Małdaŭski «naščadak tałkavinaŭ» duryć usich vydumkami pra Skarynu. Ale biełaruski navukoviec jamu pavieryŭ
Dziciačyja malunki z krakaziabrami Juryj Ivanoŭ vydaje za rukapisy biełaruskaha pieršadrukara Francyska Skaryny časoŭ jaho małdaŭskaha pieryjadu. Na infarmacyi z tannych falšyvak jon buduje fantastyčnuju alternatyŭnuju historyju, jakuju achvotna tyražujuć u biełaruskich navukovych časopisach. Raspaviadajem, chto jon taki i navošta jamu heta treba.
17.11.2024 / 07:00
Juryj Ivanoŭ i adzin ź jahonych arkušaŭ, jaki byccam by źviazany sa Skarynam. Kałaž «Naša Niva»
Na hetuju historyju my vyjšli jašče ŭ časie napisańnia artykuła pra vydumanaje imia Skaryny «Hieorhij». Tady my prosta paśmiajalisia i adkłali jaje ŭ šufladku, ale znoŭ da jaje viarnucca prymušajuć adrazu dźvie padziei — śmierć naiŭnaha biełaruskaha vučonaha i novaje raźvićcio historyi.
Radša, jaki zbudavaŭ Kałožu
Novym raźvićciom stała niadaŭniaja publikacyja pra prodka Puškinych, jaki byccam by pabudavaŭ Kałožskuju carkvu. Pry čym tut Skaryna?
Pa padańni niejki civun kijeŭskaha kniazia Radša byŭ pramym prodkam Puškinych, što dazvalała ruskamu paetu Alaksandru Puškinu davodzić svajo šaścisothadovaje dvaranstva. U mai 2024 hoda na adnym rasijskim sajcie źjaviŭsia dzivosny pa svaim źmieście artykuł «Pachodžańnie «sumlennaha muža» Radšy — zasnavalnika rodu Puškinych u małdaŭskich tałkavinskich letapisach Hieorhija Francyska Skaryny» za aŭtarstvam niejkaha Juryja Ivanova.
Kałožskaja carkva. Fota: roor.bieł
Artykuł ź pieršaha pohladu vyhladaje hruntoŭnym i navukapadobnym: tut jość i cytaty, i spasyłki na krynicy, padrabiaznyja apisańni ilustracyj z datami — ŭsio jak maje być. Pakačavaŭšy pa niekalkich rasijskich sajtach, jon narešcie trapiŭ na vočy hrodzienskamu krajaznaŭcu i błohieru Jaŭhienu Asnareŭskamu, na čyju knihu aŭtar spasyłajecca, apisvajučy Kałožskuju carkvu.
Krajaznaŭca zaŭvažyŭ, što ŭ artykule aŭtar davodzić, što Radša Ułaścimiravič byŭ vajavodam kniazia Rahvałoda, syna znakamitaha połackaha manarcha Usiasłava Bračasłavaviča, i raźbiŭ u rajonie Hrodna litoŭskija raci ŭ XII stahodździ. U honar hetaj pieramohi nad jazyčnikami, jon byccam by pabudavaŭ u horadzie Kałožskuju carkvu na miescy bolš staroha chrama i z vykarystańniem jaho frahmientaŭ.
Pieršy z arkušaŭ, jakija Ivanoŭ vydaje za apisańnie radavodu Radšy, prodka Puškina, stvoranaha byccam by Skarynam u čas «małdaŭskaha pieryjadu» jaho žyćcia. Fota: litavrora.ru
Hetyja źviestki Ivanoŭ byccam atrymaŭ z frahmientaŭ rusinska-civierskaha (tałkavinskaha) letapisnaha zvodu žychara małdaŭskaha horada Ryškany. Hetyja tałkaviny byccam by byli jazyčnikami-kačeŭnikami z terytoryi sučasnaj Małdovy. I voś tut na scenu raptam uryvajecca biełaruski pieršadrukar — arkušy, dzie byccam by źmieščany źviestki pra Radšu i jahony radavod, stvaryŭ Hieorhij (Jurha) Francysk Skaryna ŭ «małdaŭski pieryjad» svajho žyćcia z 1550 pa 1572 hod.
