«Я ўсё ж такі беларус». Гісторыі рускамоўных людзей, якія ў апошнія гады перайшлі на беларускую мову
25 кастрычніка беларускі музычны гурт «Пятля прыхільнасці» выпусціў свой сёмы студыйны альбом «Суперпазіцыя». Гэта першы цалкам беларускамоўны альбом гэтых музыкаў, бо да гэтага ўсе іх творы былі на рускай мове, а сам гурт мае вялікую аўдыторыю ў Расіі. Рэліз выклікаў хвалю абурэння там: фанаты наракалі на непаразуменне тэкстаў і з абурэннем успрынялі пераход гурту на беларускую мову. «Радыё Свабода» пагаварыла з беларусамі, якія зрабілі тое ж самае пасля падзей 2020-га ці 2022 года.
30.10.2024 / 20:00
Калаж: Радыё Свабода
Аляксандр Кныровіч: «Іншы погляд на свет»
Прадпрымальнік, сябра Каардынацыйнай рады Аляксандр Кныровіч перайшоў на беларускую мову і здаў іспыт на ўзровень В1 па польскай у 50-гадовым узросце. Лічыць гэтыя два свае дасягненні подзвігам.
У сярэдзіне 2010-х бізнэсовец, кіраўнік буйнога холдынга «Сармат», Аляксандр Кныровіч разам з Алегам Хусаенавым, Аляксандрам Паліўкам і Дзмітрыем Церашчанкам вёў праект «Мой бізнэс» на канале АНТ. У «бізнэс-анёла» Кныровіча былі свае праекты і ў клубе «Імагуру». Размаўляў ён выключна па-руску. У 2017-м яго затрымалі, абвінавацілі ва ўхіленні ад сплаты падаткаў і хабарніцтве. Асудзілі на 5 гадоў.
Пасля адбыцця тэрміну ў верасні 2021 года Аляксандр Кныровіч пераехаў у Польшчу, актыўна выступае ў СМІ, вядзе тэлеграм-канал. У Польшчы таксама пачынаў па-руску. У канцы 2022 года цалкам перайшоў на беларускую мову.
«Калі б я сказаў, што гэта было свядомым выбарам — перайсці на беларускую мову ў публічных камунікацыях — гэта было б хлуснёй. Не было гэта свядомым выбарам», — шчыра прызнаецца Кныровіч.
Бізнэсовец раз на тыдзень выступаў у стрымах «Еўрарадыё», а гледачы пастаянна пісалі ў каментарах, а чаму па-руску? І ў верасні 2022 года ў эфіры «Еўрарадыё» ён паабяцаў, што праз 4 месяцы, з новага года, цалкам пяройдзе на беларускую мову.
«Я ўсё ж такі беларус, хоць і вырас у рускамоўным асяроддзі. Карацей, я паабяцаў гэта сваім гледачам. Другі крок — мая праграма пра эканоміку «Атмасфера» на «Белсаце». Мы спрабавалі рабіць двухмоўнае выданне, але праз пэўны час вырашылі перайсці на беларускую. Была нейкая рызыка, але мы асэнсавана зрабілі гэта.
Ну а трэці крок… Калі ты ўжываеш беларускую мову, у цябе іншы погляд на свет, такое дзіўнае ўнутранае адчуванне, гэта праўда. Беларуская мова — гэта тое, што нас аб'ядноўвае, дазваляе адчуваць сябе беларусамі.
І на сваім асабістым канале, калі я раблю стрымы, ёсць правіла: калі пытанне задаецца па-беларуску, заўсёды адказваю па-беларуску праз павагу да свайго гледача».
Аляксандр Кныровіч расказаў, што некалькі ўрокаў займаўся з настаўнікамі. Ён вельмі ўдзячны супрацоўнікам «Белсата», якія падказвалі, як правільна вымаўляць, ставіць націск.
І з гонарам кажа, што нядаўна здаў іспыт па польскай мове на ўзровень В1. Займаўся 2-3 разы на тыдзень на працягу 8 месяцаў з рэпетытарам і здаў з вынікам 84 %.
