VARŠAŬSKAJA ZMOVA

№ 14 (111) 1998 h.

13.07.1998 / 13:00

VARŠAŬSKAJA ZMOVA

Reč Paspałitaja suprać Rasiei

Hetuju pubłikacyju papularnaha rasiejskaha peryjodyka prykmieciłi nia tolki čytačy. Pra jaje ŭžo havaryłi vysokija pałityki, jaje abmiarkoŭvałi dyplamaty. Nievypadkova jana prapanujecca i čytačam «NN».

Spadar Kałašnikaŭ, dumaju, śviedama spraščaje i dramatyzuje, hulaje na histaryčnych paralelach i puškinskich metafarach adno kab inśpiravać reakcyju dy vykłikać u rasiejskaha čytača paryŭ patryjatyčnaha jadnańnia. Pry ŭsim hetym, nakreślenaja im perspektyva dosyć reałistyčnaja. Tak, Reč Paspałitaja — šlachieckaja Respubłika našych narodaŭ — sapraŭdy była kanfederacyjaj i ŭvasablała admysłovy typ eŭrapiejskaj cyviłizacyi, jakaja pryncypova roźniłasia ad Rasiei, bo asnovu pieršaj stanaviła cyvilnaje hramadztva (civil society), pravy i svabody hramadzianaŭ, a druhoj — absalutnaje panavańnie persanifikavanaj dziaržaŭnaj ułady i despatyja. Reč Paspałitaja sapraŭdy była supolnaściu, u jakoj užyvałisia «i ełin, i judej». U svoj čas navat taki maskvafił i ideolah «zapadno-russizma», jak M.Kajałovič pryznavaŭ, što jejny ład spryjaŭ raźvićciu dvuch viałikich cyviłizacyjnych pačatkaŭ —pavahi da asoby i maralnaha, niehvałtoŭnaha sposabu dasiahnieńnia metaŭ. Tak što hetaja spadčyna sapraŭdy vartaja, kab jaje «padymałi na ščyt».

Čamu ž našych uschodnich susiedziaŭ ciapier nastolki zaniepakoiŭ cień Rečy Paspałitaj, što jany łitaralna ŭsio hatovyja źviazać z «varšaŭskaj zmovaj»? Čamu ŭ fokusie ŭvahi apynułasia praca polskaha historyka prafesara Je.Kłačoŭskaha? Chutčej z razumieńnia taho, što historyja maje siłu i moža niepasredna ŭpłyvać na sučasnyja pałityčnyja pracesy.

Hienadź Sahanovič

Chutka na pałityčnaj mapie Eŭropy nie zastaniecca ani Polščy ź Łitvoju, ani Ŭkrainy ź Biełarusiaj. Na ich terytoryi źiavicca novaja mahutnaja dziaržava. Nastolki mahutnaja, što zona jejnych upłyvaŭ budzie praściracca na ŭschod ažno da samaha Padmaskoŭja.

Kičłivy lach

Rasiejskija prychilniki zachavańnia SNH lubiać spasyłacca na histaryčnuju j kulturnuju supolnaść z susiedziami. Asabłiva sa słavianskimi. Na adzinstva losaŭ Maskovii i «matki ŭsich haradoŭ ruskich» — Kijeva, na amal ściortuju miažu pamiž rasiejcami j biełarusami. Adnak aficyjnyja ideolahi byłych savieckich respubłik i inšych novych demakratyjaŭ užo padniałi na ščyt inšuju spadčynu.

U Lubłinie j Paryžy rychtujecca da vydańnia kniha polskaha prafesara Ježy Kłačoŭskaha «Historyja Centralnaje j Ŭschodniaje Eŭropy». Vychadu hetaj knihi, napisanaj daradcam hłavy polskich katołikaŭ kardynała Hlempa, u Polščy čakajuć, jak viałikaj padziei. Jaje ŭžo aktyŭna abmiarkoŭvajuć, cytujuć, reklamujuć.

Praca Kłačoŭskaha sapraŭdy pryśviečana historyi. Ale dumki prafesara zaniatyja nia stolki minułym, kolki budučyniaj. U svajoj «Historyi» jon davodzić, što na praciahu stahodździaŭ u ahramadnym rehijonie ad Batyjskaha da Čoraha mora isnavaŭ admysłovy typ centralnaeŭrapiejskaj cyviłizacyi, formaju jsnavańnia jakoj była svabodnaja kanfederacyja palakaŭ, łitoŭcaŭ, ukraincaŭ, biełarusaŭ, smalanaŭ, niemcaŭ Uschodniaj Prusii j žydoŭ.