Aŭtar nie spyniajecca na hetym, jon publikuje fotazdymki hetych arkušaŭ, vykananych byccam Skarynam italjanskim ałoŭkam u 1552 hodzie. Jany, pa słovach Ivanova, słužyli makietam u pracesie vykanańnia zakazu Ułaścimiravičaŭ, jakija žyli ŭ Staroj Rašcy (ciapier Vaduł-Raškaŭ). Kali čytać tolki hety tekst, to ŭ prostaha abyvaciela moža skłaścisia ŭražańnie, što ŭsio heta mahło być.
Ale dastatkova pahladzieć na hetyja arkušy Skaryny, kab usio stała zrazumieła. Pavieryć u sapraŭdnaść hetych dziciačych malunkaŭ z tekstam, nabranym z krakaziabraŭ, moža zusim naiŭny čałaviek abo taki ž ašukaniec, jak i sam Juryj Ivanoŭ.
Druhi z arkušaŭ, jakija Ivanoŭ vydaje za apisańnie radavodu Radšy, prodka Puškina, stvoranaha byccam by Skarynam u čas «małdaŭskaha pieryjadu» jaho žyćcia. Fota: litavrora.ru
Viadoma, što carkva ŭ Kałožy była zakładziena haradzienskim kniaziem Mścisłavam Usievaładavičam u honar śviatych zastupnikaŭ jaho pamierłych bratoŭ-kniazioŭ Barysa i Hleba. Pra ichniuju siastru, jakaja źbiehła paśla śmierci muža da pałavieckaha chana, my taksama niadaŭna pisali.
Nijakaha imia «Hieorhij» Skaryna nikoli nie nasiŭ, jano ŭźnikła jak pamyłka niadbajnaha kancylarysta, jaki pry stvareńni kopii z «prahmatyčnaj sankcyi» Skaryny pryniaŭ epitet egregius (vydatny) za ŭłasnaje imia Georgij. Hetaja adzinkavaja zhadka była padchoplena ŭ Rasii, kab pryličyć Skarynu da ruska-pravasłaŭnaha panteonu vydatnych dziejačaŭ, kudy ź vidavočna katalickim imiem Francysk uvachod byŭ niepažadany. Hety mif byŭ kančatkova razburany vyjaŭleńniem aryhinału «prahmatyčnaj sankcyi», składzienaj Skarynam. Ale, vidać, nie dla ŭsich.
Užo tolki z hetych faktaŭ možna zrabić vysnovu, što źmiest artykuła davoli marhinalny. Ale adkul uvohule ŭziałasia historyja pra małdaŭski pieryjad u žyćci Skaryny?
Archivy tałkavinaŭ i Jurha Skaryna
Historyja pra małdaŭskija pryhody Skaryny pachodzić z tajamničych archivaŭ Juryja Ivanova. U 2017 hodzie ŭ akademičnym časopisie «Časopis Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta. Sacyjałohija», u jakim, jak śćviardžajecca, usie navukovyja artykuły prachodziać abaviazkovaje padvojnaje ślapoje recenzavańnie, byŭ apublikavany artykuł Ivana Čaroty «Nie chavacca ad iściny: da skarynaznaŭstva biez zychodnaj zadadzienaści».
