Зміцер Дашкевіч: «Статкевіч — баец!»

Аповед, дасланы з Валадаркі.

10.05.2011 / 22:47

Аповед Змітра Дашкевіча, дасланы з Валадаркі.

У першы дзень вясны, чарговы этап зэкаў прыбыў з Жодзіна на Валадарку. Уводзяць у Пішчалаўскі замак праз браму высокае аркі, што надае працэсу засялення ў сталічную турму пэўнае велічнасці. Ну падумайце самі: ці можа гэта параўнацца з вузкімі, маленькімі дзвярыма жодзінскае турмы, якія вядуць ў падвальнае памяшканне з замызганымі крывёю сценамі? Не, у турму № 1 заходзіш і радуешся ўжо самому дызайну.

Арка падзелена гэткімі ж высокімі кратамі на дзве часткі. Першая частка займае ¼ ад агульнай плошчы; справа і злева гэтай часткі размешчаныя два акенцы, як быццам бы касавыя на якім-небудзь старэнькім вакзале. Толькі што

білет табе набываць не трэба — усё аплачана.

Перш-наперш наноўпрыбылыя праходзяць шмон. Гэткім разам ён быў ашчаджальнага рэжыму: не трэба нават было, няхай даруе інтэлігенцыя, тры разы прысядаць без сподняга. Пасля гэтае працэдуры нас развялі па розных камерах: сядзеўшыя — асобна, першаходы — асобна. Таму са сваім падзельнікам — «злосным хуліганам» Эдуардам Лобавым, дай Бог яму і надалей добрага здароўечка, паехалі па розных адстойніках. Наступны этап адаптацыі да насельнікаў дому № 2 па вуліцы Валадарскага самы радасны — душ. У яго, з дзесяці чалавек нашае камеры, выказала жаданне ісці чацвёра, і мы пайшлі. Хаця б на вечарок, але адчуць сябе не мурзатым бяспраўным зэкам, а жыхаром цэнтра сталіцы цэнтральнаеўрапейскае дзяржавы!

Цяпер усе чакалі толькі пад’ёму ў хаты. Вельмі хацелася кінуць кешары, заварыць гарбаты / купчыку / чыфіру (на любіцеля) і класціся спаць. Бяссонная ноч у жодзінскіх адстойніках хіліла найперш да гэткіх думак. Але перад здзяйсненнем такой простай (і трэба сказаць: законнай!) мары зэка, трэба было атрымаць яшчэ матрацы і пасцельную бялізну.

За ватай пайшлі ўсе, хто прыбыў з Жодзіна. І гэта дазволіла мне ўбачыць свайго паплечніка Эдуарда, вясёлага і ўпэўненага.

— Здароў! — радасна прамовіў я, выбраўшы ў шэрагу зэкаў ля сцяны месца побач з Эдуардам.

— Здароў! — усміхаючыся адказаў ВДВэшнік.

— Ты як сам?

— Нармальна ўсё.

— Калі размяркуюць па хатах, трэба абавязкова спісацца.

— Добра, спішамся. — каротка прамовіў Эдуард.

— Так, стаім ціха! — гаркнуў старшына, падыходзячы да нас з Эдуардам. — Што. Яшчэ не набазарыліся? Дык я вас зараз угаманю!

— Ды ўсё нармальна, старшой, — суцішваючы страсці, адказаў я, павярнуўшы галаву да маладога старшыні.

— Стаім спакойна, не размаўляем, — ужо больш абыякава кінуў ён і пайшоў убок дзвярэй, даючы новы загад: — Усе за мной!

Ланцуг зэкаў пацягнуўся за камандаю начальства. Апынуўшыся ў той самай арцы мы павярнулі направа і праз сярэднія дзверы выйшлі на вуліцу. Перад намі, ва ўсёй велічнасці, пастаў Пішчалаўскі замак. Тут яго называюць старым корпусам турмы. Пасля таго, як у 2008 годзе адна з вежаў замка, дабітая горам тысяч і тысяч арыштантаў, абрынулася, стары корпус спыніў сваю векавую працу. Замак, разам з вежамі, быў абвараны жалезнымі балкамі і гэтым як бы застрахаваны ад далейшага развалу. Усе камеры, якія месціліся ў старым корпусе, а трэба прызнацца чытачу: гэта былі цудоўныя камеры ў цудоўных магнацкіх пакоях з высокімі столямі, закрылі для пражывання. Аднак падвал працягвае паспяхова функцыяваць. Ён, найперш, злучае корпусы паміж сабою, а таксама ў ім месціцца склад, куды зэкі здаюць свае рэчы перад выездам на суды, і памяшканне выдачы матрацаў.

