Uładzimier Sodal. Kupała i Ŭłasaŭ

jubilej Janki Kupały

Kupała i Ŭłasaŭ

 

Ź jakoj ža pary Janka Kupała pačaŭ znacca z Alaksandram Ułasavym? A, musić, akurat z času zasnavańnia “Našaj Nivy”. Spačatku zavočna, praz tvory, dasyłanyja Kupałam u hazetu, praź listavańnie z “Našaj Nivaj”. A paśla byli i asabistyja sustrečy, i supolnaja praca: u Vilni, Miensku, Radaškavičach.

Pieršy Kupałaŭ vierš u “Našaj Nivie” byŭ nadrukavany 11 traŭnia 1907 h. — na pieršaj staroncy, adrazu pad nazvaj hazety. A ź vieraśnia 1908 h. Janku Kupału my bačym užo ŭ Vilni: pracuje biblijatekaram u pryvatnaj biblijatecy “Viedy” i adnačasova supracoŭničaje z “Našaju Nivaju”. Ot z hetaha času Janka Kupała pačaŭ blizka viedać A.Ułasava, amal štodnia sustrakacca ź im.

Choć jany byli ludzi vielmi roznyja: Kupała — uvieś u soncy, małady ramantyk, Ułasaŭ — marudny, ale naporysty, jak voł, ziamny prahmatyk. Ale abodva adnolkava razumieli, za jakuju pracu ŭzialisia. I heta ich jadnała, rabiła adnadumcami, paplečnikami, pabracimcami. Janka Kupała razam z Ułasavym ščyravaŭ u “Našaj Nivie” da kastryčnika—listapada 1910 h. Hetaj paroju Kupała pakidaje “Našu Nivu” i z parady B.Daniłoviča jedzie ŭ majontak Bienica Navahradzkaha pavietu, ale praz paru miesiacaŭ viartajecca ŭ Vilniu. Adčuvaje, što na pracu ŭ hazecie nie staje viedaŭ i praktyki, — jedzie ŭ Pieciarburh papoŭnić svaju adukacyju. Ale j tam z “Našaj Nivaj” suviazi nie paryvaje, dasyłaje svaje vieršy, natatki, dopisy. Ułasaŭ taksama kłapocicca pra Kupałaŭ talent, vysoka aceńvaje jahony vierš “A chto tam idzie?” — vydaje navat asobnym bukletam z notami. I ŭvieś nastupny čas imia Janki Kupały, jahonyja tvory zaŭsiody žadanyja na staronkach “Našaj Nivy”.

Usie jany byli pračytanyja i padpisanyja da druku Ŭłasavym.

…1913 hod. Ułasaŭ i Janka Kupała sustrakajucca ŭ Radaškavičach na pastanoŭcy “Paŭlinki”. Paśla spektaklu aktory i ŭsie znanyja hości nakiravalisia ŭ Mihaŭku da Ŭłasava. Ale, pavodle słovaŭ Kupałavaj plamieńnicy Jadvihi Ramanoŭskaj, Kupała ź siastroj Leakadzijaj u Mihaŭku nie pajšoŭ: adrazu naniaŭ harcuka i pajechaŭ u Niašatu — da babuli Kasi. “Takaja była ŭ ich damova, — ličyć Jadviha Ramanoŭskaja. — Dyj Kupału nie chaciełasia zastavacca ŭ Radaškavičach… Šmat chto z hledačoŭ paznaŭ siabie ŭ “Paŭlincy”. To Kupału nie chaciełasia lišnich razmoŭ, sprečak. Alaksandar Ułasaŭ dy ŭsia artystyčnaja publika niachoćki adpuścili Kupału. Duža škadavali, što jaho nia budzie razam ź imi na biasiedzie ŭ Mihaŭcy.

U vieraśni 1913 h. Janka Kupała znoŭ viartajecca ŭ Vilniu, pracuje sakratarom u “Biełaruskim vydavieckim tavarystvie”. U jahonaha kolišniaha patrona vyśpiavaje dumka źbiełarusić Miensk. I ŭ sakaviku 1914 h. Alaksandar Ułasaŭ pieradaŭ svajo redaktarstva Janku Kupału, a sam pierajechaŭ u Miensk i pačaŭ tut ładzić biełaruskaje žyćcio. Pra heta koliś sam Ułasaŭ zhadvaŭ: “Ja lubiŭ Miensk bolš za Vilniu. Z Kraščenskaj albo Zacharaŭskaj byŭ vidać ahromny kruhazor ź siniejučymi ŭdali bramami-lasami — heta tajamničaja i śpiačaja Biełaruś.