Biełaruski litaraturaznaviec Ivan Čarota staŭ hałoŭnym pravadnikom marhinalnych idej Juryja Ivanova ŭ biełaruskaj navucy. Fota: sobor.by
Ivan Čarota, jaki pamior tydzień tamu, byŭ zasłužanym biełaruskim słavistam i litaraturaznaŭcam, doktaram fiłałahičnych navuk i zahadčykam kafiedry słavianskich litaratur BDU. Jon šmat pierakładaŭ ź inšych słavianskich moŭ na biełaruskuju, asabliva ź sierbskaj. Źjaŭlaŭsia akademikam Sierbskaj Akademii navuk i mastactvaŭ, členam prezidyuma praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi i navat atrymaŭ premiju «Za duchoŭnaje adradžeńnie».
Nijakaj zaŭvažnaj krytyčnaj reakcyi artykuł nie atrymaŭ. Jaho iznoŭ nadrukavali ŭ 2019 hodzie, užo pa-rusku i z kalarovymi ilustracyjami, u časopisie «Biełaruskaja dumka», jaki vydajecca Administracyjaj Łukašenki.
U artykule, jak sam Čarota piša, jon znajomić z vynikami supracoŭnictva ź Juryjem Ivanovym, jaki dasłaŭ jamu kopii dakumientaŭ, što byccam by dastalisia jamu ad baćkoŭ. Hetyja dakumienty, pa jahonych słovach, źjaŭlajucca radavym archivam, što naležyŭ «vialikim tałkavinam Maładavii», jakimi byli jahonyja prodki.
Arkuš z vyjavami Vialikaha Tałkavina Ćvierdaboja i Jurhi Skaryny Pałackaha, jaki Ivan Čarota atrymaŭ ad Juryja Ivanova i apublikavaŭ u svaim artykule ŭ časopisie «Biełaruskaja dumka».
Na žal, toj artykuł zanadta vialiki, kab raźbirać kožny skaz na praŭdzivaść. Ale i sam Čarota zhadžajecca, što «žanr hetaj publikacyi nie dazvalaje hruntoŭna razhledzieć usio vyjaŭlenaje, a tym bolš razhornuta prakamientavać jaho».
Čarota piša, što atrymaŭ ad Ivanova kopii niekalkich arkušaŭ. Na pieršym dźvie fihury siadziać adna nasuprać inšaj, pamiž jakimi stos knih. Padpisanyja jany jak «Vialiki Tałkavin Ćvierdaboj» i «Jurha Skaryna Pałacki». Ivanoŭ «rasšyfravaŭ» i častku tekstu. Tam akazałasia data ad niejkich Vialikich Daroŭ, ad jakich byccam viadziecca tałkavinskaje letaźličeńnie, a pa našamu heta 1542 hod. Na inšym baku tekst z tłumačeńniem, što Skarynu na małdaŭskija ziemli zaprasiła Alena Sierbskaja, žonka haspadara Piatra Stafanaviča, bo dała zarok nadrukavać pisańni pra svaich sierbskich prodkaŭ.
Źviarnicie ŭvahu, što ŭ hetyja historyi Ivanovym upleciena i sierbskaja linija, jakaja źjaŭlajecca mahistralnaj u daśledavańniach Čaroty.
Ivan Čarota i Juryj Ivanoŭ (z pravaha kraju zdymka) pieramaŭlajucca na Mižnarodnym simpoziumie litarataraŭ «Piśmieńnik i čas: 500-hodździe biełaruskaha knihadrukavańnia jak častka suśvietnaj knižnaj historyi». 2017. Fota: Źviazda
U lutym 2017 hoda Čarota asabista sustreŭsia ź Ivanovym na Mižnarodnym simpoziumie litarataraŭ u Minsku, dzie toj byccam by pakazaŭ jamu aryhinały tekstaŭ. Paśla heta Čarota pačaŭ vystupać ź infarmacyjaj pra rukapisy na navukovych kanfierencyjach.
Ivanoŭ akazaŭsia prosta biazdonnym kałodzieziem infarmacyi pra Skarynu, paśla adjezdu ź Minska jon raptam adšukaŭ u archivie jašče try dakumienty. U tym liku prybyćcio Skaryny ŭ Małdaŭskaje kniastva ŭ 1520 hodzie, a taksama pra paśpiešnyja ŭcioki jaho siudy z Prahi ŭ 1550 hodzie.