«Гэта мой подзвіг у 50 гадоў! Мае родныя апошні месяц не маглі мяне пераносіць, я быў вельмі напружаны, злы! Бо ў 50 мова засвойваецца не так, як у 15 ці 8 гадоў. Я глядзеў на сваю ўнучку, якая праз тры месяцы ў Польшчы ўжо размаўляла, а цяпер ведае мову не горш за палякаў. Але і я гэта зрабіў!» — кажа Аляксандр Кныровіч.
Дзмітрый Фурманаў: «Добрая школа была ў мяне за кратамі»
Дзмітрый Фурманаў уваходзіў у ініцыятыўную групу па вылучэнні Святланы Ціханоўскай у прэзідэнты. Яго арыштавалі падчас пікета для збору подпісаў у Гродне 29 мая 2020 года разам з блогерам Сяргеем Ціханоўскім. Асудзілі на 2 гады калоніі, выйшаў на волю 21 кастрычніка 2021 года і адразу ж выехаў з Беларусі. Жыве ў Вільні, ён сузаснавальнік прасторы і крамы «Кропка». Цалкам перайшоў на беларускую мову ўжо ў эміграцыі, у канцы 2022-га.
Аднак кажа, што са сваёй будучай жонкай Вольгай пачаў выкарыстоўваць беларускую мову ў сацсетках у канцы 2019 года.
«Прычым не толькі паміж сабой, але і ў камунікацыі з іншымі людзьмі мы кантактавалі па-беларуску. Гэта быў першы крок да паступовага пераходу на беларускую мову ў размовах.
Добрая школа беларускай мовы была ў мяне за кратамі. Мне слалі лісты, паштоўкі — я адказваў па-беларуску. Чытаў кнігі, хоць іх у турэмнай бібліятэцы было няшмат. Гэта апрача сапраўднай школы, бо я застаў яшчэ часы, калі ў 1990-х усе прадметы выкладаліся па-беларуску», — успамінае Дзмітрый.
У канцы 2022 года яны з жонкай прыйшлі да высновы, што могуць і павінны размаўляць па-беларуску.
«Я тады скончыў праваабарончую школу ў Вільні, выкладчык Андрэй Палуда са здзіўленнем запытаўся, чаму я дагэтуль размаўляю па-руску, хоць у сацсетках пішу па-беларуску. Я адказаў, што рыхтуюся перайсці, але крыху асцерагаюся, што мой узровень беларускай яшчэ слабаваты, не хачу пачынаць з трасянкі. Ён сказаў, што трэба пачаць размаўляць — і паступова ўдасканальваць.
Цяпер у сям'і гаворым выключна па-беларуску, шмат чытаем СМІ, глядзім ютуб-каналы на беларускай. У сваёй краме «Кропка» прадаем беларускія кнігі», — кажа Фурманаў.
Дзмітрый і Вольга Фурманавы вывучылі на базавым узроўні і літоўскую мову. Калі атрымалі статус уцекачоў, вучыліся на праграме інтэграцыі, потым яшчэ дадаткова хадзілі на курсы. За паўтара года атрымалі сертыфікаты ўзроўню А2.
Канстанцін Каверын: «Калі з'яжджаеш, больш востра адчуваеш сябе беларусам»
Канстанцін Каверын, вядоўца праграмы «Обычное утро» на YouTube, а ў мінулым голас «Барысаў Арэны» і «Радыё Юністар», у звычайным жыцці, у эфірах, на футбольных матчах карыстаўся выключна рускай мовай.
Летам 2022 года выехаў з краіны разам з жонкай, якая працуе ў ІТ і была рэлакаваная ў Варшаву. Прызнаецца, што пераход на беларускую мову ўжо ў Польшчы не быў прынцыповым рашэннем.
«Нічога прынцыповага ў гэтым не было. Пачалося і пачалося. Спачатку эфіры ў Варшаве вяліся па-руску, калі ж госці былі беларускамоўныя — пераходзілі на беларускую.
Але за мяжой хочацца быць крыху больш беларусам, чым ёсць на самай справе. Мы ж у эміграцыі, мы эмігранты. А дзе яшчэ захоўваць беларускасць, як не ў эміграцыі? Ну не ў Беларусі ж яе захоўваць!» — кажа Канстанцін.
Тэлевядоўца расказаў, як днямі рыхтаваўся да размовы з кіраўніком Беларускай Рады культуры Сяргеем Будкіным пра «Ноч расстраляных паэтаў».
