Франак Вячорка, фота Сяргея Гудзіліна.
Беларусы адзеннем падкрэсліваюць уласны нацыянальны гонар. Гэта дэманстратыўны — у прамым і пераносным сэнсе слова — супраціў палітыцы русіфікацыі. І тут стала ясна, што беларусам быць модна!
Франак Вячорка быў адным з тых, хто прыклаў найбольш намаганняў для папулярызацыі нацыянальнага.
Галасаваннем супрацоўнікаў Рэдакцыі Вячорка быў абраны чалавекам 2014 года па версіі «Нашай Нівы». А ў яго асобе — і ўсе папулярызатары вышыванак.
Герой года — Міхаіл Жызнеўскі
Украіна сёлета была ў цэнтры ўвагі ўсяго свету. Беларусы не засталіся ўбаку ад падзеі ў блізкага народа. 25-гадовы Міхаіл Жызнеўскі загінуў у апошнія дні Майдану ад кулі невядомага снайпера. Ён не дажыў усяго тры дні да 26-га дня нараджэння. Прэзідэнт Украіны Пятро Парашэнка ўзнагародзіў Жызнеўскага пасмяротна ордэнам Героя Нябеснай сотні. А ў Кіеве з’явіўся помнік беларусу.
Гэта было сімвалічна: беларус адным з першых загінуў за свабоду і еўрапейскі выбар Украіны.
Героямі года былі і тыя беларусы, якія адстойвалі справядлівасць ва Украіне. А іх былі сотні. Ніякі іншы з суседніх народаў не даў украінцам такой дапамогі.
Мецэнат года — Віктар Бабарыка
Адной з найбольш заўважных з’яваў у культурным жыцці краіны за 2014 год стала грандыёзная выстава «Дзесяць стагоддзяў мастацтва Беларусі», якую ад сакавіка да ліпеня прымаў Мастацкі музей. Гэтага мерапрыемства не магло б быць без дапамогі старшыні праўлення «Белгазпрамбанка» Віктара Бабарыкі.Банк падтрымлівае гісторыка-культурны праект «Арт-Беларусь», мэта якога развіццё творчага мыслення і ініцыятывы дзеячаў культуры. Добры прыклад для іншых багатых і ўплывовых людзей краіны.
«Пакуль у Беларусі будзе ідэя і думка, якая можа аб'яднаць нас, такіх розных, з розным мастацкім густам, палітычнымі прыхільнасцямі, узростам і адносінамі, датуль была, ёсць і будзе наша бел-чырвона-белая сінявокая Беларусь. Жыве Беларусь!» — гэтак Віктар Бабарыка прамовіў на адкрыцці выставы «Дзесяць стагоддзяў мастацтва Беларусі».
Пісьменнік года — Віктар Марціновіч
Беларуская літаратура займела сёлета «Мову» — заўважны раман Віктара Марціновіча. Кніга адразу знайшла сваіх удзячных чытачоў. Напрыканцы года з’явілася ўжо другое выданне «Мовы», бо першы наклад разышоўся цалкам. А вось некаторых прызнаных пісьменнікаў папулярнасць Марціновіча нервавала.
Спартсмен года — Дар’я Домрачава
Наша біятланістка прадэманстравала сябе ва ўсёй красе на Алімпіядзе ў Сочы. Домрачава заваявала аж тры залатыя медалі, што прынесла ёй $450 тысяч прызавых. Беларуска добра трапіла ў мазь і няблага страляла на алімпійскай трасе, што гарантавала ёй поспех.
Увогуле, зімовыя гульні былі самымі паспяховымі для Беларусі: залатыя медалі ўзялі фрыстайлісты Ала Цупер і Антон Кушнір, а бронзавую — біятланістка Надзея Скардзіна.
Вундэркінд года — Генадзь Караткевіч
Беларусь — радзіма геніяльных праграмістаў. У чарговы раз гэта даказаў 20-гадовы гамяльчук Генадзь Караткевіч, які перамог на прэстыжным конкурсе Google Code Jam. У гэтых спаборніцтвах удзельнічала 20 тысяч праграмістаў з усяго свету, а Караткевіч аказаўся найлепшым.
