Новы «Праскі акцэнт» пра Эўрапейскі марш і беларускі ізаляцыянізм.
Ці сьведчаць апошнія падзеі – Эўрапейскі Марш, візыт Андрэа Рыгоні, пра пачатак дыялёгу паміж Эўразьвязам і афіцыйным Менскам? Як паўплываў Эўрапейскі марш на стаўленьне беларусаў да Эўропы? Якую ролю ў адносінах Беларусі з Эўропай адыгрывае расейскі фактар? Над гэтымі тэмамі разважаюць: шэф-рэдактар газэты “Народная воля” Сьвятлана Калінкіна, палітык Павал Севярынец і дырэктар Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледваньняў Віталь Віталь Сіліцкі. Вядзе перадачу Юры Дракахруст.
Ці ёсьць перамены на “заходнім фронце”?
Дракахруст: З падзеяў апошняга тыдня вынікае, што ў адносінах паміж Беларусьсю і Эўразьвязам , магчыма, назіраюцца пэўныя зрухі. У мінулую нядзелю ў Менску прайшоў Эўрапейскі марш , якому апазыцыя надавала лёсавызначальнае значэньне.
Улады падчас гэтага мерапрыемства паводзілі сябе незвычайна лагодна паводле беларускіх меркаў. Гэта варта падкрэсьліць, бо былі і прэвэнтыўныя затрыманьні, і публічная дыскрэдытацыя апазыцыі, і іншыя сродкі, каб зьменшыць колькасьць удзельнікаў акцыі. Але людзей, што выйшлі на вуліцу, ня білі, што ёсьць ужо пэўны прагрэс.
Варта таксама прыгадаць удзел намесьніка міністра замежных спраў Валера Варанецкага ў канфэрэнцыі па энэргетычнай бясьпецы ў Вільні і візыт у Менск дакладчыка па Беларусі палітычнага камітэту Парлямэнцкай Асамблеі Рады Эўропы Андрэа Рыгоні.
Усе гэтыя падзеі – ці сьведчаць яны, што ў адносінах паміж Беларусьсю і Эўропай пачаўся , хаця б, так бы мовіць, па змаўчаньні, ці сытуацыю цалкам апісвае назва знакамітага раману Рэмарка “На заходнім фронце – без пераменаў”? Віталь Сіліцкі, які Ваш адказ?
Сіліцкі: Я, па-першае, хачу пракамэнтаваць Ваша выказваньне пра беларускія меркі. Варта нагадаць пра 40 прэвэнтыўных арыштах, дарэчы, у нашай гутарцы ўдзельнічае спадар Севярынец, якога заблякавалі ў ягоным доме ў дзень маршу. Было зроблена ўсё, каб з гэтага маршу выйшаў дух, так тут была ня столькі спроба наладзіць дыялёг з Эўразьвязам праз сваю лагоднасьць, колькі дэмаралізаваць апазыцыйна настроенае грамадзтва, што ў яго ізноў нічога не атрымалася, бо "настоящих буйных" хуценька нэўтралізавалі.
Што тычыцца ўсіх гэтых падзеяў, то давайце вызначым, што такое дыялёг. Калі гэта - сэанс палітычнай псыхатэрапіі, то ён, здаецца, ніколі ня скончыцца, бо заўжды будуць пэўныя палітычныя дзеячы, у якіх будзе жаданьне палагодзіць адносіны. Але гэта ня тое, што можа кардынальна зьмяніць сытуацыю як у Беларусі, гэтак і ў беларуска-эўрапейскіх адносінах. Калі казаць, пра дыялёг як сродак камунікацыі і пошуку шляхоў ажыцьцяўленьня пэўнай палітыкі, то, па-першае, няма палітыкі. Няма ясна выбудаванай стратэгіі Эўразьвязу адносна Беларусі, няма ўяўленьня, чаго хочацца дасягнуць. А калі гэтага няма, то ўвесь дыялёг зводзіцца да бясконцага сэансу псыхатэрапіі”.
