Upieršyniu biełarusy ŭziali palityčna aktyŭny ŭdzieł u vybarach u ZŠA 100 hadoŭ tamu
Emihranty ź Biełarusi ŭ ZŠA pačali palityčna aktyvizavacca ŭ 1928 hodzie, utvaryŭšy biełaruski kłub, a ich udzieł u vybarach staŭ važnym dla nacyjanalnaj identyčnaści, piša hazieta «Biełarus».
26.10.2024 / 14:17
Vybary ŭ 1928 hodzie. AP Photo
Emihranty ź biełaruskich terytoryjaŭ, što masava prybyvali ŭ ZŠA ad pačatku XX st., nie mahli nie źviarnuć na siabie ŭvahu amerykanskich palityčnych čyńnikaŭ. Pa atrymańni hramadzianstva našyja surodzičy naturalna rabilisia vybarščykami j ich intaresy j hałasy nabyvali vahu dla palitykaŭ i na miascovym, i na ahulnadziaržaŭnym uzroŭni. Praŭda, słabaja nacyjanalnaja śviedamaść uradžencaŭ biełaruskich ziemlaŭ na pačatku XX st. nie dazvalała amerykanskim palityčnym dziejačam vyłučać ich u asobnuju hrupu, što była b abjektam naŭprostavaj ahitacyi. Zrazumieła, što j infarmacyja pra tahačasnych biełaruskich imihrantaŭ jak vybarščykaŭ faktyčna adsutničaje.
Alfred Śmit
Pieršyja źviestki pra toje, što biełarusy pačali brać udzieł u amerykanskich vybarach jak palityčnaja hrupa, datujucca 1928 h. Tady ŭ Čykaha byŭ zasnavany pieršy biełaruski palityčny klub, jaki mieŭ nazoŭ Biełaruska-Amerykanski hramadzki klub. Na staršyniu jaho byŭ abrany Anton Čarapuk-Zmahar (baćka emisara BNR Janki Čarapuka-Zmahara). Klub padtrymoŭvaŭ kandydataŭ ad roznych partyjaŭ. U časie prezydenckaj kampanii na jahonaj padstavie źjaviłasia «Biełaruskaja arhanizacyja ŭ padtrymku Alfreda Śmita na Prezydenta». Hetaja struktura stvaryła svaje filii — vybarčyja štaby ŭ niekalkich rajonach horadu, jaje pradstaŭniki byli pryniatyja samim hubernatara štatu Ńju-Jork Alfredam Śmitam, što deklaravaŭ padtrymku vyzvolnamu zmahańniu biełarusaŭ. Cikava, što paśla projhryšu ŭ prezydenckaj honcy Alfred «Eł» Śmit uznačaliŭ kampaniju Empire State, Inc., i pad jahonym kiraŭnictvam byŭ pabudavany toj samy znakamity Ńju-Jorski chmaračos.
Choć demakratyčny kandydat i prajhraŭ tyja vybary respublikancu Herbertu Huveru, Biełaruska-Amerykanski hramadzki klub praciahvaŭ svaju dziejnaść i nadalej. Pavodle źviestak tahačasnaj čykahskaj hazety «Biełorusskaja Tribuna», u 1932 h. na miascovych prajmeryz jahonyja pradstaŭniki ahitavali za ceły šerah prychilnych da biełarusaŭ kandydataŭ Iosifa Prybyło j Danieła Rostera na post «kamitymenaŭ», Omera Kostera na pasadu hubernatara, sudździu Hiencela na pasadu Heneralnaha prakurora štatu, Adama Błocha j Francyska Zintaka na pasady klerkaŭ Najvyšejšaha Sudu štatu, Tamasa Kurtneja na pasadu prakurora štatu.
Asabliva aktyŭna na staronkach «Biełorusskoj Tribuny» ahitavali za abrańnie svajho ziemlaka I.M. Kobrynskaha na pasadu sakratara Apelacyjnaha Sudu štatu. Było adznačana, što ŭsiu jahonuju vybarčuju kampaniju vioŭ asabista Anton Čarapuk-Zmahar. Praŭda, u vyniku I. Kobrynskamu nie chapiła 603 hałasy dla abrańnia na pasadu.
Kandydaty naležali jak da Demakratyčnaj, hetak i da Respublikanskaj partyjaŭ, a ŭ matyvacyi padtrymki spracoŭvała najpierš prychilnaje staŭleńnie da miascovych biełarusaŭ, viedańnie ich prablemaŭ, a časam navat i movy (hetak pisali pra Francyska Zintaka). Pa vynikach prajmeryz na staronkach taje ž hazety byŭ źmieščany zaklik da biełarusaŭ ad imia Biełaruska-Amerykanskaha hramadzkaha klubu dałučacca da jahonaj dziejnaści, bo:
«Nam, biełorussam, v pierieživajemoje tiažiełoje vriemia, kak nikohda rańšie, — važno imieť svoich ludiej kak v štatnom, tak i v horodskom administrativnom apparatie. My dołžny imieť u vłasti ludiej, kotoryje by sočuvstvovali połožieniju našieho naroda, kotoryje by nie otvoračivaliś ot nas, biełorusskich vychodciev v Amierikie, v słučaje našiej nuždy. […]
Našie połožienije možiet byť značitielno oblehčieno, jeśli my, polzujujaś pravami amierikanskich hraždan, budiem blizko stojať k administrativnomu apparatu, intieriesovaťsia miestnoj političieskoj žizńju, prinimať živoje učastije v vyborach i t.d.» (Biełorusskaja Tribuna. 15.02.1932)
U 1920-ch u Čykaha byŭ stvorany taksama Rasiejski respublikanski klub, jaki bolš jak na pałovu składaŭsia ź biełarusaŭ i na čale jakoha stajali ŭradžency biełaruskich ziemlaŭ archimandryt Cimon (Mular) i Ŭładzimier Sabinski (pružanski biełarus).
U Ńju-Jorku pieršy respublikanski klub, jaki byŭ nasamreč ukrainska-biełaruski, źjaviŭsia j dziejničaŭ karotka ŭ časie prezydenckaj kampanii 1936 h.
U vybarach u 1940-ch hh. pra arhanizavany ŭdzieł biełarusaŭ ničoha nieviadoma. Adnaviłasia j aktyvizavałasia palityčnaja dziejnaść našych surodzičaŭ užo namahańniami pavajennaj imihracyi ŭ ZŠA na pačatku 1950-ch.
Uzajemadziejańnie biełarusaŭ u ZŠA z palityčnaj systemaj krainy adbyvałasia na fonie značnych idealahičnych źmienaŭ u samim amerykanskim hramadztvie, što dało mahčymaść našym surodzičam imknucca da bolš aktyŭnaha ŭdziełu ŭ hramadzkim žyćci j farmavańni ŭłasnaj nacyjanalnaj i palityčnaj identyčnaści.