Hety typ cyviłizacyi pryncypova adroźnivajecca ad absalutysckich režymaŭ Rasiei j Prusii. U kanfederacyi adbyvałisia pracesy, padobnyja tym, što jduć siońnia ŭ Eŭrasajuzie, raźvivałisia idei sałidarnaści j adzinstva, typovyja dla sučasnaj Eŭropy. U peryjad svajho roskvitu hetaja supolnaść narodaŭ była viadomaja pad nazvaju Rzeczpospolita (Reč Paspałitaja).

Jak śćviardžaje prafesar Kłačoŭski, siońniašni polski prezydent Alaksandar Kvaśnieŭski farmuje svaju pałityku, aryjentujučysia ŭ jakaści prykładu mienavita na Reč Paspałituju. Adradžeńnie raŭnapraŭnaj kanfederacyi z uklučeńniem u jejny skład ciapierašnich

Polščy, Łitvy, Biełarusi i Ŭkrainy, a taksama histaryčna prychilnaj da ich Smalenščyny dy inšych zachodnich ziemlaŭ Rasiei pavinna prakłaści hetym krainam šlach u siamju cyviłizavanych zachodnich narodaŭ.

Novaja Reč Paspałitaja stanovicca alternatyvaju SNH i viartańniu «pad pryhniot Maskvy».

Słavianskija ručai źłijucca ŭ polskim mory

Karkas Rečy Paspałitaj uzoru 90-ch hadoŭ XX stahodździa stvarajecca na vačach. Malaŭničyja pałotny na temu zaklučeńnia Lubłinskaje vunii, jakaja aformiła Reč Paspałituju ŭ 1569 hodzie, upryhožvajuć siońnia pakoi prezydentaŭ Łitvy j Polščy. Bieła-čyrvonyja ściahi łunajuć na mitynhach biełaruskaj apazycyi. Ale hałoŭnaj, kaniečnie, źiaŭlajecca źviazka Varšava-Kijeŭ. Tut materyjałizujucca nia tolki nastalhičnyja mary kulturolahaŭ, ale j staraja stratehičnaja zaduma Źbihnieva Bžezinskaha j Hienry Kisyndžera.

Hetyja hieneralnyja kanstruktary pašyreńnia NATO, syjšoŭšy z pałityčnaje avansceny, zrabłi aljans Varšavy j Kijeva rabočaj zadačaj uznačalenaj imi Amerykanska-Ukrainskaj rady, a taksama Polska-Ukrainskaha kamitetu nacyjanalnaj biaśpieki. Sens u tym, kab uschodniaj aporaj «vosi eŭrapiejskaje hieapałityki» — Paryž-Berłin-Varšava — stała nie Maskva, a Kijeŭ. U imia hetaj mety ZŠA za apošnija šeść hadoŭ vydziałiłi Ukrainie dapamohu bolš čym na 3 młrd. dalaraŭ. Bolš ad Vašynhtona atrymłivaje tolki Izrail.

I amerykancy, i palaki šmat papracavałi, kab razbudzić u prezydenta Ŭkrainy Leanida Kučmy j jahonaj dnieprapiatroŭskaj kamandy ciahu da histaryčnaje radzimy z centram u Varšavie. Pakul Maskva spračałasia z Ukrainaju z-za flotu j hazavaha ekspartu, Ukraina j Polšča usio macniej źłivałisia ŭ svajackich abdymkach.

U Kijevie daŭno łičać «svaimi ludźmi» polskaha premjera Ježy Buzeka, ministra finansaŭ Lašeka Balceroviča, ministra abarony Anyškieviča j ministra justycyi Hannu Suchockuju, jakaja ŭznačalvaje Polska-Ukrainski forum. Na Ŭkrainie hałoŭnymi natchnialnikami «stratehičnaha aljansu» z Polščaju źiaŭlajucca hałava Rady nacyjanalnaj biaśpieki Ŭładzimier Harbułin i ministar zamiežnych spravaŭ Hienadź Udavienka (były pasoł u Varšavie).

U traŭni 1997 hodu była padpisanaja polska-ŭkrainskaja Deklaracyja ab prymirenni. A ŭ studzieni sioleta Kučma j Kvaśnieŭski symbałična pabratałisia ŭ Lvovie, kala memaryjału pamiaci achviaraŭ 1918 hodu, kałi adbyłasia bitva pamiž siečavymi stralcami piatluraŭskaj Ukrainskaj Respubłiki j polskimi atradami Piłsudzkaha. Paśla lvoŭskaha samitu pačałisia rehularnyja sumiesnyja pasiedžańni Radaŭ nacyjanalnaj biaśpieki Polščy i Ŭkrainy — apošniaje adbyłosia 16 sakavika.