Сьвятлана Калінкіна: Я згодна з Віталем, што тое, што адбываецца, нельга назваць дыялёгам, але гэта ня тая сытуацыя, якая была год ці два таму. Зараз ідуць кулюарныя перамовы паміж прадстаўнікамі эўрапейскіх і афіцыйных беларускіх структураў. На жаль, абодва бакі вельмі сьціпла гавораць аб тым, наконт чаго ж ідуць гэтыя перамовы.
Я спадзяюся, што афіцыйныя заявы прадстаўнікоў аб'яднанай Эўропы адпавядаюць рэчаіснасьці і што сапраўды Эўропа сёньня спрабуе знайсьці нейкія кропкі паразуменьня з беларускімі ўладамі, шукае ўмовы, на якіх пачаўся б дыялёг найперш у самой Беларусі паміж уладай і апазыцыяй. Мэта таго, што адбываецца зараз - менавіта гэты дыялёг, а не дыялёг афіцыйнага Менску з Эўропай. Дамоўленасьці Лукашэнкі з ван дэр Ліндэнам ці Рыгоні вялікага сэнсу для Беларусі ня маюць.
Павал Севярынец: Рэжым рыхтуецца падманваць Эўропу. На мой погляд, бліжэйшыя некалькі гадоў рэжым ставіць сабе за мэту такім чынам дурыць эўрапейцаў, каб атрымліваць ад іх нейкія прэфэрэнцыі, інвэстыцыі, даброты, палохаючы іх апэратыўным разваротам назад на Ўсход.
І менавіта гэтым, на мой погляд, вызначаюцца зараз усе гэтыя гульні, падскокваньні, спэктаклі вакол Эўрапейскага маршу, вакол газавай праблемы, вакол энэргетычных самітаў. Паглядзіце: дзесяткі арыштаваных перад Эўрапейскім маршам, самы марш - вакно, прыезд Рыгоні - вакно, але не пасьпеў ён з'ехаць, як заяўляюцца супрацоўнікі міністэрства адукацыі і КДБ у школу да маладафронтаўкі Алены Макарэвіч, якая была на праспэкце падчас Эўрапейскага маршу, і паведамляюць ёй, што яна выключаная са школы.
Як толькі эўрапейцы адпрацавалі тут чарговы візыт, пачынаецца хваля рэпрэсій і трэба зараз сьцерагчыся ўсім, хто ўдзельнічаў у выхадзе на праспэкт 14 кастрычніка.
Сутнасьць рэжыму не мяняецца, ён пабудаваны на страху, на хлусьні, на нянавісьці і менавіта гэтыя інструмэнты ён будзе выкарыстоўваць у сваёй эўрапейскай палітыцы. Як абдурыць Эўропу - над гэтай задачай зараз працуюць лепшыя розумы аналітыкаў сёньняшняга рэжыму.
Дракахруст: Можна працягнуць трактоўку, якую прапанаваў Павал, і сказаць, што, магчыма, Эўропа і гатовая быць абдуранай, бо ня бачыць моцнай праэўрапейскай плыні ў Беларусі, зь якой яна магла б узаемадзейнічаць. Я хачу прывесьці дадзеныя апытаньня, праведзенага ў верасьні ў Беларусі Незалежным інстытутам сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў, на восень гэтага году прыпаў мінімум праінтэграцыйных настрояў. Толькі 30 % апытаных адказалі, што хацелі б далучэньня Беларусі да Эўразьвязу і траціна выказалася за аб’яднаньне Беларусі і Расеі. Гэта рэкордны мінімум прынамсі за апошнія 5 гадоў.
Ня хочуць беларусы зараз ні на Ўсход, ні на Захад. Дык няўжо гэты настрой можна зьмяніць эўрапейскімі маршамі? Сьвятлана, якое Вашае меркаваньне?
Калінкіна: Мне здаецца, што да падобных апытаньняў трэба ставіцца крытычна. У мяне сапраўды няма сумневу, што ў Беларусі ўжо няма таго настрою на саюз з Расеяй, які быў раней пад уплывам дзяржаўнай прапаганды. Саюз і сяброўства наша насельніцтва ўжо ня блытае.