Дысідэнт года — Юрый Рубцоў
Ён не палітык, ён просты шафёр з Гомеля, які не згодны з беларускім палітычным ладам.
Юрый Рубцоў з зайздросным пастаянствам выходзіў на вулічныя акцыі ў майцы «Лукашэнка, сыходзь». Яго раздзявалі дагала, судзілі, штрафавалі, а Рубцоў усё адно не адмаўляўся ад фірмовых маек.
У выніку мужчыну асудзілі на 2,5 года «хіміі», якую ён будзе адбываць у Купліне, дзе да гэтага сядзеў Павел Севярынец. У Беларусі з’явіўся яшчэ адзін палітвязень.
Помнік года — Альгерд у Віцебску
Русафілаў раз’юшыла, што ў самым паўночным абласным цэнтры Беларусі паўстаў помнік вялікаму князю літоўскаму Альгерду. Таму самаму, што вадзіў свае войскі на Маскву. Шавіністычныя сайты нават пабачылі ў гэтым змену ідэалагічнага вектару. Тым не менш, ніякія дыверсіі не перашкодзілі ўсталяваць Альгерда ў цэнтры Віцебска, а глядзіць ён — так-так! — на ўсход.
Фанат года — Фіціль
Смелую акцыю яшчэ ў студзені правялі фанаты барысаўскага БАТЭ. Яны сфатаграфаваліся з плакатамі: «Трымайся, Украіна, мы з вамі», «Героям слава». У руках трымалі бел-чырвона-белы сцяг. Хлопцы замазалі твары, але міліцыя і КДБ пачалі па адным вылічваць удзельнікаў акцыі. Мабыць, знайшлі б усіх, калі б шуміху не паднялі ў СМІ.
У знак салідарнасці з Украінай і барысаўскімі фанатамі аналагічную акцыю правяла мінская інтэлігенцыя.
Ініцыятарам фанацкага перформансу быў 29-гадовы Аляксандр М., які больш вядомы пад мянушкай Фіціль. Цягам года яго яшчэ двойчы саджалі на суткі: спачатку за майкі «Асобны атрад БНР», а пасля падчас чэмпіянату свету па хакеі.
Мастак года — Silen
Светлагорскі графітыст Слава Silen сёлета стварыў выдатныя вобразы князя Кейстута ў Баранавічах і князя Вітаўта ў Гродне, Боны Сфорцы — у Рагачове. А пачынаў ён у родным горадзе працай «Заставайся сапраўдным».
Рэінкарнацыя года — Сяргей Міхалок
Гурт «Ляпіс Трубяцкі» спыніў сваё існаванне. На яго абломках з’явіліся два новыя калектывы — Brutto і «Трубяцкі».
Новы праект Сяргея Міхалка заявіў пра сябе на поўную гучнасць. Brutto, з удзелам найкруцейшага Віталя Гуркова, прапагандуе здаровы лад жыцця і традыцыйныя мужчынскія якасці. Але, як і раней «Ляпісам», Brutto не дазваляюць выступаць на сцэнічных пляцоўках краіны.
Развітанне года — Рыгор Барадулін і Генадзь Бураўкін
Адышлі ў іншы свет выдатныя паэты — Рыгор Барадулін і Генадзь Бураўкін. Яны застануцца ў вечнасці, дзякуючы сваім творам. Каму не помніцца: «Трэба дома бываць часцей, трэба дома бываць не госцем», «Лілею млявы плёс люляе» ад Барадуліна ці «Мы здалёк убачылі свабоду і яшчэ не вырваліся з пут», «Пакрысе на расе патухаюць зоркі-сплюшкі» ад Бураўкіна?
Трэш года — Канчыта
Еўрабачанне сёлета выйграла каларытная аўстрыйская спявачка Канчыта Вурст. Колькі было незадаволеных! Еўропа ў заняпадзе, там адны вычварэнцы, пісалі каментатары. Беларускае журы не дало ёй ніводнага бала. Пасля жартавалі: як наша журы знойдзе добрага прадстаўніка ад Беларусі, калі не здольныя разглядзець пераможцу.
