Пачатак 2014 года, як і другая палова 2013, у глабальнай эканоміцы прайшло пад знакам паступовага паслякрызіснага аднаўлення. У свеце гэты час ахарактарызаваўся ростам выпуску, павелічэннем даверу, паляпшэннем умоў доступу да фінансавання. Як тэндэнцыя аднаўлення сусветнай эканомікі можа адбіцца на эканамічнай сітуацыі ў Беларусі? На жаль, з-за шэрагу прычын дадзены ўплыў не абавязкова будзе станоўчым.
У аснове спрыяльных сусветных трэндаў знаходзіцца сітуацыя ў ЗША. Амерыканская эканоміка дэманструе прыкметы ажыўлення ўнутранага прыватнага попыту. Важна, што гэта адбываецца ў адсутнасці значнага павелічэння знешнегандлёвага дэфіцыту ЗША. Такім чынам, для Штатаў рост з'яўляецца ў пэўнай ступені збалансаваным. Таму большасць міжнародных арганізацый і аналітыкаў дастаткова аптымістычныя ў ацэнках перспектыў росту ў ЗША. Палепшаная сітуацыя падштурхнула амерыканскія ўлады да паступовага згортвання стымулявання манетарнай палітыкі, якое пачалося ў канцы 2013 года.
У той жа час варта ўлічваць, што ўплыў ЗША на сусветную эканоміку ўжо не той, што быў да глабальнага крызісу. Сёння рост у ЗША ў меншай ступені з'яўляецца лакаматывам росту для ўсёй глабальнай эканомікі.
Гэта, па-першае, абумоўлена імкненнем ЗША абмежаваць дэфіцыт свайго знешняга гандлю для таго, каб збалансаваць рост эканомікі. Для іншых краін гэта азначае зніжэнне знешняга попыту. Па-другое, у паслякрызісных умовах доступ да фінансавання істотна абмежаваны. А таму не толькі паступовае ўзмацненне жорсткасці манетарнай палітыкі амерыканскай Федэральнай рэзервовай сістэмы, але нават толькі заявы аб яе узмацненні адбіваюцца не столькі на саміх ЗША, колькі на стане фінансавых рынкаў краін, якія развіваюцца, і краін з пераходнай эканомікай. Апошняе звязана з высокай ступенню залежнасці краін з рынкам, які толькі фарміруецца, ад доступу да даляравай ліквіднасці.
Такім чынам, атрымліваецца, што ажыўленне сусветнай эканомікі для многіх пераходных краін суправаджаецца зусім не паляпшэннем кан'юнктуры, а яе пагаршэннем. З другога паўгоддзя 2013 большасць краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы (ЦУЕ) і СНД адчулі досыць істотны адток капіталу. Гэта адбылося шмат у чым як следства зніжэння іх параўнальнай прывабнасці для інвестараў па адносінах да іншых рэгіёнаў. Гэта стала адным з важных фактараў, якія стрымліваюць эканамічную актыўнасць.
Акрамя таго, на эканамічных перспектывах нашага рэгіёну адбіваюцца фактары, якія можна назваць спадчынай глабальнага крызісу.
Па-першае, большасці краін ЦУЕ і СНД у апошнія гады ўласцівае адчувальнае зніжэнне патэнцыялу росту. Яно асацыюецца з больш жорсткім доступам да фінансавання ў паслякрызісных умовах, што абцяжарвае назапашванне асноўнага капіталу.
Па-другое, за перыяд крызісу многія краіны нашага рэгіёну назапасілі залішні ўзровень дзяржаўнага доўгу і павялічылі паказчыкі дэфіцыту бюджэту. Такія праблемы пагаршаюць перспектывы доўгатэрміновага росту і звужаюць поле для манеўру для кароткатэрміновай эканамічнай палітыкі.
Па-трэцяе, у гэтай сітуацыі характэрна наяўнасць супярэчнасці паміж мэтамі кароткатэрміновага стымулявання попыту і садзейнічання доўгатэрміноваму росту. Такія супярэчнасці назіраюцца і ў беларускай эканоміцы — спробы стымуляваць попыт шляхам падтрымкі прадпрыемстваў і павышэння заробкаў пагражаюць павелічэннем інфляцыі, якая негатыўна адбіваецца на перспектывах устойлівага эканамічнага росту.
Акрамя ўсяго вышэйсказанага, сур'ёзныя праблемы для малых і сярэдніх краін рэгіёну звязаны з сітуацыяй у Расіі.
Запаволенне расійскага росту тлумачыцца тымі ж прычынамі, што і праблемы іншых краін рэгіёну. Пры гэтым ступень залежнасці большасці эканомік ЦУЕ і СНД ад расейскага рынку досыць вялікая. І гэта спараджае другую хвалю негатыўных наступстваў. Для многіх краін, уключаючы Беларусь, скарачэнне попыту на расійскім рынку і патанненне расійскага рубля стварае сур'ёзныя праблемы. Таму для захавання парытэту канкурэнтаздольнасці многія дзяржавы схільныя дэвальваваць свае валюты ўслед за расейскім рублём.