Такія акцыі, як Эўрапейскі марш, мне здаецца, павінны мець больш канкрэтную мэту. Нават яго ініцыятары не маглі сфармуляваць, ці Беларусь - у Эўропу, ці Эўропу - у Беларусь, і наагул куды мы ідзём, і вельмі сымбалічна, што ад нулявой адзнакі на Кастрычніцкай маніфэстацыя рушыла на Ўсход, у накірунку Масквы.
Мне здаецца, што беларусы - людзі разумныя, яны хочуць жыць заможна і шчасьліва ў сваёй краіне. На пытаньні "Вы за Расею ці за Эўропу?" амаль палова адказвае - мы за саміх сябе.
На мой погляд, гэта добры паказчык. Людзі пачынаюць разумець, што Беларусь - такая ж годная краіна, як і ўсе астатнія краіны Эўропы.
Дракахруст: Павал, у мяне да Вас пытаньне пра тэхналёгію Эўрапейскага маршу. Тое, што ўлада падчас маршу не ўжывала сілу – ці ня стала гэта для яе ўдзельнікаў псыхалягічнай пасткай, ці не спарадзіла пэўнай разгубленасьці? Сабраліся на Кастрычніцкай – не ганяюць, пайшлі маршам да акадэміі – таксама ня бьюць, выйшлі на праспэкт, пайшлі да бібліятэкі – амапаўскіх шыхтоў таксама не назіраецца. І далей што? Мэта ж падобных акцый – усё ж не прайсьці ў тое ці іншае месца гораду, а ўзьдзейнічаць на сьвядомасьць людзей, а яна вось такая, як паказваюць апытаньні.
Севярынец: Калі я сядзеў у міліцэйскай аблозе і празь Інтэрнэт назіраў за падзеямі Эўрапейскага маршу, у мяне склалася ўстойлівае ўражаньне, што такім, як гэты Эўрапейскі марш, і будзе наш шлях у Эўропу - некалькімі калёнамі, крыху разгублена, але ўсё ж такі гэты шлях мы пройдзем.
Зь іншага боку, карныя органы цудоўна ведаюць людзкую псыхалёгію. Яны на гэтым зубы зьелі.
Гэта тыповыя гэбэшныя прыёмы - спачатку нагнятаць страх, потым адпускаць, добры-кепскі сьледчы, добрыя ДАІшнікі - кепскія АМАПаўцы і г.д. Гэта ўсё робіцца менавіта дзеля таго, каб разгайдаць, расхістаць, разбалянсаваць псыхалёгію ўдзельнікаў, разьбіць іх на калёны, пасварыць іх паміж сабой, нават не ўжываючы сілавыя сродкі.
Безумоўна, гэтую псыхалёгію ўжо даўно пара было б зразумець лідэрам і мэнэджэрам апазыцыі, безумоўна, добрых адзнак арганізатары маршу менавіта за арганізацыю маршу не заслужылі, але, на мой погляд, беларускі народ чарговы раз прадэманстраваў, што здольны прайсьці шлях, няважна, якім чынам, але прайсьці, здольны давесьці, што ён імкнецца ў Эўропу - ніхто ня скажа, што сабраліся і разышліся альбо паныла згадзіліся з прапанаваным уладамі варыянтам.
Ёсьць тут і сымбаль змаганьня, і вобраз пратэсту і пэўнае пасланьне людзям Беларусі. Яны ня ў меншай ступені разгубленыя, чым удзельнікі Эўрапейскага маршу. І ўсе бачаць, што апазыцыя прынамсі ёсьць.
Дракахруст: Павал, Вы больш казалі пра ўзаемадзеяньне варагуючых бакоў - апазыцыйных маніфэстантаў і праваахоўных органаў. Але тут ёсьць яшчэ трэці, можа на чыйсьці погляд трэці лішні - гэта беларускае грамадзтва. Вы сказалі, што гэтая акцыя накіравала яму пасланьне. А яно прачытала гэтае пасланьне, яно стала наагул яго чытаць?
