Знакі прыпынку
* * *
На вакзале з грузінам выпадкова пазнаёміўся — прыехаў з Масквы ў Хэльсынкі сыр купляць. 600 тон для пачатку. На фірме «Valio» яму сказалі: «У нас прадстаўніцтва ў Маскве — празь яго і купляйце».
Ён ашаломлены. «Слухай, дурдом! Я ім наўпрост жывыя грошы прапаную, а яны мяне сплаўляюць!.. Кажуць: мы не парушаем дамоўленасьці! Якія дамоўленасьці, калі жывыя грошы?..»
З такога гора пайшлі ў рэстаран. Афіцыянт гарэлку кілішкамі стаў насіць. Трыццаць грамаў у кілішку за пяць эўра. Пляшка абышлася, як білет да Масквы.
Зь яшчэ большага гора грузін захацеў станцаваць лезгінку. Аркестар — піяніст, кантрабасіст і ўдарнік… Яны не зразумелі нават, чаго ён хоча.
Вярнуліся на вакзал, выпілі ў бары піва. Грузін, як я ні супакойваў яго, расстройваўся ўшчэнт. «Слухай, няхай сыр не захацелі прадаць… Але не сыграць лезгінку?..»
Ён быў жывейшы за свае жывыя грошы… І раптам падумалася: колькі ж разоў слухаў я рэстаранную, заказаную аркестру, лезгінку? Сто, дзьвесьце, трыста?.. Ва ўсіх рэстаранах ад Берасьця да Хабараўску. А хто-небудзь, дзе-небудзь, калі-небудзь лявоніху заказаў?..
Наўрад ці. Я ня чуў.
* * *
Ідзём са Стасем у кнігарню, каб купіць яму якую-небудзь фінскую кнігу — ён ужо чытае трохі па-фінску, але толькі тое, што цікава. У кнігарні на стэндзе новых выданьняў стаіць сэрыйны томік Агаты Крысьці зь невядомай мне назвай: «Нікому не ўдалося ўратавацца». Бяром, каб паглядзець, а гэта «Дзесяць мурынчыкаў». Гаспадар кнігарні тлумачыць, што назва перакладзена ў адпаведнасьці з законам супроць расавай дыскрымінацыі. «Раней у нас, — кажа, — цукеркі былі, якія называліся «Пацалунак нэгра», цяпер яны проста «Пацалунак».
Я пытаюся:
— А чаму раман «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава стаў раманам «Сатана зьявіўся ў Маскве?» Гаспадар сьмяецца, ён з гумарам: «Расейцаў закон супроць дыскрымінацыі не датычыць».
* * *
Восень 2004 году… Пад канец фінскага жыцьця праехаў на пачатку верасьня ўсю Фінляндыю з поўдня на поўнач — праз Тампэрэ, Ювэскюль, Оўлу, Раваніемі, Муонія, Кілпісьярві — да Тромсё ў Нарвэгіі. Самае нечаканае ў дарозе — зялёная даліна ў гарах уздоўж нарвэскіх фіёрдаў Ледавітага акіяну. Пасля пустой тундры Ляпляндыі перакочваеш за Кілпісьярві перавал — і раптам такое… Палі, гароды, выганы — толькі што вінаград не расьце. Вось табе і поўнач… Хоць і павявае ўжо сіберам — і паўночная ноч на падыходзе.
Нарвэгія — адзіная краіна ў сёньняшнім сьвеце, якая ня мае замежнага доўгу. Калі б толькі наяўныя грошы, якія там ёсьць, падзяліць на ўсіх нарвэжцаў зь дзецьмі ўключна, дык на кожнага б выйшла па сем мільёнаў эўра.
Краіна ня проста выглядае багата — яна багата жыве. Куфаль піва ў Тромсё каштуе амаль столькі ж, колькі ў Хэльсынкі паўлітэрак гарэлкі. У барах ня надта пасядзіш… Таму сеў я на беразе Ледавітага акіяну і — ад няма чаго выпіць — стаў капаць на берагавой лініі ямку. Далані на тры ў шырыню і даўжыню. Выкапаў і пайшоў, а ямку заліла вада.
Нібыта нічога ня сталася… Калі не лічыць таго, што павялічыў я паверхню Паўночнага Ледавітага акіяну. Далані на тры ў даўжыню і ў шырыню…