A paśla ŭvohule dakumient, jaki śviedčyŭ, što Skaryna pamior 22 vieraśnia 1572 hoda ŭ ciapierašnich Ryškanach, rajonnym centry, dzie ciapier žyvie Ivanoŭ. Jak zručna! Dziakuj Bohu, što škilet biełaruskaha pieršadrukara jon jašče nie raskapaŭ na miascovych mohiłkach.
U kancy Ivanoŭ razyšoŭsia jašče macniej, zajaviŭšy, što trymaŭ u rukach, ale pakul nie adšukaŭ tałkavinskija rukapisy pra sustreču Skaryny ź Ivanam Fiodaravym, a taksama siensacyjnaje padańnie pra padarožža drukara ŭ Śviatuju Ziamlu, Piersiju i Indyju! Achvotna vierycca, dumaju, što kali dobra pašukać u archivie Ivanova, to možna budzie adšukać i kryž Jefrasińni Połackaj.
Usio ž, zdajecca, varta trochi skazać pra hetyja arkušy. Jany zrobleny na byccam by staroj papiery. Heta nie novaja štuka, dla padrobak časta vykarystoŭvajuć čystyja arkušy sa starych vydańniaŭ.
Ale sami vyjavy, naiŭnyja ŭ svajoj prastacie, abnulajuć lubyja starańni pradstavić hetyja arkušy za sapraŭdnyja. Jany namalavanyja kalarovymi ałoŭkami, a pieršaja partyja ałoŭkaŭ dla malavańnia była vypuščana ŭ 1908 hodzie kampanijaj Faber-Castell. Zrešty, u apošnich arkušach «ad Skaryny», jon pierajšoŭ na zvyčajny čorny ałovak, jaki vydaje za italjanski ałovak na sažavaj draŭniana-vuhlavoj asnovie. Niahledziačy na pryhožuju nazvu, takija ałoŭki pradajucca ŭ luboj kancylarskaj kramie.
Elemienty afarmleńnia i tekst, napisany zahadkavym ałfavitam, nie majuć histaryčnych anałahaŭ, ich niemahčyma suadnieści ni z adnoj z epoch ci rehijonam — tak nie malavali nidzie i nikoli. Zdajecca, navat zahadkavy manuskrypt Vojniča, jaki mnohija ličać mistyfikacyjaj, praściej upisać u stylistyčny šerah inšych tvoraŭ jeŭrapiejskaha piśmienstva, čym arkušy Ivanova.
I heta jašče kali nie zakranać roznych drobiaziaŭ, jak toje, što asoby na histaryčnym malunku siadzieli b nie ŭ profil, tvar da tvaru, jak u jaho namalavana, a chutčej bok u bok, tvaram da čytača.
Arkuš z tałkavinskimi letapisami, jakija Ivan Čarota atrymaŭ ad Juryja Ivanova i apublikavaŭ u svaim artykule ŭ časopisie «Biełaruskaja dumka».
Niaŭmieły falsifikatar navat nie pacikaviŭsia, navošta ŭ arkušaŭ staradaŭnich knih zaŭsiody takija šyrokija pali, jakich na jaho arkušach niama zusim. A robiać ich, kab nie ścirać palcami tekst pry hartańni i kab myšy, ćvil ci, nie daj Boh, połymia, nie adrazu dabralisia da kaštoŭnych viedaŭ.
Ivanoŭ sastaryŭ svaje arkušy, jak mnohija ŭ dziacinstvie — chaatyčna vyryvajučy z roznych bakoŭ nievialikija kavałački materyi ci trochi padpalvajučy zapałkami krai. Sapraŭdnyja paškodžańni papiery vyhladajuć zusim pa-inšamu, kožny možna pierakanacca ŭ hetym, pašukaŭšy ŭ internecie fotazdymki restaŭracyi knih i rukapisaŭ.
