Паводле апошніх афіцыйных дадзеных, у Беларусі 3738 публічных бібліятэк. Карысць ад іх без наспелых рэформ няўхільна зніжаецца.
Што рабіць? Адказы на многія пытанні ў гэтай сферы ўжо былі знойдзеныя падчас рэформаў у Еўрасаюзе, вопыт цалкам можна было б перадаць Беларусі ў межах «Еўрапейскага дыялогу аб мадэрнізацыі».
Аднак сёння ўлады ігнаруюць не толькі замежны досвед такіх рэформаў, але і нават уласныя планы.
Еўрапейскія падказкі
Неабходнасць рэфармаваць бібліятэкі — гэта не ўнікальная беларуская праблема. Так ці інакш з падобнай задачай сутыкнуліся усе краіны: у XXI стагоддзі функцыі бібліятэк папросту змяняюцца.Ужо няма неабходнасці (як і сэнсу) проста збіраць у адным будынку як мага больш папяровых кніг. Бібліятэка сёння становіцца не сховішчам ведаў, але лакальным сацыякультурным цэнтрам.
Такі фармат бібліятэкі прадугледжвае не толькі паліцы з кнігамі, але і ў большай ступені гібрыдызацыі розных устаноў у адной прасторы: адукацыйны цэнтр, выстаўная зала, прастора для грамадскіх ініцыятыў.У падобных рэформах вельмі паспяховая бібліятэчная сістэма ЗША. Сёння амерыканская бібліятэка — гэта сапраўдны грамадскі цэнтр, а ў малых гарадах — яшчэ і турыстычны інфацэнтр.
Але перш чым брацца за гэтыя новыя справы, бібліятэкам трэба было б разабрацца з самым традыцыйным — кнігазахаваннем.І тут таксама не абысціся без аб’яднання.
Сёння ў Беларусі розныя бібліятэкі падпарадкоўваюцца розным дзяржструктурам, у выніку чаго можна назіраць у пары сотняў метраў адна ад адной бібліятэку школы, універсітэта і мясцовую раённую (гарадскую).Натуральна, іх фонды шмат у чым супадаюць, ды і чэргаў там не відаць, так што аб’яднанне такіх бібліятэк у адну дазволіла б незаўважна для чытачоў зэканоміць грошы падаткаплацельшчыкаў.
Беларусі тут ёсць у каго павучыцца: з аналагічнай сітуацыяй ужо справіліся ў Еўрасаюзе, дзе бібліятэкі фінансуюцца і каардынуюцца на муніцыпальным узроўні.Гэта паказвае, што ў Беларусі трэба правесці комплексныя рэформы, у тым ліку ўзмацніць ролю мясцовага самакіравання і перадаць больш улады яго органам.
Інфарматызацыя правалілася
Паўнавартая праца з інфармацыяй немагчымая без выкарыстання сучасных тэхнічных сродкаў — інфарматызацыі бібліятэчнай сістэмы. Як адзначаў Уладзімір Шышкін, намеснік начальніка ўпраўлення ўстаноў культуры і народнай творчасці Мінкульта, «бібліятэкі з’яўляюцца базавым элементам у працэсе інфарматызацыі грамадства».
Таго ж меркавання былі і аўтары дзяржпраграмы «Электронная Беларусь» на 2003–2010 гады, паведамляючы, што «найбольш прасунутай у выкарыстанні
У рамках дзяржпраграмы гэта выявілася ў наступных пунктах: «Стварыць карпаратыўную бібліятэчную сетку ў складзе Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, рэспубліканскіх і абласных бібліятэк і рэгіянальных інфармацыйных цэнтраў» і «Стварыць на базе сеткі рэспубліканскіх бібліятэк сістэму карпаратыўнай каталагізацыі выданняў і вядзення зводнага электроннага каталога».
Які ж вынік васьмі гадоў працы над дзяржпраграмай?Яшчэ ў пачатку 2011 года
Яе задача — «аўтаматызаваць бібліяграфічную рэгістрацыю ўсёй кніжнай прадукцыі і сродкаў масавай інфармацыі Беларусі, забяспечваць доступ аддаленых карыстальнікаў да рэсурсаў дзяржаўнай бібліяграфічнай інфармацыі Беларусі, а аўтарызаваныя карыстальнікі могуць самастойна фарміраваць запыты і атрымліваць неабходную інфармацыю з базы дадзеных». Гучыць прыгожа, аднак у рэчаіснасці ёсць толькі «Зводны электронны каталог», які аб’ядноўвае фонды толькі трох (!) бібліятэк.
Для таго каб ашчадзіць на яго змесце і аблічбоўцы кожнай неўнікальнай кнігі, бібліятэкі павінны быць звязаны ў адзіную сетку. Зноў жа, такі досвед у свеце ёсць: напрыклад, ва ўсіх бібліятэках Скандынавіі, Ізраіля стаіць аднолькавае праграмнае забеспячэнне, што дазваляе каардынаваць электронныя каталогі і лёгка аб’ядноўваць электронныя рэсурсы ў адзіную сетку.Відавочна, што для зручнага карыстання патрэбен паўнавартасны агульнанацыянальны каталог, які ўключае ў сябе ўсе фонды ўсіх бібліятэк.
Ёсць і больш блізкія — геаграфічна і палітычна — прыклады рэальнай інфарматызацыі бібліятэчнай сістэмы. Так, ва Украіне існуе паўнавартасны ўсеўкраінскі электронны каталог бібліятэчных фондаў. Паколькі ўсе бібліятэкі маюць сваю спецыялізацыю (напрыклад, літаратура на французскай мове ці па юрыспрудэнцыі), кожная з іх папаўняе электронны каталог сваёй часткай матэрыялаў.
Выніковы каталог усіх бібліятэчных фондаў ёсць у адкрытым доступе ў інтэрнэце.
Не выходзячы з дому, кожныахвотны можа знайсці ў каталогу патрэбную кнігу, замовіць яе і праз некаторы час атрымаць папяровую версію ў бліжэйшай бібліятэцы.
Пагроза кансервацыі
Кодэкс пра культуру, які знаходзіцца на стадыі абмеркавання, першапачаткова даў надзею на так неабходныя рэформы.Аднак з улікам таго, што абмеркаванне кодэкса пакуль вядзе толькі да яго выпустошвання, ёсць перасцярогі, што да часу ўступлення ў сілу дакумент можа страціць пазітыўны патэнцыял (як гэта ўжо здаралася раней, напрыклад з Кодэксам аб адукацыі).
Іншая праблема — гэта дзяржпраграма «Культура Беларусі» на 2011–2015 гады, якая канцэптуальна вядзе да кансервацыі цяперашняй сітуацыі ў бібліятэках і не мяркуе рэальна патрэбных рэформаў.
Каб гэтага пазбегнуць, уладам варта толькі рашыцца на рэформы і прыслухацца да незалежных экспертаў, роўна як і да дасведчаных прафесіяналаў з дзяржструктур.Пры захаванні сённяшніх тэндэнцый маральнае састарэнне бібліятэк у перспектыве будзе толькі нарастаць.