Севярынец: Беларусы на падсьвядомым узроўні ўспрымаюць усе пасланьні, якія зыходзяць і ад ўлады, і ад апазыцыі, калі яны дастаткова розгаласныя. Але, на мой погляд, зараз беларускае грамадзтва знаходзіцца ў такім сьпецыфічным стане, што на 17-м годзе незалежнасьці беларусы пачалі глыбінна самаўсьведамляць сябе дзяржавай. Да нацыянальнага самаўсьведамленьня , спадзяюся, таксама дойдзе. І менавіта адсюль і гэтыя ізаляцыянісцкія настроі.
Яны б былі ў любым разе, а тут правал усходняй палітыкі рэжыму, нявызначанасьць з Эўропай, сякі-такі рост дабрабыту - і ў гэтай сытуацыі беларусы пачынаюць набываць першасную нацыянальную дзяржаўную сьвядомасьць. У гэтай сытуацыі яны, скажам шчыра, глухаватыя і да пасланьняў улады (падае рэйтынг Лукашэнкі), і да пасланьняў апазыцыі. Яны ёміста ўладкоўваюцца ў сваёй 10-мільённай краіне ў цэнтры Эўропы, паглядаюць па бакох і пачынаюць вырашаць - а як жа быць далей.
Пакуль што гэтая сытуацыя няпэўнасьці іграе на беларускую незалежнасьць у галовах і розумах людзей. А гэта - найлепшае апірышча для эўрапейскасьці.
Дракахруст: Віталь , а на Ваш погляд, ці прачытала беларускае грамадзтва гэтае пасланьне Эўрапейскага маршу?
“Калі краіне ніхто не абяцае месца ў Эўразьвязе, а там тысячы людзей маршыруюць за эўрапейскія каштоўнасьці - гэта ўражвае”.
Сіліцкі: Тут спадар Севярынец ўжо зьняў у мяне з вуснаў тое, што я хацеў сказаць. Эўрапейскі выбар можна зрабіць толькі на аснове выбару за незалежнасьць. Наагул, у Эўропе нельга быць, не ўсьведамляючы сябе кімсьці на нацыянальным ўзроўні. Калі гэта не адбываецца, то гэта ўжо нейкі ЭГУ ў Літве - маргінальны праект, але не праект пабудовы эўрапейскай нацыі.
Кансэнсус наконт эўрапейскага шляху Беларусі магчымы толькі на аснове кансэнсусу наконт незалежнасьці. І гэты кансэнсус наконт незалежнасьці ў нас у Беларусі толькі дабудоўваецца. Тут сапраўды пройдзены велізарны шлях, пачыналі калісьці з 6 % (гэта пра тыя 30 %, пра якія Вы, Юры, кажаце).
А дайшлі да таго, што ёсьць ня проста надзея на тое, што такі кансэнсус дабудуецца, але і ўпэўненасьць, што ён будзе. І ўжо пачынае ўзьнікаць упэўненасьць у тым, што гэта незваротна.
Таму я ня бачу вялікіх праблем у тым, што ў нас толькі 30 % за Эўропу. "Толькі" з 30 % Юлія Цімашэнка выйграла выбары ва Ўкраіне і ўзначаліла ўрад.
Апытаньні ўсё ж адсылаюць нас у мінулае, а мы мусім глядзець у будучыню.
Што наконт пасланьня да беларускага грамадзтва. Я Вам скажу шчыра - мне здаецца, што Эўрапейскі марш быў пасланьнем для эўрапейскага грамадзтва. І нічога дрэннага тут няма, такія пасланьні таксама трэба пасылаць. Калі краіне ніхто не абяцае месца ў Эўразьвязе, а там тысячы людзей маршыруюць за эўрапейскія каштоўнасьці - гэта ўражвае.
Я, дарэчы, быў на гэтым маршы і там больш крычалі "Жыве Беларусь", чым "Беларусь - у Эўропу". Гэта паказвае, што незалежнае грамадзтва знаходзіцца зараз больш на беларускай стадыі, чым на эўрапейскай. З майго пункту гледжаньня гэта цалкам нармальна. Пакуль што."