Čarota robić u artykule niekalki niahiehłych revieransaŭ u bok sumnievaŭ u sapraŭdnaści dakumientaŭ, ale dalej sam ža siabie pierakonvaje ŭ ich praŭdzivaści, pryhadvajučy, što i sam znachodziŭ niejkija karotkija zapisy pra Skarynu, u jakich jon nazyvajecca sakratarom karala Dakii («secretaries regis Datie» ci «Daciae»), to-bok tahačasnaj Vałachii. Ale tady jamu byccam by było «niajomka» ich publikavać. Zatoje na schile hadoŭ, navukoviec, vidać, straciŭ były soram. Varta skazać, što siońnia źjaŭlajecca dakazanym, što ŭ časy Skaryny Datiae nazyvałasia Danija, a nie Dakija.
Artykuł Čaroty zaviaršajecca biezapielacyjna:
«Adnak niedavier da materyjałaŭ Ju. Ivanova, pra jakija my paviali havorku, usio roŭna moža zachoŭvacca. Kab raźviejać jaho, zastajecca chiba što znajści arhumientavany adkaz na niachitraje pytańnie: «Jakaja ž karyść mahła być kamuści ŭ Małdavii ad prysvajeńnia našaha Hieorhija (Francyska) Skaryny?»
Sapraŭdy, jakaja i kamu była karyść? I chto taki Juryj Ivanoŭ, ź jakoha ŭsio pačałosia?
Vialiki tałkavin
Juryj Vasiljevič Ivanoŭ naradziŭsia 22 červienia 1962 hoda. Svajoj rodnaj vioskaj jon nazyvaje Naharany Ryškanskaha rajona, što na poŭnačy Małdovy. U hetym rehijonie dahetul pražyvaje šmat ukraincaŭ, a ŭ Naharanach jany składajuć až dźvie traciny nasielnictva. Praŭda, sam Ivanoŭ da ich siabie nie pryličaje. Jahony dzied byccam by jaho pierakanaŭ, što jany nijakija nie ŭkraincy, a chachły-rusnaki. Karystajučysia rusifikavanaściu ŭkraincaŭ, Ivanoŭ na svajoj radzimie zmahajecca z «hvałtoŭnaj ukrainizacyjaj».
Juryj Ivanoŭ u mabilnaj studyi kanała «Kultura» Biełaruskaha radyjo, arhanizavanaj na Dni biełaruskaha piśmienstva ŭ Połacku. 2017. Fota: Kanał «Kultura» Biełaruskaha radyjo
Hetaja baraćba zajšła nastolki daloka, što Ivanoŭ pačaŭ ličyć siabie naščadkam słavianskaha plemia tałkavinaŭ, abo civiercaŭ, uschodniesłavianskaha plemieni, jakoje realna isnavała i raśsialiłasia na terytoryi Małdovy ŭ IX stahodździ. U jakaści dokazu jon pakazvaŭ žurnalistam niejkija «staradaŭnija skryžali», na jakich byccam by zapisanyja dziejańni jahonych prodkaŭ.
Tałkaviny, pavodle Ivanova, byli žreckim sasłoŭjem u civiercaŭ. Jaho prodkam byccam by ŭdałosia źbierahčy nievialikuju častku archiva, a niekatoryja dakumienty navat zmoh pa pamiaci (sic!) adnavić jahony dzied pa viartańni z vajny. Ivanoŭ śćviardžaje, što siońnia ŭ jahonym archivie (acenačna!) kala sotni arkušaŭ, jakija jon patrochu «dešyfruje» i publikuje ŭ navukovych i krajaznaŭčych časopisach.