Jak zajaviŭ niadaŭna ŭ Ńju-Jorku polski ministar zamiežnych spravaŭ Branisłaŭ Hieremek, Polšča pavinna stać novaj rehijanalnaj dziaržavaj, nacelenaj na Ŭschod «u imia raspaŭsiudžańnia zachodniaje cyviłizacyi». Druhimi słovami, adrodžanaja Reč Paspałitaja stanie pieradpakojem NATO na ŭschodzie. Polska-łitoŭskija j polska-ukrainskija vajskovyja struktury — pakul tolki bataljony — jašče adna harantyja taho, što padstupy da NATO z boku byłoj «imperyi zła» buduć nadziejna achoŭvacca.

Istotnaja detal: umacoŭvajučy ŭschodniuju miažu, polski ŭrad robić dla Ŭkrainy vyklučeńnie. Varšava prosić ES dazvołić joj zachavać z Ukrainaj biaźvizavy režym. Taksama źmianiłasia traktoŭka apustašalnych nabiehaŭ zaparožcaŭ na polskija miesty j katałickija abactvy. U saviecki čas kazałi pra «baraćbu ŭkrainskaha narodu suprać panska-katałickaha pryhniotu». Pavodle ciapierašniaj versii, Taras Bulba tolki supierničaŭ z polskimi panami za ŭpłyŭ u Rečy Paspałitaj i za łidersttva ŭ baraćbie z sapraŭdnymi vorahami — «maskavitami». Inakš kažučy, byŭ rehijanalnym labistam.

Ale havorka nia tolki pra łitaraturnych hierojaŭ. Vysupajučy minułym letam u Ńju-Jorku na kanferencyi, arhanizavanaj amerykanskim Ukrainskim instytutam, pasoł Ukrainy ŭ ZŠA Jury Ščerbak paviedamiŭ, što ŭ druhoj suśvietnaj vajnie jaho krainie daviałosia stać «polem sutyknieńnia dźviuch imperyjaŭ».

Chto ŭstaić u niaroŭnaj sprečcy

Adzinstva novaj Rečy Paspałitaj pakul parušaje biełaruski kłin. Ale ŭnutranaje adzinstva samoj Biełarusi, jakim aficyjny Miensk lubić kazyrać u Maskvie, a asabłiva ŭ rasiejskaj pravincyi, na samoj spravie znachodzicca pad pytańniem.

Z 10 młn. biełaruskaha nasielnictva 2 młn. — katałiki, 1,5 młn. ź jakich — prosta etničnyja palaki. Tracina terytoryi krainy pamiž dźviuma suśvietnymi vojnami ŭvachodziła ŭ skład Polščy. Ziemłi Haradzienskaj i Bieraściejskaj abłaściej u Polščy razhladajuć jak kulturna-histaryčnuju baćkaŭščynu. Varšava aktyŭna padtrymłivaje dałučeńnie zachodnich biełarusaŭ da polskaj movy j katałickaj carkvy. Pa sutnaści, idzie paśladoŭnaja palanizacyja krainy.

Hetamu aficyjny Miensk sprabuje supraćstavić pałityku hrubych zabaronaŭ na pryznačeńnie ksiandzami hramadzian Polščy i kazańniaŭ pa-polsku, patrabujučy vieści bahasłužby pa... rasiejsku. Vynikam pakul što staŭ tolki kanfłikt pamiž Alaksandram Łukašenkam i haradzienskim kardynałam Kazimieram Śviontakam, jaki razharnuŭsia ŭ pačatku sakavika.

Miž tym, da spravy demakratyzacyi Biełarusi ŭžo padklučyŭsia aljans, jaki maje bahaty dośvied demantažu aŭtarytarnych režymaŭ: dysydenty, pravaabarončyja arhanizacyi, katałickaja carkva i, samo saboju, dziarždepartament ZŠA. Biełaruskaja apazycyja atabaryłasia ŭ Polščy i ŭ Łitvie j pačała adtul razhojdvać uładu Łukašenki. Niahledziačy na jarasnyja pratesty Miensku, kiraŭniki «Biełaruskaha kulturnaha centru», jaki adčyniŭsia ŭ studzieni ŭ polskim Biełastoku, kaardynujuć prahramy «raźvićcia demakratyi» ŭ susiedniaj Biełarusi j adkryta staviać metu źviaržeńnia «režymu Alaksandra Łukašenki».