Kampanija našaniŭcaŭ usio dumała ab biełaruskaj akupacyi Miensku. Aficyjnaje redaktarstva “Našaj Nivy” ja pieradaŭ Ja.Kupału. Toj, skončyŭšy viačernija kursy siaredniaj škoły ŭ Pieciarburhu pad apiekaj dabrejšaj dušy biełarusa Epimacha-Šypiły, nastolki ŭžo adšlifavaŭsia, što my jaho ź “dziadźkoŭ” padvysili ŭ redakcyjnyja “pałkoŭniki”.

Ale pačałasia pieršaja imperyjalistyčnaja vajna. Nad “Našaju Nivaju” navisła pahroza zakryćcia. Usie sproby vyratavać hazetu byli biezvynikovyja. Dušyła cenzura, hazeta pačała vychodzić ź biełymi plamami. Nie stavała i srodkaŭ.

Heta była sumnaja padzieja dla Biełarusi, dla Ŭłasava, Janki Kupały i ŭsich našaniŭcaŭ. Ale što-kolviek źmianić było niemahčyma. U 1916 h. Janku Kupału mabilizavali ŭ carskaje vojska. Da hetaha času ŭ jaho źbirajecca dosyć ładnaja biblijateka. Na čas słužby Kupała daručaje apiekavacca jahonym knihazboram Alaksandru Ŭłasavu. Ale, jak vidać z Kupałavaha lista da Lava Klejnberha ad 21 vieraśnia 1928 h. (t.7, s.428), paeta rasčaravaŭsia ŭ svaim apiekunie, bo, viarnuŭšysia ŭ Miensk, poŭnaha kamplektu svajoj biblijateki nie znajšoŭ. Vinavatym u tym, što knihazbor raścierušyli, Kupała nazyvaje Ŭłasava: “Častku hetych materyjałaŭ ja znajšoŭ u vielmi biezuvažlivaha čałavieka ŭ Miensku — va Ŭłasava (viadomy biełar/uski/ dziajač)”.

1920 hod Janka Kupała i Ŭłasaŭ spatkali ŭ Miensku. Pra heta nahadvaje tahačasny hurtavy zdymak. Na im cełaje sukviećcie biełaruskich talentaŭ: Francišak Alachnovič, Źmitrok Biadula, Aleś Harun, Janka Kupała, Albert Paŭłovič, Michaś Čarot, Uładzisłaŭ Hałubok, Jazep Farbotka i, viadoma, Ułasaŭ, ichny duchoŭny nastaŭnik — spavažny, hodny. Siadzić ź jakimś tonkim stekam. Na hety stek jon valjažna pakłaŭ svaje redaktarskija ruki. U levaj — kartuz ci kiepka. Usie hetyja detalki danosiać da nas imidž Ułasava. Sprava ad jaho praz Alesia Haruna — Janka Kupała.

U kancy 1920 h. Alaksandar Ułasaŭ pakidaje Miensk, astaloŭvajecca ŭ Mihaŭcy. Zdymak toj rabiŭsia ŭ časie apošniaje pabyŭki Ŭłasava ŭ Miensku, apošniaje strečy z Kupałam.

U 1921 h. ich raździelić miaža. Mihaŭka apyniecca za Polščaju, a Miensk — za Savietami. Ale i z-za miažy Ŭłasaŭ budzie pilna cikavicca, jak žyviecca i ščyrujecca ŭładaru biełaruskaje pieśni. U 1925 h. Janku Kupału, jaki śviatkavaŭ dvaccatyja ŭhodki litaraturnaje pracy, było nadadzienaje zvańnie narodnaha paeta Biełarusi. Pavinšavali jaho telehramaj i siabry Biełaruskaha pasolskaha klubu pry polskim Sojmie. Siarod tych, chto padpisaŭ vinšavańnie, byŭ Alaksandar Ułasaŭ.

Uładzimier Sodal