Siabie Ivanoŭ nazyvaje piśmieńnikam, paetam, publicystam, krajaznaŭcam, papularyzataram historyi, kultury i tradycyj rusinaŭ Małdovy. Charakterna, što pry hetym jon maje, pa jahonych słovach, vyšejšuju techničnuju adukacyju. Ivanoŭ źjaŭlajecca nie tolki členam ruskamoŭnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Małdovy imia A. S. Puškina, ale i členam lihi sastarełych džentlmienaŭ — Partyi kamunistaŭ Respubliki Małdova, na plenumach rajkamaŭ jakoj pieryjadyčna vystupaje.
Juryj Ivanoŭ siadzić pobač z Alaksiejem Čarotam, synam Ivana Čaroty, na pasiadžeńni kruhłaha stała ŭ Domie litaratara. 2017. Fota: Źviazda
Jak užo zhadvałasia vyšej, Ivanoŭ byvaŭ u Biełarusi i sustrakaŭsia z Čarotam na piśmieńnickim forumie. I nie tolki byvaŭ. Jaho pryniali ŭ členy praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi, členam prezidyuma jaho byŭ Ivan Čarota, a namieśnikam staršyni źjaŭlajecca jahony syn Alaksiej Čarota. Pad Ivanova navat była prydumana pasada staršyni Małdaŭska-biełaruskaj litaraturnaj siekcyi, u jakoj jon źjaŭlajecca adzinym členam.
Juryj Ivanoŭ ź miedalom «Za vialiki układ u litaraturu» praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi ŭ redakcyi małdaŭskaha «Sputnika». Fota: Sputnik
Na łackanie jaho pidžaka možna zaŭvažyć miedal «Za vialiki układ u litaraturu», jakim uznaharodžvaje Sajuz piśmieńnikaŭ Biełarusi, ale ŭ jakim žanry byŭ jahony ŭkład — udakładnić nie atrymałasia.
Hetaha Ivanovu było mała, siabie jon nazyvaje taksama vučonym sakratarom mižnarodnaha tvorčaha abjadnańnia imia Skaryny, źviestak pra jakoje adšukać nie ŭdałosia, i łaŭreatam nie nazvanych mižnarodnych litaraturnych premij. Navat členam-karespandentam Piatroŭskaj akademii navuk i mastactvaŭ, napaŭmachlarskaj hramadskaj arhanizacyi, jakaja daje pryhožy navukovy status lubomu achvotnamu.
Taktyka Ivanova vyhladaje prykładna tak. Spačatku jon padsoŭvaje svaje siensacyjnyja rukapisy navukoŭcam. Kali tyja, a takich, vidać, było bolšaść, nijak nie reahujuć na vidavočnuju falšyŭku, kamientavać jakuju nižej za ichniuju hodnaść, to Ivanoŭ zhadvaje pra ich tak: «byli sumnievy, heta naturalnaja reakcyja, ale mianie nichto nie abvinavačvaŭ u tym, što ja pradstaviŭ niejkuju falšyŭku». Kali znachodziacca tyja, chto čaplajecca za prymanku, Ivanoŭ pačynaje ŭžo ichnim imiem dakazvać sapraŭdnaść svaich falšyvak. Tak stałasia i z Čarotam.
Uvohule dziejnaść Ivanova raskvitnieła na ŭradlivaj biełaruskaj hlebie. Razumiejučy heta, jon byŭ hatovy stvarać usio novyja i novyja siensacyi, dastajučy sa svajho biaźmiežnaha radavoha archiva, jak fokuśnik z cylindra, samarobny arkuš za arkušam. Było vidavočna, što niespraktykavanaja biełaruskaja publika prahłynie ŭsio pra Skarynu, što jon narodzić. Samaabvieščanaha naščadka tałkavinaŭ nie na žart paniesła.