Staŭka robicca na pieraaryjentacyju masy biełarusaŭ na idei adnaŭleńnia supolnaści z susiednimi katałickimi narodami. U vypadku pośpiechu ciapierašniaja postsavieckaja madel stracić unutrany kułturna-psychalahičny padmurak. I ŭschodniaj peryferyjaj NATO stanie Smalenščyna. Jakaja, darečy, u epochu Rečy Paspałitaj vykazvała mocnyja palanafilskija tendencyi.

Miž inšym, zhodna z aficyjnaj polskaj histaryjahrafijaj, u viałikaj Hrunvaldzkaj bitvie ŭ 1410 hodzie, kałi polska-łitoŭska-ruskija vojski razhramiłi rycaraŭ Teŭtonskaha ordenu, u antyniamieckaj kaałicyi zmahałisia nie rasiejcy, a «smalanie» — viernapaddanyja Rečy Paspałitaj, kniaź jakich zajmaŭ 39-je miesca pa pravuju ruku ad polskaha karala.

Słova Rasiejskaha cara ŭžo biaśsilnaje

Papu Jana Paŭła II u Maskvu zaprašałi j Michaił Harbačoŭ, i Barys Jelcyn. Adnak jahony vizyt u Rasieju nie adbyŭsia. Z adnoj pryčyny — z-za supraćdziejańnia Rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy. RPC, jakaja isnuje ŭ miežach byłoha SSSR, vastrej za astatnich adčuvaje maštaby rostu kulturna-pałityčnaha ŭpłyvu katałickaj Polščy na słavianskich susiedziaŭ i namahajecca mabiłizavać ułady na baraćbu suprać «prazełityzmu».

Uparta admaŭlajučysia ad sustrečy z Papam, patryjarch Aleksi II spasyłajecca na mižkanfesijnyja kanfłikty z unijatami ŭ Zachodniaj Ukrainie. Nasamreč pryčyny hłybiejšyja. RPC imkniecca trymać dystancyju z katałikami, aścierahajučysia ekspansii zachodniaj carkvy j eŭrapiejskaj cyviłizacyi.

Novaja rasiejskaja ałiharchija, miarkujučy pa ŭsim, uciamiła, u jakuju sferu źmiaščajecca supiernictva, i vysilvajecca kontratakavać na svoj kapył. «Hazpram», naprykład, naładziŭ u lutym masavy vyjezd u Varšavu zorak rasiejskaha baletu j opery. Adnak, polskaja ełita, jakaja naviedała kancerty, bolš źviartała ŭvahu na maniery hazpramaŭskich načalnikaŭ dy ich niedyplamatyčnyja vyrazy ŭ antraktach z nahody daŭhoŭ Polščy za rasiejski haz.

Ełita rasiejskaj intełihiencyi źviazvaje siabie z krainami aśviečanaha katałicyzmu. U nieŭstojłivyja časy poźniaj pierabudovy łitoŭskija pašparty prydbałi (źviestki konsulskaj słužby MZS Łitvy) Maja Płisieckaja j Radyjon Ščadryn, Kaciaryna Maksimava i Ŭładzimier Vasiljeŭ, Hałina Višnieŭskaja, Mścisłaŭ Rastrapovič i jašče niamała vybitnych dziejačoŭ rasiejskaj kultury. Zrešty, mienavita ŭ Vilniu jašče ŭ XV-XVI st. prakłałi z Maskvy ściežku «hnanyja za kulturu» i dysydenty, pačynajučy ad pieršadrukara Ivana Fiodarava j skančajučy kniaziem Andrejem Kurbskim.

Sama polska-łitoŭskaja ideja, hatovaja ažyćciavicca ŭ novaj Rečy Paspałitaj, u svaju čarhu, vyłučajecca misijanerskaj nakiravanaściu ŭ bok Rasiei. Adnojčy Maskva pry aktyŭnym udziele bajaraŭ, jakija nia zdolełi vybracca z ahulnarasiejskaha chaosu, užo pierachodziła pad uładu polskaha karala Ŭładzisłava. Siońnia suadnosiny siłaŭ i intaresaŭ u Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropie ŭsio bolš stanoviacca padobnymi na tahačasnyja. Tolki z toj roznicaju, što ani Minina, ani Pažarskaha ŭ Maskoŭskaj dziaržavie nie vidać.

Viktar Kałašnikaŭ

«Kommiersant'-vłast»