Віталь Каспяровіч.
Аруда-Душ-Віньюш — мястэчка за 30 кіламетраў на поўнач ад Лісабона. Насельніцтва — 5,8 тысячы чалавек.
На вуліцах Аруда-Душ-Віньюш.
На вуліцах Аруда-Душ-Віньюш.
На вуліцах Аруда-Душ-Віньюш.
За працай.
Адпачынак.
Віталь Каспяровіч пражыў у невялікім партугальскім горадзе Аруда-Душ-Віньюш дзевяць гадоў, а потым вярнуўся ў Беларусь. Ён расказаў «Нашай Ніве», як знаходжанне ў Еўропе змяняе светапогляд савецкага чалавека.
Трапіў на грошы і з’ехаў у Партугалію
Я нарадзіўся ў Міханавічах, вывучыўся ў ПТВ на электрыка. Пасля — армія. Вярнуўся — і праз нейкі час СССР разваліўся. Я пачаў уласны бізнэс. Займаўся ўсім, чым мог, часам не зусім легальна… Здарылася так, што памежнікі канфіскавалі ў мяне аўтамабіль і я «папаў» на грошы. І тут мая былая суседка, уладальніца турагенцтва, прапанавала паехаць на заробкі ў Партугалію. Мяне нічога не трымала, таму ў 1999-м я ўсё прадаў і паехаў.
Першае ўражанне
Ноччу наш цягнік прыбыў у Лісабон, і трэба было чакаць некалькі гадзін, пакуль нас забяруць шэфы. І вось ранкам ля невялікага кіёска спыняецца аўтамабіль-«абцасік», адтуль дастаюць паддоны з хлебам, ставяць іх на зямлю каля ўвахода і пакідаюць. І ніхто нічога не кра-дзе! Для мяне гэта было дзіка.
Кар’ерная лесвіца: ад падсобніка да электрыка
Я ехаў і думаў, што мне дадуць інтэрнат і працу. Усё аказалася трошкі інакш. Беларусаў было няшмат, чалавек шэсць. Справамі займалася ўкраінска-малдаўская «мафія». Яны забяспечвалі працай і жытлом на 15 дзён, а потым усіх выганялі. Аднак пастаянна ціснулі на нас, маўляў, вы тут ніхто, вы не ведаеце мовы — усё роўна да нас вернецеся. Я не вярнуўся — і дзень, і ноч сядзеў над падручнікамі, вучыў мову. Сам знайшоў працу і зняў кватэру, перацягнуў беларусаў да сябе. На мяне, зразумела, наехала мафія — я і «пад нажом» сядзеў. Аднак неяк усё супакоілася, а недзе праз год паліцыя сур’ёзна ўзялася за гэтую мафію — і ўсе яны былі вымушаныя з’ехаць ці легалізавацца.
Спачатку я дапамагаў муляру. Вы толькі ўявіце: брыгада з аднаго муляра і трох памочнікаў будавала дом за паўгода! Не такія, як у нас, «брэжнеўкі», а трох- і чатырохпавярховыя. Пры гэтым усё робіць адзін муляр: і падмурак, і сцены, і дах, і мармуровыя парэнчы, рамы для вокнаў і дзвярэй.
А потым мне нечакана прапанавалі працу электрыка — нехта пачуў, што ў Беларусі я гэтым займаўся. Пасведчанняў ніякіх не пыталіся. Я быў шчаслівы, бо гэта сапраўды крок уверх.
«Не ганарацца працай, на якой можна нічога не рабіць»
Стаўленне да працы ў жыхароў з постсавецкай прасторы і ў партугальцаў — абсалютна рознае. Украінцы і малдаване, якія былі са мною, казалі, што яны прыехалі не працаваць, а зарабляць. У Беларусі таксама шмат людзей, якія ганарацца працай, на якой можна атрымліваць грошы за прасе-джванне штаноў. У Партугаліі такое немагчыма! Кожнаму зразумела, што, калі ты не працуеш, твая фірма не зарабляе грошы і сродкаў на выплаты заробку няма.
Што цікава, цябе ніхто не кантралюе, бо ты спецыяліст, якому плацяць грошы за прафесіяналізм і якасную працу. У Беларусі я цяпер працую ў сферы ЖКГ, і над кожным стаіць па кантралёру.
Напачатку свайго партугальскага жыцця, памятаю, загадалі мне нешта падмесці. Я падмёў, і, як у нас прынята, сеў і сяджу. Да мяне падыходзіць прараб і пачынае з шалёнай жэстыкуляцыяй — партугальцы вельмі эмацыйныя людзі — лаяць мяне за тое, што я не прыйшоў да яго. Бо там так: калі ў цябе скончылася праца, дык падыдзі да «патрона» і паведамі яму — дадуць іншую. Гультаям прыходзілася несалодка. Іх не бралі на працу.
«Жыць сям’ёй можна не тое што на заробак — на бальнічны!»
Партугалія дагэтуль лічыцца адной з самых бедных краін Еўрасаюза. Я пачынаў з заробку ў 400 еўра. Гэта было мізэрна мала, аднак тое была легальная праца. Пасля мяне пераманіла фірма-канкурэнт. Потым зноў першая фірма, але за большыя грошы — яны цэняць добрых спецыялістаў. Напярэдадні ад’езду я зарабляў 800 еўра.