«Прыйдзе Будкін, ну як пра гэта я буду размаўляць па-руску? На сайце Радыё Свабода знайшоў некалькі цікавых артыкулаў, пачытаў, падрыхтаваўся.
Я лічу, што калі ты з’язджаеш, ты больш востра адчуваеш сябе беларусам. Ты апынуўся ў іншамоўным асяроддзі, польскім, і пачынаеш сам сабе задаваць гэтае пытанне: хто ты? Гэта не пытанне прынцыпу, так яно ідзе само па сабе. І гэта нармальна. Хоць, напэўна, калі б мы заставаліся ў Беларусі, рабілі б такі кантэнт па-руску», — шчыра кажа Канстанцін.
Польскую мову тэлевядоўца збольшага вывучыў, хоць іспыту на ўзровень не здаваў.
«Размаўляю па-польску — каб схадзіць на піва, пагутарыць з палякамі. Я сам хачу памяняць колы ў машыне, вырашыць побытавыя пытанні. Наведваю бацькоўскія сходы ў школе. Вядома, карыстаюся і анлайн-перакладчыкам.
Год вывучаў польскую мову з рэпетытарам, а потым мяне вучылі ў пабе наведнікі. Яны не дазваляюць паслабленняў, калі ты размаўляеш з памылкамі, як пачатковец, яны скажуць табе гэта ў твар.
Ну а дачка ведае польскую, зразумела, лепш за мяне, яна мяне папраўляе. Напрыклад, прыйшоў купіць увільгатняльнік паветра і не ведаў, як сказаць па-польску, а дачка адразу падказала: nawilżacz», — падзяліўся Канстанцін Каверын.
Штраф 2 злотых за рускае слова
Алеся (імя змененае з меркаванняў бяспекі. — РС) прыехала ў Польшчу летам 2021 года. У Беларусі на працы, з сябрамі, сваякамі размаўляла па-руску, хоць беларускую мову добра ведала. У атэстаце па беларускай мове і літаратуры былі «дзявяткі», цэнтралізаваны тэст здавала па беларускай мове і атрымала 87 балаў.
Суразмоўца расказвае, што ў Польшчы падалася на «карту паляка» і з першых дзён пачала інтэнсіўна вывучаць польскую мову (для атрымання дакумента трэба было здаць спецыяльны іспыт па мове, гісторыі, культуры). Кажа, што добрае веданне беларускай дапамагло даволі хутка засвоіць і польскую. Аднак сур’ёзна займалася з рэпетытарам, значная частка сродкаў пайшла на яго аплату.
Спачатку ўладкавалася на працу на склад, з калегамі-палякамі старалася размаўляць па-польску, а з беларусамі, якія таксама працавалі на складзе, гаварыла па-руску.
«Калектыў на працы быў інтэрнацыянальны: палякі, беларусы, украінцы. Калегі-палякі неяк пацікавіліся, чаму паміж сабой беларусы размаўляюць па-руску, няўжо мы не ведаем роднай мовы. Задумаліся: нібыта ведаем… Асабіста для мяне перайсці на беларускую мову не праблема, я шмат чытаю па-беларуску.
А калі пачалася вайна ва Украіне, мы вырашылі, што размаўляць у Польшчы па-руску — гэта ганьба! Увялі на працы сістэму сімвалічных штрафаў — 2 злотых за ўжыванне рускіх слоў. Паставілі «скарбонку» — прыгожую скрыначку з прарэзам для манет. Трацілі іх на ласункі да кавы. Здавалася б, 2 злотых — невялікія грошы, але праз пару месяцаў пілі каву падчас перапынкаў ужо без ласункаў, ніхто «не праколваўся», — з усмешкай успамінае Алеся.
Пазней Алеся выйшла замуж за беларуса, і яны разам вырашылі пераехаць у большы горад. Абое здалі польскую мову на ўзровень В1. Паміж сабой і з беларускімі сябрамі яны размаўляюць выключна па-беларуску. Алеся скончыла курсы «кніжнікаў» (бухгалтараў). Здала наступны іспыт па польскай ужо на ўзровень В2. Уладкавалася на новую працу як фінансавы аналітык.
Настаўнік замежных моў з Яраслаўля пераехаў у Беларусь і цяпер працуе ў беларускамоўным часопісе