Jon pačaŭ śćviardžać, što Skaryny atrymaŭ ziamielnyja nadzieły ŭ Sučavie i Ryškanach, što baćka Skaryny Łuka byŭ siabram i paplečnikam małdaŭskaha haspadara Stefana Vialikaha, i navat što pa pratekcyi apošniaha Francysk Skaryna navučaŭsia ŭ Italii ŭ samoha Leanarda da Vinčy!
Heta nie ŭsio. Skaryna, pa słovach Ivanova, staŭ pieršym horadabudaŭnikom Arhiejeva. A za vyratavańnie naroda ad epidemii biełaruskamu pieršadrukaru piečaniežski car addaŭ u žonki svaju 15-hadovuju dačku Irku Piečaniežskuju, jakaja stała asabistaj sakratarkaj Skaryny. Mienavita jaje ruce jon prypisvaje mnohija dakumienty, jakija zachoŭvajucca ŭ archivach.
I heta jašče nie ŭsio! Ivanoŭ byŭ hatovy pakazać miesca pachavańnia Francyska Skaryny ŭ Małdovie. Mahiłu pieršadrukara jamu byccam by ŭ svoj čas pakazaŭ dzied.
Nie adnym Skarynam bahataja historyja Biełarusi. Ivanoŭ pačaŭ zachodzić usio dalej, źviazvajučy z Małdovaj usio bolš postaciaŭ biełaruskaj historyi. Tak jon zajaŭlaŭ, što Usiasłaŭ Čaradziej byvaŭ tam nie adzin raz i navat kinuŭ svajo kniastva na synoŭ, viarnuŭšysia ŭ Małdovu da kachanaj Lublany. Tam i byŭ pachavany.
Juryj Ivanoŭ pradstaŭlaje svaje arkušy na kanfierencyi «Małdaŭski śled u žyćci Hieorhija Francyska Skaryny», arhanizavanaj pasolstvam Biełarusi ŭ Małdovie. Pobač ź im siadzić Ivan Čarota. 2019. Fota: MTRK «MIR»
Trybunaj dla prasoŭvańnia hetaha tryźnieńnia słužać telekanał «Mir», rasijski «Sputnik», a taksama mnostva marhinalnych prarasijskich resursaŭ i sacsietki praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi.
U kancy 2019 hoda dla prasoŭvańnia fantazij Juryja Ivanova biełaruskim pasolstvam u Kišyniovie navat była praviedziena cełaja kanfierencyja «Małdaŭski śled u žyćci Hieorhija Francyska Skaryny».
Cui bono?
Ale ŭsio ž dziela čaho ŭsio heta robicca? Dla taho ž, vidać, dziela čaho prydumali psieŭdanavukovuju «novuju chranałohiju», Vielesavu knihu, aryjaŭ, hipierbarejcaŭ i inšych žycharoŭ Nibiru — kab pachisnuć isny paradak i pasprabavać naviazać novy, svoj.
Jak možna było ŭžo zrazumieć, Juryj Ivanoŭ źjaŭlajecca prychilnikami «ruskaha śvietu». Usie jaho vysiłki skiravanyja na toje, kab pierapisać historyju Małdovy i słavianskaj mienšaści ŭ krainie, jakuju siońnia pieravažna składajuć ukraincy, sa svaich rusafilskich pazicyj.
Arkuš ź inšaha sietynhu alternatyŭnaha suśvietu Juryja Ivanova. Pad kapytami koniej ruskich bahatyroŭ možna zaŭvažyć amierykanskuju statuju Svabody.
Dziejačy z dalokaj Biełarusi jaho cikaviać nastolki, nakolki dazvalajuć nadać jahonym marhinalnym idejam choć niejkuju vahu. Zaŭvažcie, što chapajecca jon tolki za pieršaradnych asob — Skarynu i Usiasłava Čaradzieja, jakija mohuć dać najbolš efiekt. Efiekt jość, bo, na vialiki žal, u Biełarusi dastatkova ludziej, hatovych chapacca za vydumki.
