajekty za rubiel. Kali niama hrošaj — treba tak ščyra i kazać.
U roznyja hady dziaržava vydatkoŭvała na «Listapad» ad 50% da 70% nieabchodnaj sumy. Anžalika kaža, što dla čynoŭnikaŭ važnymi byli tolki cyrymonii adkryćcia i zakryćcia fiestyvalu — voś tam treba, kab usio było pryhoža.
Što da fiestyvalnaj prahramy, to treba było zahadzia pradstavić anatacyi ŭsich filmaŭ, paznačyć, dzie jość niecenzurnaja leksika. Usie fiestyvalnyja filmy pavinny byli prajści praź dziaržaŭnuju rehistracyju.
— Prablemnych punktaŭ i momantaŭ, kali davodziłasia šukać kampramis, chapała. Časam treba było adstojvać svaju pazicyju, časam pahadžacca. Asabliva niaprostymi byli 2010, 2011 i 2014 hady. A ŭ 2019 hodzie było adčuvańnie, što čynoŭniki pačynajuć narešcie razumieć, što my robim. Ščyra, mnie padajecca, jany byli vielmi zadavolenyja tym, što ŭ Minsku jość svoj Mižnarodny fiestyval.
Ciapier Anžalika kaža, što nie sočyć za tym, što adbyvajecca z «Listapadam» (u 2021 hodzie kinafiestyval pazbavili akredytacyi ŭ Mižnarodnaj fiederacyi asacyjacyj kinapradziusaraŭ).
Źjazdžała na trochmiesiačnuju stažyroŭku ŭ Hamburh z adnym čamadanam
Anžalika pryznajecca, što nie źbirałasia vyjazdžać ź Biełarusi. U 2021 hodzie jana aktyŭna sudziłasia ź dziaržaŭnymi strukturami praź niezakonnaje začynieńnie OK16, arhanizoŭvała kulturnyja mierapryjemstvy.
Ale raptam źjaviłasia mahčymaść źjeździć na trochmiesiačnuju stažyroŭku ŭ Hamburh — pahladzieć na pracu kulturnaha centra, jaki znachodziŭsia ŭ pamiaškańni byłoha zavoda. Možna było pieraniać dośvied i — što nie mienš važna — adpačyć ad biełaruskich realij. Prosta dychać, nie čakajučy, što za taboj pryjduć.
— U mianie tady jašče pytali, ci płanuju ja viarnucca ŭ Biełaruś. Ja adkazvała: «Jasna! Heta ž maja kraina. I da taho ž u mianie francuzski šenhien, u mianie niama vizy, jakaja b dazvalała zastavacca ŭ Jeŭrasajuzie doŭha».
U listapadzie 2021 hoda z adnym čamadanam i pašpartam Anžalika pajechała na stažyroŭku ŭ Hiermaniju na try miesiacy. Ale viarnucca na radzimu ŭžo było nie nakanavana.
U vyniku Anžalika zastałasia ŭ Hiermanii — spačatku na niekalki stypiendyjalnych prahram. Ciapier jana žyvie ŭ Hamburhu i sprabuje ŭładkavacca na novym miescy — vučyć niamieckuju movu, vyrašaje pytańni ź lehalizacyjaj. Razam z kalehami sprabuje stvaryć Instytut biełaruskaha teatra.
A jašče šukaje suviaź pamiž Hamburham i Minskam.
— Chodziačy pa horadu, ja bačyła šmat «kamianioŭ spatyknieńnia» (heta plitki, jakija ŭbudavany ŭ tratuary pierad byłymi damami achviar nacyzmu — na łatunievaj płaścinie vyhraviravana imia, hod naradžeńnia, hod i miesca śmierci čałavieka). U Hamburhu na takich kamianiach časta baču, što čałavieka ŭ časy Druhoj suśvietnaj vajny adpravili ŭ Minskaje hieta. «Hamburhskaje hieta» ŭ Biełarusi — heta vielmi cikavaja tema.
Heta nie prosta pra pamiać — heta pra toje, što historyja ruchajecca pa śpirali, a pamyłki paŭtarajucca.
Chto jana — paśpiachovaja biełaruskaja mieniedžarka kultury?
Kupčyna, Zołatava, Sieviaryniec… — vosiem biełarusak, jakija ruchajuć krainu napierad
U kinafiestyvalu «Listapad» — novy arhanizatar. Tłumačym, čamu heta viartańnie ŭ 1990-ja
Ułady likvidujuć lehiendarnuju arhanizacyju, jakaja pravodziła fiestyvali «Listapad» i TIEART