Які ўсё ж містычны дзень — 5 сакавіка!
Яно, магчыма, засталося б недарэчнай выпадковасцю — памерці дзень у дзень са Сталіным. Але ж ці выпадковасць, калі і праз 60 гадоў усё паўтарылася з такой дакладнасцю, быццам нічога за тыя гады ў свеце не змянілася, ды і гадоў тых быццам і не было…
Ёсць, зразумела, і ментальныя адрозненні. Тут
Але ж і праз 60 гадоў данеслася на супрацьлеглы канец свету і выранілася пякучая сляза на шкляную, нібыта пад лупай часу, труну.
Адзіны, хто не плакаў, не пляскаў у далоні і не спяваў — бялявы хлопчык у ладным касцюмчыку, што моўчкі туліўся да бацькі ля той труны. Чаму ён не плакаў, як бацька?Чаму ён не плакаў, як некалі плакаў я?
…Першую слязу на смерць правадыра я пусціў у сем гадоў ад нараджэння, калі памёр Жданаў. Тоўсты чалавек у наглуха зашпіленым фрэнчы, з бабскім тварам пад прылізанымі ў радок валасамі, здаваўся мне надзвычайна добрым, якімі, мусіць, здаюцца ў дзяцінстве ўсе правадыры. Але плакаў я, памятаю, не ад жалю — ад страху. Дакладней, ад жалю да самога сябе. Бо што ёсць страх, як не шкадаванне самога сябе? Жалобная музыка,
Вядома, я ведаў, што Сталін ёсць. Але менавіта з таго моманту я ўпэўніўся ў тым, што ён ёсць назаўжды.І з ім ніколі і нічога не трэба баяцца — ні за сябе, ні за сястру, ні за маму з татам, ні ўвогуле за жыццё…
Праз пяць гадоў я спытаў у старога краўца, ці бачыў ён
Быў студзень
«А я хутка пабачу Сталіна!» — «Стой, не круціся!» — раздражнёна адазваўся стары кравец, утыкаючы ў калашыну тоўстую шаршатку…
Так, нам усім гаварылі, што мы пабачым самога Сталіна. Нам — гэта вучням музычнай школы, з якіх быў створаны хор, што рыхтаваўся да Дэкады беларускага мастацтва ў Маскве.
Як я чакаў гэтага моманту! Нават сніў…
5 сакавіка абрынулася ўсё.Якая дэкада, калі разам і назаўсёды зніклі ўсе гукі дзяцінства: задзірысты горн і барабанны дробат піянерскіх маршаў, вясёлыя званочкі першых пасляваенных трамваяў, залпы салютаў з ракетніц над драўлянай царквой… Здавалася, скончылася жыццё. Мабыць, таму так здавалася, што дарослыя ў тыя сакавіцкія дні неяк
А потым пачуўся воплеск. За ім яшчэ і яшчэ — некалькі кароткіх вясёлых воплескаў, што разарвалі панурую цішыню ў класе, куды мы вярнуліся пасля некалькіх жалобных дзён. І раскацістае, ракатаючае «ну, бр-
Я не любіў матэматыку, але любіў нашага матэматыка Ізраіля Майсеевіча Лібо.У яго былі вузлаватыя, з кароткімі пальцамі, але вельмі вялікія рукі, мясісты нос на парытым глыбокімі маршчынамі твары, маркотныя лупатыя вочы з цяжкімі павекамі і велічэзны лоб, над якім кучаравіліся рэдкія, сівыя з блакітам, валасы…
Аднойчы ўвечары я гартаў старадаўнюю кніжку і ўбачыў гравюру з выявай прарока Майсея. З таго часу быў упэўнены, што наш настаўнік матэматыцы — ягоны сын, такі падобны…
Я любіў яго, любіў быць «братцам трусам» і не разумеў, чаму геаграфічка абразліва кліча яго касмапалітам. У дзяцінстве я не аднойчы чуў гэта слова, што прамаўлялася бацькамі цішком. І быў упэўнены, што касмапаліт — гэта нешта звязанае з касмачамі, то бок жудаснае і валасатае. Зусім не такое, як мой настаўнік, сын прарока…
Пляснуў у далоні на тым першым пасля смерці правадыра ўроку, і адразу зніклі страх і жах ад хуткага і непазбежнага небыцця…
…Я ўглядаюся ў таго бялявага хлопчыка ля чужой, пад шклом, труны. Ці зразумее ён
І па кім яна насамрэч — па чалавеку, які прасіў не даць памерці, ці па крыважэрным цмоку, што, здавалася б, памёр 60 гадоў таму назаўжды? Дзень у дзень.
А мо ў той слязе хаваўся страх? Вось жа не паспелі «камандантэ» забальзаміраваць, а ўжо — «атруцілі». Хто б сумняваўся…
…Дэкада тая ўсё ж адбылася. У 1955, праз два гады. У мяне захаваўся фотаздымак: вось яна, сцэна Вялікага тэатра ў Маскве, і мы на ёй — хлопчыкі ў белых кашулях і ў чорных, якія сталі караткаватымі, штанах з шэвіёту, дзяўчынкі з бантамі і ў белых фартухах…
«Радзі-
А мы падхопліваем: «
Масква. Вялікі тэатр. 1955 г. Тая самая дэкада, што перажыла Сталіна.