Аднак за гэтыя грошы магла пражыць цэлая сям’я: каля 220 еўра за арэнду трохпакаёвай кватэры, 50 еўра за электрычнасць, 12 еўра за балон газу. Ежа і адзенне таннейшыя, чым у Беларусі. Ды што там казаць! Здарылася так, што на працы я атрымаў пашкоджанне меніска. Мне хутка зрабілі аперацыю, прызначылі працэдуры. Праз гэта я не змог працаваць цягам некалькіх месяцаў. А жонка ў той самы час нарадзіла і пры гэтым не атрымлівала дапамогу на дзіця — да нараджэння дачкі працавала нелегальна.
Аднак мой «бальнічны» быў роўны майму заробку. І ў лісабонскую клініку, якая знаходзіцца за 30 км ад Аруда-Душ-Віньюш, мяне вазілі на таксі бясплатна.
«Улады даюць бясплатнае віно, але ніводнага п’янага не знойдзеце»
Да нас, замежнікаў, ад самага пачатку ставіліся добра, неварожа. Ніхто не клікаў якімі-небудзь «чуркамі». Наадварот, калі засяліліся ў кватэру з голымі сценамі, знаёмыя партугальцы дапамагалі хто чым можа.
Падабаецца, што пры несправядлівасці партугальцы не будуць маўчаць. Просты рабочы можа выказаць сваю незадаволенасць «патрону»-ўладальніку кампаніі, які валодае мільёнамі еўра і фабрыкамі. І калі ён мае рацыю, супраць яго не будуць чыніць ніякіх рэпрэсій, не будуць яго звальняць ці пазбаўляць прэміі.
Яшчэ ўражвала, што падчас святаў і карыды, якая праходзіць наўпрост на вуліцах горада, муніцыпальныя ўлады выстаўляюць бясплатнае віно і пачастунак: хлеб ды рыбу. Парадокс: віна хоць заліся, а п’яных няма!
«Даведваюцца, што з’ехаў — і за спінай называюць дурнем»
Пра тое, што працаваў за мяжою, а потым з’ехаў, стараюся не расказваць. Распавядзеш — і за спінаю могуць перашэптвацца: «Вось дурань, з Еўропы ў Беларусь вярнуўся».
Вярнуцца захацела жонка. Яна сама ўкраінка, сустрэліся мы ў Партугаліі. Там у нас нарадзілася дачка. Мая жонка настаўніца, аднак жанчынам знайсці працу складаней — і тое хіба прыбіральшчыцай. Заробкі ж у жанчын нашмат ніжэйшыя за мужчынскія.
Жанчыну з дзіцём не возьмуць на працу, бо заканадаўча ёй належыць скарочаны 6-гадзінны працоўны дзень з захаваннем поўнага заробку. Ёй было маральна цяжка. Таму я прыехаў назад у Беларусь, праглядзеў аб’явы аб працы. Насамрэч мною кіраваў чысты меркантылізм: чаго заставацца там, калі я магу атрымліваць столькі ж тут. Аднак калі я пажыў тут, акунуўся ў руціну, то падумаў, можа, дарма вяртаўся.
«Беларусы зрываюць злосць калі не трэба, а калі трэба — маўчаць»
Прызнаюся, калі пакідаў Партугалію, быў упэўнены, што чалавек кшталту Лукашэнкі карысны для Беларусі. Бо наглядзеўся, як свабода біла ў галаву суайчыннікам: бязбожна пілі, буянілі па начах, здаралася, кралі з супермаркетаў усялякія дробязі: шакаладкі, жвачкі. Аднак цяпер зразумеў што да чаго. Я хаджу на мітынгі, раздаю ўлёткі, сцяг дзе-нідзе павешу… Беларусам трэба пачынаць думаць па-еўрапейску і стаць дабрэйшымі адно да аднаго. Бо нашы людзі вельмі запалоханыя.
Партугальцы добра ведаюць сваю гісторыю і ганарацца ёю. Але і беларусам хапае чым ганарыцца. Кожны можа раздрукаваць некалькі матывацыйных улётак і закінуць у паштовую скрыню.
Нельга заставаццца абыякавымі. Трэба любымі сродкамі падтрымліваць актыўнасць. Пасля 19 снежня на маёй машыне налепленая «Пагоня». І калі я бачу чалавека з «Пагоняй» ці бел-чырвона-белым сцягам, я падыду да яго і пацісну руку. І так трэба рабіць кожны раз, каб людзі адчувалі салідарнасць, каб у іх вачах не згасала святло надзеі. Я памятаю: заехаў у супермаркет пасля працы, купіў прадуктаў. А ахоўнік неяк дзіўна глядзіць на мяне, вачэй не адводзіць. Я іду да аўто — ён за мной. Падышоў і кажа: «Я ў вас заўважыў «Пагоню». Хацеў сказаць «дзякуй». І паціснуў мне руку.
У Аруда-Душ-Віньюш я жыў на вельмі вузкай вуліцы. І калі мне даводзілася даставаць калыску з дачкой з аўто, я перакрываў рух. Аднак ніхто не сігналіў, не злаваўся. Людзі ветліва ставяцца адно да аднаго і разумеюць, што заўтра яны могуць апынуцца ў такой самай сітуацыі. А ў нас наадварот: зрываюць сваю злосць на дарогах, а калі трэба — маўчаць.