Такі комплекс супярэчнасцяў сфармаваў унікальную сітуацыю: на фоне паляпшэння сітуацыі на сусветных рынках у краінах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы і СНД назіраюцца маштабныя рызыкі, валатыльны і няўпэўнены эканамічны рост.
Ці доўга можа працягнуцца такая сітуацыя і якія яе магчымыя наступствы для Беларусі?
Найбольш сур'ёзныя праблемы для нас могуць быць выкліканыя апасродкаваным уплывам праз знешнегандлёвыя сувязі з Расіяй.
Ключавым для нашай краіны з'яўляецца пытанне, наколькі трывалая і ўстойлівая тэндэнцыя запаволеньня росту і абясцэньвання расійскага рубля.
Адназначнага адказу на гэтае пытанне я не бачу. Па-першае, на сённяшні дзень цяжка ацаніць, якімі менавіта прычынамі (структурнымі або кан'юктурнымі) выклікана запаволеньне росту ў Расіі. Адказ на гэтае пытанне шмат у чым прадвызначае чаканні адносна ўстойлівасці і працягласці тэндэнцыі паслаблення расійскага рубля. Акрамя таго, у Расіі ў адносінах да палітыкі абменнага курсу змагаецца два рознанакіраваных лобі. Якая група лабістаў зможа больш удала адстойваць свае інтарэсы, па меншай меры, не відавочна.
Пры працяглым абясцэнення расійскага рубля для Беларусі забяспечыць фінансаванне знешняга дэфіцыту будзе надзвычай цяжка, паколькі коштавая канкурэнтаздольнасць беларускіх экспарцёраў на расійскіх рынках будзе працягваць пагаршацца.
Акрамя таго, варта памятаць, што гэты выклік фарміруецца на фоне ўнутраных праблем беларускай эканомікі. Сярод іх — хісткая раўнавага на фінансавым рынку, высокія інфляцыйныя і дэвальвацыйныя чаканні, значны дэфіцыт гандлёвага і плацёжнага балансу на фоне недахопу канкурэнтаздольнасці.
Выбар аптымальнай палітыкі ў гэтых умовах далёка не адназначны. З аднаго боку, пры недахопе рэсурсаў па фінансаванні дэфіцыту непазбежна прыйдзецца задзейнічаць дадатковыя меры па абмежаванні ўнутранага попыту і/або паслаблення нацыянальнай валюты. З іншага боку, аператыўная рэакцыя ў выглядзе макраэканамічнай карэкціроўкі на аснове абменнага курсу і/ці палітыкі даходаў, якраз з прычыны наяўных унутраных праблем, можа стаць спускавым механізмам для хуткага і непадкантрольнага выраўноўвання назапашаных дыспрапорцый.
Улічваючы ўсе выкладзеныя фактары, перспектывы развіцця падзей у нацыянальнай эканоміцы бачацца дастаткова неспрыяльнымі.
Паляпшэнне сітуацыі магчыма толькі ў выпадку прыцягнення знешняга фінансавання, дастатковай для пакрыцця фарміруецца дэфіцыту, і/або ў выпадку, калі разгледжаныя знешнія негатыўныя тэндэнцыі, сярод якіх паслабленне расійскага рубля, слабы рост у ЦУЕ і СНД, вычарпаюць сябе. Аднак простае чаканне вычарпання негатыўных тэндэнцый досыць небяспечнае: пры такім падыходзе Беларусь празмерна ставіць сябе ў залежнасць ад знешняй сітуацыі.
Найбольш дарэчны, на мой погляд, у дадзенай сітуацыі шлях -
задзейнічаць нявыкарыстаны да гэтага часу патэнцыял эканамічнага росту ў выглядзе інстытуцыянальных пераўтварэнняў, змены сістэмы размеркавання рэсурсаў, сістэмы фарміравання эканамічных стымулаў і да т.п.
Яго галоўная вартасць у тым, што ён не толькі будзе паступова ліквідаваць ключавую праблему краіны — нізкі патэнцыял росту — але і адначасова будзе стымуляваць попыт, даючы магчымасць пазбегнуць залішне маштабных і некантраляваных макраэканамічных карэкціровак.
Напрыклад, у адным з нядаўніх даследаванняў Беларускага эканамічнага даследча-адукацыйнага цэнтра BEROC паказана, што за кошт простага пераразмеркавання рэсурсаў у эканоміцы можна дасягнуць аднаразовага росту выпуску ў межах 5-10%. Гэта звязана з тым, што ў папярэднія перыяды капітал назапашваўся празмерна хутка і неэфектыўна пераразмяркоўваўся ў эканоміцы. Менавіта гэты незадзейнічаны патэнцыял бачыцца на сёння галоўным і, магчыма, адзіным козырам Беларусі на фоне існуючых выклікаў.
Дзмітрый Крук, эканаміст Беларускага эканамічнага даследча-адукацыйнага цэнтра BEROC
