Čamu Łukašenka pieramoh u 94-m?

Piša Vital Cyhankoŭ.

04.09.2012 / 21:16

U Fejsbuku razharełasia dyskusija nakont tezisu Siarhieja Navumčyka, što prezydenckija vybary ŭ 1994 hodzie byli niedemakratyčnymi, pakolki «dziaržaŭnyja ŚMI pracavali na zdušeńnie demakratyi» i «prapahandysckaja mašyna… pracavała całkam u intaresach Łukašenki».

Adrazu skažu, što chaču asprečyć tezisy Siarhieja tolki nakont prezidenckich vybaraŭ 1994 hodu. Parłamienckija vybary 1995-ha, na maju dumku, užo vidavočna nielha nazyvać demakratyčnymi.

Arhumient Navumčyka, što vybary 1994-ha nie byli svabodnymi, bo «ŭ intaresach Łukašenki pracavała prapahandysckaja mašyna», ja znachodžu, skažam miakka, nieadpaviednym.

Pa-pieršaje, u ŚMI ŭ 1994-m hodzie ŭsio nie było hetak adnaznačna. Siarod dziaržaŭnaj presy samym masavym vydańniem na toj čas byŭ orhan Viarchoŭnaha Savieta «Narodnaja hazieta» — pad kiraŭnictvam Josifa Siaredziča. Hazieta była jak minimum prademakratyčnaja (chutčej za Paźniaka, čym za Šuškieviča). Kali hazieta i davała niešta «ŭ ramkach dyskusii» za Łukašenku ci za Kiebiča --- to na kožny taki artykuł prypadała try za demakrataŭ.

Była i ŭradavaja hazieta «Źviazda», jakaja kali i davała niešta za Kiebiča, to pieravažna ź BiełTA. A žurnalisty, jakija tam pisali pra palityku (Ždanko, Kalinoŭski, Siniakievič, Śvirko, Cyhankoŭ), adkryta simpatyzavali Šuškieviču ci Paźniaku.

Inšyja dziaržaŭnyja vydańni — «Respublika», «Sovietskaja Biełoruśsija» — byli bolš kansiervatyŭna nastrojenyja i vystupali za Kiebiča. Za Łukašenku tam mała što prachodziła.
Vidavočna za Kiebiča było Biełaruskaje telebačańnie.

Ale heta tak, dla daviedki. Hałoŭny ž arhument Siarhieja — što ŚMI stvarali atmaśfieru, spryjalnuju idejam Łukašenki («diemokraty razvalili vielikuju dieržavu», «razorvany ekonomičieskije śviazi», «nieobchodimo vosstanoviť sojuz dvuch bratskich narodov», «vmiestie my jediny i niepobiedimy»). Tak, z hetym nie paspračaješsia, ahulny kantekst na BT byŭ mienavita taki (ale, nahadaju, «Narodnaja hazieta» z nakładam u paŭmiljona prapahandavała pieravažna demakratyju i nacyjanalnaje adradžeńnie, a pa radyjo išli tranślacyi z pasiadžeńniaŭ Viarchoŭnaha Savieta). Ale nakolki prapahanda ŚMI vyznačaje vynik vybaraŭ?

Arhumient Siarhieja, što kali «ŭsia prapahandysckaja mašyna pracavała ŭ intaresach Łukašenki», to vybary nielha ličyć demakratyčnymi, vyhladaje nie vielmi pierakanaŭča, kali pierakłaści jaho na realii inšych krainaŭ.
Naprykład, u Jeŭropie bolšaść ŚMI abaraniajuć kaštoŭnaści pravoŭ čałavieka, palitkarektnaści, sacyjalnaj dziaržavy. Ci aznačaje heta, što z punktu hledžańnia fašystaŭ i pravaradykałaŭ, jakija nijak nie pradstaŭlenyja ŭ ŚMI — vybary ŭ jeŭrapiejskich krainach varta pryznać niesvabodnymi i niesumlennymi? A ŭ ZŠA bolšaść ŚMI abaraniajuć kaštoŭnaści indyvidualizmu, pradprymalnaści, svabodnaha rynku. Ci daje heta prava, naprykład, kamunistam ZŠA zajaŭlać, što vybary ŭ ZŠA niedemakratyčnyja? Darečy,
u tych samych ZŠA apošnija dziesiacihodździ tolki telekanał Fox padtrymlivaje respublikancaŭ, astatnija asnoŭnyja telekanały — vidavočna na baku demakrataŭ. I heta nie pieraškadžaje respublikancam vyjhravać vybary.

Ščyra kažučy, ja dumaŭ, što arhument «kali b u nas byli ŭ rukach ŚMI, to my b pieramahli», daŭno staŭ zdabytkam historyi.

Była takaja iluzija ŭ 90-ja, kali zdavałasia, što dastatkova patłumačyć ludziam usiu praŭdu pra našu historyju, raspavieści im «O russkom impierialiźmie i jeho opasnosti», pakazać im, jak žyvuć na Zachadzie — i jany adrazu pojduć ščylnymi radami za demakratyjaj i niezaležnaściu ŭ śvietłuju eŭrapiejskuju budučyniu.

Mnie zdavałasia, što takija ramantyčnyja iluzii daŭno zastalisia ŭ minułym — što dakazana ŭsim raźvićciom padziejaŭ u Biełarusi i ŭvohule na postsavieckaj prastory. Hetyja hady nibyta pierakanali, što ŭ palityčnym sensie ludzi nia zdolnyja kardynalna i chutka mianiacca, što jany hatovyja navat asprečvać zakony matematyki, kali tyja nie supadajuć ź ichnimi raniejšymi pierakanańniami i žyćciovym vopytam.

Idei demakratyi, niezaležnaści, nacyjanalnaha adradžeńnia hučali ŭ 1994-m hodzie z mnohich krynicaŭ (z presy, z radyjo "Svaboda", navat rasiejskaje telebačańnie było tady dastatkova demakratyčnym), ale bolšaść biełarusaŭ chacieli čuć inšaje.
Jak ja ciapier pierakanany,
kali b navat Siarhiej Navumčyk ź Zianonam Paźniakom nie vyłazili z teleefiru ŭ 1994-m, — heta nie źmianiła b značna vyniki vybaraŭ
— pieramoh by ŭsio roŭna kandydat typu «łukašenka».

Dyskusija pra 1994 hod — zusim nie akademičnaja sprečka. Čarhovyja

sproby patłumačyć vyniki pieršych prezidenckich vybaraŭ podstupami FSB albo manapolijaj ŚMI adsoŭvajuć nas ad praŭdzivaj acenki stanu biełaruskaha hramadstva na toj čas — a značyć, naradžajuć novyja (staryja) iluzii.

Łukašenka pieramoh zusim nie tamu, što ŚMI pracavali na jaho. Nie było takoha. Pra heta napisanyja tysiačy razumnych artykułaŭ, ale paŭtarusia — Łukašenka pieramoh, bo taki byŭ stan biełaruskaha hramadstva na toj čas.

Łukašenka pieramoh, bo abiacaŭ adradzić SSSR, biaspłatny televizar kožnamu, viarnuć układy ŭ Aščadbanku i spynić biełarusizacyju. Łukašenka pieramoh, bo ŭmieŭ talenavita chłusić i abiacać ludziam nievykanalnaje.

Zaŭsiody praściej vieści ludziej uniz, čym uzdymać ich maralna i duchoŭna. Łukašenka pieramoh, tamu što byŭ kryzis, złom raniejšaha žyćcia i ludziam chaciełasia prostych i prymityŭnych adkazaŭ. Jon ich davaŭ, apuskajučy płanku.