Karystajučysia frahmientarnaściu źviestak pra Francyska Skarynu, jon dapisvaje toje, što navukoŭcy navat nie paličać vartym zhadvać u svaich publikacyjach — nastolki ŭžo jano nievierahodnaje, a mienš abaznanyja ludzi mohuć pryniać za čystuju manietu.
Arkuš Ivanova, na jakim byccam by adlustravany vizit Alaksandra Puškina da tałkavina ŭ Małdovie.
My źviartajem uvahu tolki na toj płast łuchty, jaki byŭ stvorany Ivanovym pra našych dziejačaŭ, ale heta nie adzin kirunak jaho dziejnaści. Bačym, što siońnia hety prajdziśviet uchapiŭsia i asobu ruskaha paeta Alaksandra Puškina, čyja sustreča z tałkavinam u Małdovie ŭ 1822 hodzie byccam by adlustravanaja ŭ jahonych arkušach.
U dziejnaści Ivanova jość elemient mifatvorčaści, jon nie tolki vydumlaje histaryčnaje fentezi, ale i ŭplataje ŭ jaho siabie i ŭłasnuju siamju jak nośbitaŭ tajemnych viedaŭ. Mahčyma, što na siońnia Juryj Ivanoŭ — samy talenavity aŭtar z usich členaŭ praŭładnaha Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi.
Ci možna kazać, što litaraturaznaviec Ivan Čarota staŭ achviaraj padmanu? Z takoj pasłužnoj bijahrafijaj ciažka pavieryć, što navukoviec moh nie bačyć nastolki hrubaj falsifikacyi. Varyjantaŭ zastajecca niašmat, abo Čarota zrabiŭ hetu pamyłku z-za ŭzrostu, abo jon śviadoma zajmaŭsia falsifikacyjaj biełaruskaj historyi pad prykryćciom svaich tytułaŭ i raniejšych zasłuh.
Arkuš ź inšaha sietynhu alternatyŭnaha suśvietu Juryja Ivanova.
Zrešty, na karyść druhoha varyjanta ŭskosna śviedčyć jahonaja ideałahičnaja prychilnaść: jon aburaŭsia rusafobijaj biełaruskaj moładzi i ličyŭ ruskaść «narožnym kamieniem nacyjanalnaj sutnaści biełarusa». Mienavita na pavieličeńnie ruskaści Skaryny i skiravanaja vydumka pra «małdaŭski pieryjad» jahonaha žyćcia. Zdajecca, heta dobry adkaz na pytańnie samoha Čaroty — «kamu ad hetaha karyść?»
Jahony ŭdzieł, śviadomy ci nie, u hetaj machinacyi, moža dyskredytavać uvieś jahony ŭniosak u navuku — da kožnaha śćviardžeńnia, pakinutaha im u navukovych publikacyjach, ciapier varta stavić niekalki pytalnikaŭ i pierapraviarać.
Moža być, my prosta niedaaceńvajem prastadušnaść ludziej navuki, a tym bolš u pavažnym uzroście. Ale hetaja historyja vykryvaje i jašče adzin sumny fakt — u biełaruskaj navucy aŭtarytet asoby značyć bolš, čym iścina.
U krainie niama nie tolki palityčnych dyskusij, ale, zdajecca, i kultury navukovaj krytyki. Moža być, niechta z navukoŭcaŭ prosta hrebuje raźviančańniem takich hrubych falšyvak, ale tym časam jany šyracca, ich frahmienty pranikajuć u śviadomaść ludziej, nie sustrakajučy asablivaha supracivu.
Jak Francysk Skaryna staŭ Hieorhijem. Histaryčnaja pamyłka na słužbie impieryjalizmu
U Prazie znajšli nieviadomyja raniej frahmienty Biblii Skaryny
Pamior litaraturaznaŭca Ivan Čarota
Svavolnyja biełaruskija kniahini. Jak dačka haradzienskaha kniazia źbiehła da dzikuna