— Рушнік трэба? — запытаўся ў мяне асуджаны, каторы запаўняў картку выдачы рэчаў.

— Не, — адказаў я.

— Кубак? — Не.

— Стаў подпісы, — сказаў зэк і падсунуў на стале картку бліжэй да мяне.

Я паставіў чатыры подпісы каля галачак, якія стаялі насупраць пераліку рэчаў, выдадзеных мне турмою: матрац — 1 шт., падушка — 1 шт., прасціна — 2 шт., навалачка — 1 шт. І тут жа, побач з сталом, месцілася акно выдачы рэчаў і другі асуджаны выдаў мне тонкую, абшытую коўдраю вату, у якую скруцілі ўсю астатнюю маю маёмасць часовага карыстання. Узяўшы свае рэчы я пайшоў на выхад. На падлозе падвала ўжо ляжала некалькі скручаных матрацаў. Паклаў свой пад сцяну, я пачаў шукаць у натоўпе арыштантаў Эдуарда. Але ён быў ужо ў памяшканні выдачы рэчаў. Засунуўшы рукі ў кішэні курткі (на Валадарцы можа прайсці такі нумар) я сачыў за дзвярыма, каб на выхадзе перахапіць свайго сябра. Аднак праз хвіліну да мяне падыйшоў сярэдняга веку капітан і агучыў чарговы загад:

— Бяры вату і пайшлі.

— Куды? — не разумеючы, што да чаго, запытаўся я.

— Пайшлі за мною, — нічога не адказваючы прамовіў мой новы начальнік.

Тут і насамрэч адказу чакаць не выпадала. Таму я ўзяў пад паху вату і пакіраваўся за капітанам, які павёў мяне назад. Тое, што мяне вярнулі ў адстойнік, і здзівіла, і насцярожыла. Пахадзіўшы ўзад-уперад па камеры з паўгадзінкі, я паляпаў у дзверы. Праз хвіліну адкрылася кармушка і прагучала пытанне.

— Што трэба?

— Мяне сёння будуць падымаць?

— Не. — А калі?

— Не раней, чым заўтрашнім ранкам.

— Зразумела… Дзякуй,- прамовіў я і адышоў ад дзвярэй.

Кармушка захлопнулася.

Было відавочна, што шукаюць мне падыходзячую хату.

Цяпер у адстойніку замест сцэны стаяла тры падвойныя нары, ля сцяны ўсталявалі невялікі столік з лаваю, побач з унітазам з’явіўся нават умывальнік (!), і ўвесь гэты санвузел абнесены цаглянаю перагародкаю вышынёю з метр. Цяпер можна хадзіць па патрэбе, не выстаўляючы гэты працэс на ўсеагульны агляд. Для гнілых, зашморганых адстойнікаў беларускае турмы гэта каласальныя пераўтварэнні. Самым жа вялікім дасягненнем цывілізацыі сталася з’яўленне ў камерах разетак! Зараз зэкам не трэба факеламі капціць сцены і столь, а міліцыі не трэба садзіць за гэта зэкаў у карцэр.

Налюбаваўшыся еўрарэмонтам, я падыйшоў да акна. «Рэснічкі» на ім былі не вельмі моцна прыціснутыя адна да адной, і таму праз іх можна было ўбачыць кавалак свабоды. Гледзячы на чыстае блакітнае неба і частку высоткі, якая месціцца ля СІЗА, я прыгадаў, як у 2006 годзе з гэтага ж адстойніку ездзіў на суд па арт. 193–1, і праз гэтыя ж шчыліны ў «рэснічках» глядзеў на такое дарагое, пасля некалькіх месяцаў камераў, неба. Цяпер, як і тады, хацелася толькі аднаго: звярнуцца да Таго, хто гэтае неба стварыў. Тым больш, так рэдка ў турме, амаль ніколі, бываюць такія моманты, калі ты можаш пабыць з Ім сам-насам: памаліцца за сваіх сяброў, распавесці Яму пра свае беды і перажыванні. Каму яшчэ чалавек можа даверыць стогн сваёй душы дарэшты?

