На начное адкрыцьцё Нацыянальнага мастацкага музэю, якое адбылося а дзявятай вечара 14 траўня, я спазьніўся.
...Штогод у Эўропе абвяшчаецца ноч музэяў — і пашаноўныя ўстановы за бясплатна адчыняюць свае дзьверы для «соваў» — моладзі й начных бяссоньнікаў. У Бэрліне, дзе ўпершыню ўбачыў падобнае, натоўпы штурмавалі дзьверы музэяў, гарэлі вокны ў вялізных будынках, а начныя аўтобусы вазілі імпэтных вандроўнікаў зь цікавай выставы на цікавейшую. Тэатральныя імпрэзы ля брамы Іштар і чытаньні грэцкіх вершаў на прыступках Пэргамскага алтара пацьвярджалі сталыя падазрэньні, што апоўначы ажываюць старыя экспанаты, а па залях блукаюць здані мінулага.
Абяцанае прадстаўленьне ў Мастацкім музэі завяршылася — але трапіць туды было складана: «сонечная», дзённая ўстанова яўна не разьлічвала на вялізны наплыў бяссоньнікаў; пятачок перад музэем быў затоплены народам.
Дзьверы, відавочна напалоханыя напорам аматараў начнога жывапісу, адчыняліся асьцярожна й зрэдку (я гэтай падзеі так і не ўпільнаваў) — і шанцаў, што апоўначы давядзецца ўбачыць хоць які «ажыўлены» экспанат, не было: неўзабаве ўстанова зачынялася, і далёка ня ўсе музэі рызыкнулі прадставіць свае калекцыі пасьля захаду сонца.
Я сабраўся ехаць дадому, як на бэтонных прыступках адбылося нешта — што нагадала адразу пра Бэрлінскую ноч музэяў і дзякуючы чаму Менск адным жэстам пераўтварыўся ў эўрапейскую сталіцу, у пашаноўны стары Прывід са сваімі традыцыямі й забабонамі.
Ролю заклікальніка гарадзкіх духаў выканаў жыцьцярадасны й вясёлы хлопец, які з імпэтам і голасна пачаў чытаць… верш. Публіка, што пасьпела ўжо занудзіцца ў чаканьні мастацкіх адкрыцьцяў, спачатку анямела — а потым кінулася да бясплатнага й дзіўнага прадстаўленьня.
Я бачыў розныя паэтычныя чытаньні: у Доме літаратара на вечарыне, на вуліцы пад помнікам Купалы, у рэдакцыі з асадкаю ў руках, — але я нідзе й ніколі ня бачыў такіх удзячных слухачоў.
Колькасьць начной аўдыторыі абмяжоўвалася толькі аўтарскай сілаю голасу, але й гэта не было перашкодаю для нечаканае слухацкае радасьці. Блішчэлі ўспышкі фотаапаратаў, гучалі воплескі.
Хлопчыка зьмяніла дзяўчынка. «Што яна чытае?» — запытаўся юнак, які стаяў за мною. Я расчуў некалькі радкоў. «Багдановіча. «Пагоню». «А, вось яно што…» — адказаў той і запляскаў у далоні. Багдановіча зьмяніў Шэксьпір, 66-ты санэт у перакладзе Маршака; але змрочныя вобразы ня выклікалі такога энтузіязму, як жартаўлівыя вершы ўласнага сачыненьня. Юнакі й дзяўчаты працягвалі імправізаваць.
У натоўпе перад Мастацкім музэем выявілася нечакана вялікая колькасьць аматараў паэзіі. «Мо ты што пачытаеш?» — штурхануў адзін слухач свайго сябра. «Я ня памятаю сваіх вершаў на памяць. Ведаў бы, што будзе такое, — захапіў бы штодзёньнік».
Падлетак дзяліўся зь сябрамі ўражаньнямі ад «экспэдыцыі» да імправізаванай сцэны: «Разяўляе рот — і нічога не чуваць. А ўсе — а, аплядысмэнты! Мо піўка папіць?» Але піўко вырашыла пачакаць да новага верша.
«Мы з тэатральнай студыі, — сказала мне дзяўчынка, якая толькі што выступала, — стаялі на прыступках, нудна было, вырашылі пачытаць вершы. Гэта выпадкова, імправізацыя».
Паэтычная імправізацыя паспалітаму люду спадабалася.
«Вы толькі не кажыце нікому пра нас і пра нашу студыю», — папрасіла юная актрыса, калі ўсё скончылася. «Чаму? Ці ж вы зрабілі што забароненае?» — «Але мы не хацелі б непрыемнасьцяў…»
Маладыя таленты не назвалі сваіх імёнаў — іх было некалькі юнакоў і дзяўчат, — а калі яны даведаліся, што я карэспандэнт «Нашай Нівы», то схаваліся ў цемры — як напалоханыя і асьцярожныя прывіды.
«Што тут было? Што адбывалася? — публіка не разыходзілася. — А, чытаньне вершаў… Шкада, што ўсё скончылася… Пачакайце, мы зараз пакажам…» — два мінакі-мэталісты падняліся на прыступкі. Рытм і рыфма сцэнкі выдавалі драматургію лізавецінскіх часоў, але я, пэўна, не скажу, які прывід быў патрывожаны гэтым разам.
Прадстаўленьне скончылася. Прадстаўленьне працягваецца. Начная паэзія не сыходзіць са сцэны.
Дастаткова толькі яе абудзіць.