Перамагла ж Канчыта, бо ў яе была добрая песня, за якую галасавалі ў тым ліку слухачы ў Беларусі і Расіі.
Фраза года — «Что-то не так»
Нарадзілася яна падчас здымак айчыннага блокбастара «Авель». Але выказаць свае эмоцыі і пачуцці гэтымі словамі можна па шмат якіх пытаннях у сённяшняй Беларусі.
Прыкаліст года — Ваван
Анекдатычная гісторыя здарылася летам, калі ад імя сына Януковіча кіраўніку Беларусі Аляксандру Лукашэнку патэлефанаваў расійскі пранкер Ваван. Ад’ютант і памочнікі прэзідэнта не пабачылі нічога падазронага ў гэтым тэлефанаванні. На поўным сур’ёзе гаварыў і сам Лукашэнка. Праўда, дзеля справядлівасці скажам, што лішняга нічога не сказаў. Імаверна, што гэты розыгрыш каштаваў пасады памочніцы Лукашэнкі Наталлі Пяткевіч.
Слова года — крымнаш
Іранічны плакат Уладзіміра Цэслера.
На фоне эйфарыі пасля далучэння Крыма да Расіі з’явілася такое слова, яно пішацца разам. Праўда, бліжэй да канца года, калі Расію накрылі эканамічныя складанасці, усё часцей яно стала ўжывацца ў іранічным кантэксце. «Ну і няхай, што рубель абваліўся, затое Крым ваш», — усё часцей пішуць у інтэрнэце.
Франак Вячорка: Я ведаю, што ўсё раблю правільна
«Наша Ніва»: Франак, а хто для цябе Чалавек года?
Франак Вячорка: Міхаіл Жызнеўскі. Ягоны ўчынак на Майдане натхніў многіх. І, магчыма, без яго не было б і гэтай хвалі ўздыму сярод беларускай моладзі. З Майдану ўсё пачалося.
«НН»: Як думаеш, незадаволеных тваёй асобай будзе шмат?
ФВ: У нас любая навіна выклікае срач у інтэрнэце. Зрэшты, срач — гэта добра, бо гэта дыскусія, у якой нараджаецца ісціна. І тая дыскусія вакол Бахарэвіча, які мае альтэрнатыўную пазіцыю і лічыць, што вышыванкі — гэта вясковасць, таксама карысная. Канечне, ягоныя аргументы слабыя. Але няхай гэта абмяркоўваецца, людзі задумаюцца.
«НН»: У цябе ў жыцці шмат зайздроснікаў?
ФВ: Вядома. Часам робіш, а цябе тварам у бруд. Але калі я і пакутаваў, трапляў на суткі, то заўсёды ведаў за што. І пасля арміі я шмат чаму навучыўся.
«НН»: Шмат ад каго можна пачуць, што Франак Вячорка — вельмі самазакаханы чалавек.
ФВ: Значыць, яны мяне не ведаюць. Я не самазакаханы, я нават няўтульна сябе адчуваю, калі мяне фатаграфуюць. Я проста люблю сваю працу і ведаю, што ўсё раблю правільна. Магчыма, мая бескампрамісная пазіцыя падаецца ўпартасцю. Ммногім гэта не падабаецца. Але цяпер такі час, што беларусы мусяць умець за сябе пастаяць.
«Вышыванка — гэта схаваны пратэст»
«НН»: Тады вернемся да вышыванак, дзякуючы якім ты і стаў Чалавекам года. Адкуль з’явілася ідэя?
ФВ: Гэта было ў паветры, мы з «Арт-сядзібай» проста падхапілі ідэю і ператварылі гэта ў трэнд. Я зрабіў першы наклад вышымаек.
«НН»: Вышымайкі напачатку вельмі крытыкавалі. Казалі, маўляў, ніякая не вышыванка, а нейкі прынт.