Праз нейкі час пачуўся такі знаёмы гук дзвярных засовак і ў камеру ўвайшоў яшчэ адзін кліент:

— Здаровенька!

— Здароў, — адказаў я, аглядаючы новага сукамерніка.

Гэта быў плотна складзены хлопец гадоў 35-ці, сярэдняга росту, з шырокімі плячыма, якія пераходзілі ў начыста паголеную галаву.

— Цябе не паднялі яшчэ? — запытаўся ён, паставіўшы два кешары ля стала.

— Не, і цябе ўжо не падымуць.

— Ды ты што?!

— Дакладна, заўтра раніцою толькі.

— Во як… — выдыхнуў мой сукамернік са здзіўленнем, сутнасць якога была патлумачана наступным пытаннем. — А ты што, па-беларуску пастаянна размаўляеш?

Раз 1000-ны на яго адказваючы, я прамовіў толькі кароткае: «Ага», бо ведаў, што зараз будзе зададзена адно з двух пытанняў. Прагучаў варыянт другі, менш пашыраны, але які пасля апошніх падзеяў стаў ужывацца часцей:

— Што, апазіцыя?

Тое ж кароткае: «Ага», бо і тут мне было зразумела, пра што запытаецца суразмоўца далей. Цяпер, праўда, заставаўся ўжо толькі адзін варыянт, які і прагучаў:

— За 19-е?

— Ды не, троху не дайшоў.

— А, бывае, — спачувальна і гэтак жа каротка прамовіў мой адзіны сукамернік і пасля паўзы адрэкамендаваўся:

— Гена, — і працягнуў мне руку.

— Зміцер, — з усмешкаю адказаў я, паціскаючы ягоную шырокую далонь, і падрыхтаваўся адказваць на наступнае абавязковае пытанне.

Варыянт таксама быў толькі адзін:

— Як-як?

— Зміцер, — прамовіў я павольна, дадаўшы для тлумачэння: — Ну, як Зміцер Вайцюшкевіч. Чуў?

— Ну так, канешне.

Мяне гэткая дасведчанасць абрадавала і я запытаўся:

— Кіпяцільнік ёсць?

— Не, няма. І ў цябе таксама?

— І ў мяне таксама, — адказаў я, развёўшы рукамі.

— Фігова. Зараз нешта прыдумаем, — сур’ёзна прамовіў Генадзь і пачаў аглядаць камеру. Спачатку ён праглядзеў уважліва нары, а пасля пачаў шукаць нешта пад сталом, дастаўшы адтуль праз паўхвіліны машыну.

О! Машына — гэта геніяльны цуда-апарат для кіпячэння, прыдуманы геніяльнымі зэкамі. За ўмераную дапамогу на развіццё беларускага падполля (пералічваць на рахунак Беларускага металургічнага завода з пазнакаю «на арматуру») гатовы паведаміць чытачам сакрэтныя схемы. Значыцца так: робіцца дадзены апарат выключна з аднаго аднаразовага станка для галення і кавалачка дроту. Найперш са станка дастаецца два лязы, паміж імі кладзецца кавалачак пластмасы (з гэтага станка) такім чынам, каб мойкі былі паралельныя адна адной і паміж сабой не злучаліся. Далей да адной і другой мойкі, толькі з розных бакоў, прымацоўваюцца два кавалкі дроту, кожны з якіх на канцы трэба абвязаць вакол запалкі. Апарат гатовы!

Я дастаў з кешара кубак, падараваны мне адным добрым сукамернікам у Жодзіна, і мы пачалі варыць купчык.

— А ты за што сам? — запытаўся я ў Генадзя, адпіўшы два глыткі моцнай гарбаты і перадаючы яму кубак.

— Ды па 424 закрылі, — адказаў Гена, адразу тлумачучы: — Злоўжыванне службовым становішчам (рэдкі для дадзеных сценаў набор лічбаў). Было там у нас адно камерцыйнае прадпрыемства. (Генадзь адпіў два глыткі і даў кубак мне). 11 месяцаў нічога следакі вымудрыць не могуць. Адвакат абяцае, што праз месяц павінен быць я дома. Ну я іх тады ўжо, гадаў, па пракуратурах зацягаю! — з прагаю помсты ў голасе дадаў былы прадпрымальнік.

— Да… У нас яшчэ і не такое бывае. А адкуль цябе перакінулі?

— З Амерыканкі.

— І як там?

— Нармальна, сядзеў з вашымі там некаторымі.

— Цікава! — ажывіўся я. — З кім?

— Спачатку са Статкевічам. — адказаў Гена.

— Як ён там? — працягваў я распытваць, забыўшыся ўжо і на гарбату, і на сон.

— Ды ён увогуле супер. З чэкістамі доўга не базарыць.

— Ну так, ён такі, — згадзіўся я. — Доўга сядзелі разам?

— Не, недзе дзён дзесяць. Яго закінулі нам, калі мы ў камеры ўдвух сядзелі з адным малым -Віталянам, той за 378 ішоў. Завялі Міколу і малы адразу падскочыў да яго вітацца. Я падумаў, што яны знаёмыя, але той кажа: «Не, гэта ж кандыдат у прэзідэнты — Статкевіч». Ну, а я ж не ведаю — сяджу год ужо. Чуў нешта пра кандыдатаў гэтых, але неяк іх зашмат было (тлумачыў мне сітуацыю Гена), ды і не разабрацца з турмы хто там хто.

— Гэта так, — згаджаючыся кіўнуў галавою я. — Тут і на волі складана ў некаторых разабрацца.

— Во, дык адкуль я мог Статкевіча-та ведаць? — запытальна паглядзеў на мяне бізнэс-клас і працягваў. — Ён зайшоў у хату і адразу папярэдзіў: «Каб не было пытанняў, хлопцы, я галадую». Я тут жа Віталяну кажу: «Так, малы, давай на другі паверх залазь, дай чалавеку месца».

— Гэта годна, — кіўнуў я галавою.

— Ну, а як?

Чалавек паважаны, галадуе — мы абавязаны дапамагчы. Уладкавалі мы яго як трэба. Ну і што ты думаеш? Выклікае начальства турэмнае на наступны ж дзень. Ціпа: «Што вам, сядзіцца кепска? Дык мы зараз учынім вам адсідку!» Я спачатку не зразумеў у чым праблема. А потым мне намякнулі, што, маўляў, Статкевіча мы там прыгрэлі!

— Н-да, знаёмая тэма, — абурыўся я разам з Генам.

— Ну! — павысіў тон размовы мой сукамернік. — Я нават ашалеў! Кажу ім: «Вы што, таварышы, здзекуецеся?! Мы ж проста дапамаглі чалавеку, як дапамаглі б іншаму. Ён жа галадуе, аслаблены. Што нам Яго — на пальму трэба было загнаць?!"

— І што гэб’ё?

— Ды што гэб’ё, як заўсёды: «Не супакоіцеся — будуць праблемы!» Ну, дурным людзям нічога не дакажаш. Дык і што яны зробяць мне? Карцэр? Ды начхаць! Што так сядзець, што так.

— Н-да, — прамовіў я пад уражаннем пачутага, — весела. А самога Статкевіча, як, душылі?

— Яго, я мяркую, і не падушыш асабліва, — упэўнена сцвердзіў Гена, дадаўшы: — Моцны чалавек!

— Ён і на волі такі, — кінуў я. — Заўсёды ідзе да канца.

— Ну, баец! — узвысіўшы голас заявіў Гена і ўзняў кулак у гору. — Я це дакладна кажу: Статкевіч — гэта баявая адзінка! Штык! — ужо прыкрыкнуў, захоплены аповедам Генадзь, і працягваў далей. — Гісторыю ведае на ўсе сто! Распавеў мне нават пра маё прозвішча ўсё! Я, як апынулася, шляхта! І неабыякога роду! — з усмешкаю і гонарам заявіў камерсант, узняўшы ўказальны палец угару.

— Герб — гэта сур’ёзна! — таксама з усмешкаю пацвердзіў я.

— Ну, а потым, — неяк нават з сумам сказаў Гена, — мяне перавялі ў іншую камэру. Патрапіў я да гэтага вашага кандыдата ІКС.