ФВ: Дык і час цяпер іншы. Само слова «вышыванка» даволі новае для Беларусі. Цяпер жа яно асацыюецца з гэтай хваляй беларушчыны. І ўлада, як бы яна ні хацела гэтую хвалю асядлаць — не зможа.
«НН»: Дык яны асабліва і не спрабуюць.
ФВ: Спрабуюць. Яны займаюцца дробным шкодніцтвам. Калі б яны хацелі гэта падтрымаць, то ператварылі б гэта ўсё ў абавязалаўку. А пакуль гэта жывая ініцыятыва, якая мае вялікую каштоўнасць. Хваля вышыванкі — гэта схаваны пратэст. Улада пакуль не сфармавала аргументы і абгрунтаванне таго, чаму гэта варта забараніць. Беларускі арнамент ёсць на лукашэнкаўскім сцягу, імітацыя вышыванкі ёсць ва ўсіх гэтых дзяржаўных калектывах.
«НН»: Чый здымак у вышымайцы ты лічаш самым вялікім поспехам?
ФВ: Міс Беларусь 2004 і 2008 года ў часопісе ICON. Грыбалёва. Радзівонаў і Герасіменя выступілі ў вышымайках нават на АНТ. Вышыванак разышлося каля чатырох тысяч.
«НН»: А як упэўніць таго ж самага Бахарэвіча, што вышыванкі — гэта не сялянская плынь?
ФВ: Бахарэвіч выступае супраць усяго, што створана не ім. Таму заганяцца тут не варта. Нашая ж мэта зрабіць так, каб усё гэта вышымайкай не абмежавалася. Трэба дадаць сюды і іншыя аспекты нашай культуры. Вось чаму Лукашэнка перамагае? Бо ён мае форму, а змест пусты. У нас жа ёсць змест, а форма кульгае.
«Варта выпінаць сваю беларушчыну»
«НН»: А ты сам цяпер заўсёды ходзіш у вышыванцы?
ФВ: Імкнуся рабіць гэта заўсёды. Шмат хто пытаецца пра тое, дзе знайсці вышыванкі, і я кірую іх на «Арт-сядзібу» да Паўла Белавуса. Я ўвогуле скажу, што мы рулім. Сваімі ідэямі і ініцыятывамі свядомая моладзь можа шмат чаго змяніць. Не так даўно на адным з мерапрыемстваў да нас падышоў зэк і сказаў: «Калі вы размаўляеце па-беларуску, рабіце гэта гучна, каб вас усе чулі. І іншым тады будзе сорамна». Мне гэта вельмі запомнілася. Хопіць быць сціплымі беларусамі. Варта ўжо пачаць выпінаць сваю беларускасць. Людзі мусяць бачыць.
«НН»: Франак, а ці праўда, што ты цалкам сышоў з палітыкі?
ФВ: Так. Я займаюся журналістыкай і грамадска-культурнай дзейнасцю.
«НН»: Раней жа ты быў палітактыўны?
ФВ: У Беларусі палітыкі больш няма. Палітычнае поле знішчана, як і палітычныя партыі, якія дэградуюць.
«У войску было яшчэ горш, чым у кіно»
«НН»: Шмат нараканняў атрымаў фільм «Жыве Беларусь». Нібыта з дапамогай яго ты знайшоў магчымасць «распіліць» два мільёны даляраў.
ФВ: Я думаю, фільм дасягнуў сваёй мэты. Ен быў разлічаны на замежных гледачоў і прыцягнуў увагу да Беларусі. Ён атрымаў 8 міжнародных узнагарод. Што тычыцца грошай: я іх у руках не трымаў. Яны выдаваліся польскім урадам для польскай кінастудыі.
«НН»: Мірон Захарка — гэта ты?
ФВ: Гэты герой — зборны вобраз з мяне і маіх аднадумцаў. Такіх людзей, як Наста і Зміцер Дашкевічы, як Андрэй Кім. Вядома, што большая частка ў ім мяне. Шмат хто кажа пра непраўдападобнасць сюжэта. Але ў арміі было яшчэ горш, чым паказвалася ў фільме! «Жыве Беларусь», безумоўна, вельмі ўтрыраваны. Але каб глядач сказаў «ваў», патрэбна згусціць фарбы. Гэта прынцып мастацтва.