— І як це кандыдат ІКС? — было цікава мне даведацца.

— Не, мне не спадабаўся! — і Гена скрывіў твар. — Усё скуліў там нешта ды пастаянна жаваў! Я яму кажу: «Ты што тут жарэш, ё ты маё?! Стары там на голадзе ляжыць, а це ўсё прыкольчыкі! Ды з-за такіх во сук як ты, нармальныя людзі і сядзяць! Я, блін, вас гадаў такіх душыў бы!» — і шляхцюк неабыякога роду арыстакратычна патрос дзвюма здаравеннымі рукамі ў паветры.

— Што, так і сказаў?! — гагочучы запытаўся я.

— Ну, а што? Так і сказаў! Статкевіч жа во з-за такога і сядзіць! А што, не так?! — і Гена запытальна глянуў мне ў вочы.

— Відаць што так.

— Відаць… Яно не відаць, — цвёрда вымавіў шляхціч, — яно так і ёсць!

Панабіраеце там сабе бязвольных правадыроў, а яны вас потым здаюць з патрахамі. Ды нафіга вашчэ такая апазіцыя?!

— Так, такая не трэба.

— Ну, а Статкевіч — штык! Баец! За такімі людзьмі заўсёды пойдуць. Я це дакладна кажу — баец! — Не жадаючы супакойвацца паўтараў белы камерсант, сур’ёзнага роду шляхціч Гена.

Да, Статкевіч і сапраўды баец, думалася мне, калі мы з Генадзем улягліся ўжо на нары. Ніколі на папятную не ішоў. І калі за нешта браў адказнасць нікуды не збягаў і ні за каго не хаваўся. Ахвяраваць сабою вайсковы афіцэр гатовы заўсёды. Ён выступіў супраць ГКЧП тады, калі за гэта яго маглі падвесці пад растрэльны артыкул. Ён ствараў БЗВ і незалежнае беларускае войска, прыводзячы салдат і афіцэраў да прысягі Беларусі пад Бел-чырвона-белым штандарамі Пагоняю. Ён адным з першых у нашай краіне пайшоў па судах і спецпрымальніках, калі трэба было выходзіць на вуліцы і бараніць Незалежнасць сваёй Бацькаўшчыны, служэнню якой падпалкоўнік прысвячае жыццё.

Гэб’ё, раз за разам, наведваючы мяне ў Жодзіне, цікавілася найперш Статкевічам. Як Статкевіч вёз вагоны арматуры? Як Статкевіч арганізаваў звяржэнне рэжыму? Як Статкевіч фінансаваў МФ?

Калі няшчасныя людзі задаюць неадэкватныя пытанні, знайсці адказы на іх вельмі цяжка.

Ну каму даказваць, што Статкевіч не транспартаваў эшалонамі арматуру? Каму даводзіць, што падпалкоўнік не фінансаваў байцоў з Маладога Фронту, бо ўся ягоная выбарчая кампанія была адфінансавана ягонымі роднымі і ўкладалася ў сотню базавых велічыняў? Калі каго і цікавілі фінансы ў «Завірусе-2010», дык толькі не Мікалая Статкевіча. Уся ягоная дзейнасць была накіраваная толькі на тое, каб дамагчыся ў Беларусі свабодных выбараў, адваяваць для нашага народу права абіраць сабе ўладу.

Таму усё, што казаў Генадзь пра двух кандыдатаў, з якімі сядзеў, дзівам для мяне не стала. Можна толькі было паспачуваць аднаму, і тым людзям, каторым ён затуманьваў розум: і парадавацца мужнасці і прынцыповасці іншага. Статкевіч — баец! І на такіх байцах трымаецца ўся нашая барацьба.

Зміцер Дашкевіч, старшыня МФ

Травень 2011, Мінск, турма на вул. Валадарскага

--

Першаход — арыштант, каторы сядзіць першы раз.

Пад’ём — перавод.

Купчык, купец — моцная гарбата.

Вата — матрац з бялізнаю ці без яе.

Кармушка — невялікая дзверка пасярэдзіне дзвярэй камеры, праз якую выдаюць ежу, перадачы, пошту.

Сцэна — драўляны насціл з дошак.

Мойка — лязо для галення.

mfront.net