«НН»: Наконт таго, што ў арміі было яшчэ горш, чым у фільме. Наколькі расказваюць палітпрызаўнікі, да іх ніколі фізічная сіла не прымянялася.
ФВ: Супраць мяне таксама. Знішчаюць псіхалагічна. Фізічную сілу прымянялі да маіх знаёмых. І гэта нашмат горш, калі за цябе церпяць іншыя. З цябе робяць чалавека, які вінаваты ў пакутах іншых. Прыязджалі ж з БТ і здымалі пра мяне фільм у войску. Паказвалі, які я не патрыёт.
«НН»: Як на цябе паўплывала армія, якім ты стаў?
ФВ: Я шмат чаго кепскага забыў. Гэта добрая ўласцівасць памяці. Засталася нават настальгія па тым, як мы там парушалі дысцыпліну, скакалі цераз плот, халтурылі і не мылі падлогі. Але ёсць рэчы, якія я прабачыць не магу, — гэта здрада блізкіх і сяброў. Я пераканаўся ў наступных рэчах. Па-першае, нельга кожнаму верыць і давяраць. Па-другое, калі ты маеш сваю каманду, сваіх людзей, ты мусіш усімі сіламі яе падтрымліваць і развіваць.
«Імідж донжуана штучны»
«НН»: Нядаўна можна было прачытаць у тваім Фэйсбуку, што галоўны рэжысёр «Авеля» прапаноўваў табе супрацу. Якім чынам?
ФВ: Сяргей Ждановіч ужо некалькі год набіваецца ў сябры. Задобрываў і запрашаў на ўсе свае прэзентацыі. Мяне запрашалі ў якасці памочніка рэжысёра, потым прасілі дапамагаць з перакладам, а ў выніку ўвогуле прапаноўвалі быць кансультантам разам з Наталляй Радзінай [галоўны рэдактар сайта «Хартыя-97» — «НН»]. На мой погляд, вакол гэтага праекту сабраліся вялікія аферысты. Фільм будзе выкарыстаны для прапагандысцкіх мэтаў.
«НН»: Пасля фільма «Жыве Беларусь» ты пабываў на многіх кінафэстах, у тым ліку ў Канах. Які ён, гэты кінасвет?
ФВ: Ён хутчэй жорсткі, чым гламурны. Усе творцы паміж сабой канкуруюць. Рэжысёры адзін аднаму дапамагаць не хочуць. Калі ў цябе ёсць ідэя, не зрабі памылку і не раскажы пра яе, інакш ёй у любым выпадку скарыстаюцца. Я атрымаў там шмат кантактаў, якія спатрэбяцца нам для адраджэння беларускага кіно ў будучыні.
«НН»: Пасля таго, як ты выклаў фота з акторкай-мадэлькай, якая знялася ў фільме «Авель», ізноў пачуліся каментары, кшталту таго, што Франак ахмурае чарговую дзяўчыну. Табе падабаецца твой імідж донжуана?
ФВ: Імідж такі ствараўся штучна. У тым ліку лукашэнкаўскімі рэпартажамі, дзе мяне ў армію нібыта забіралі з прытона.
«НН»: А вяселля пакуль не плануецца?
ФВ: Пакуль не. Шмат яшчэ працы, яна стаіць на першым месцы.
Людзі мінулых гадоў па версіі «НН»
2008 — футбольны трэнер Віктар Ганчарэнка
2009 — Наталка Васілевіч і іншыя дабрачынцы
2010 — падпалкоўнік міліцыі ў адстаўцы Мікалай Казлоў
2011 — музыка Сяргей Міхалок
2012 — людзі, што вярнулі ў Беларусь Статут ВКЛ: Аляксей Бацюкоў, Зміцер Яцкевіч, Андрэй Радкоў
2013 — беларускамоўныя дзеці
