На дзень Божага Нараджэння (паводле грыгарыянскага календара) я пазнаёміў чытачоў «Нашай Нівы» з важнай сваёй знаходкай, зробленай падчас працы ў кракаўскім архіве князёў Чартарыйскіх з матэрыяламі шчучынскага архіву Друцкіх-Любецкіх.
Падчас далейшай апрацоўкі матэрыялу ўдалося зрабіць істотнае ўдакладненне: матэрыялы ўсяго названага архіву абмежаваныя часавымі рамкамі ад 1537 да 1846 года, а тэчка з літаратурнымі тэкстамі, хутчэй за ўсё, была цалкам сфармаваная да 1825 года.
Менавіта з гэтай тэчкі (за 4 дакументы перад «Вершам Рускім») паходзіць як згаданы «Верш Рускі аб Рэлігіі і Абычайнасці», з фрагментамі якога чытачы ўжо знаёмыя, так і наступны тэкст, лацінкай, на 34 радкі.
Гэты тэкст не мае аніякага загалоўка, але пэўным чынам нагадвае велікодную або валачобную песню (што праўда, сярод адпаведных фальклорных твораў, запісаных у ХІХ стагоддзі Зарыянам Далэнгам-Хадакоўскім, Пятром Бяссонавым, Паўлам Шэйнам або Аляксандрам Сержпутоўскім, больш-менш падобных тэкстаў я не выявіў).
Бясспрэчна, аднак, тое, што твор мае выразныя прыкметы літаратурнай апрацоўкі. Мова другога вершаванага твора не такая чыстая і выразная, як у «Вершы Рускім»: уплыў польскай мовы досыць відавочны не толькі ў лексіцы, а і ў падачы некаторых марфем. Тым не менш, беларуская аснова гэтага твора не выклікае аніякіх сумненняў. Чытачы, якім я, цяпер ужо на праваслаўнае Раство, прапаную пазнаёміцца з яго кірылічнай адаптацыяй, могуць пераканацца ў гэтым самі.
На здымку: 2-я старонка рукапісу.
Верш без назвы
Ясна-чырвоны рачак па аблоку скача,
Трасе[цца] цэлае Неба, калі грэшнік плача.
Ужэ Анёлы граюць у свае пасвяцёлы,
«Алілуя» глосіць нам дзісь(1) дзень вясёлы.
Пліскаўка хвастом трасе, па выгане ходзі[ць],
Бусел з бусліцай у вадзе па калена бродзі[ць],
Адна толькі Зязюлька? та бардза(2) ўстыдліва,
К[а]тора на сухім краку (3) нігды (4) не сядыва(5).
А яна ў той час сваю пяснэчку вытне,
Калі пахнёнцае дрэва Чаромха расквітне.
Шчабятлівы Саловік стае да помачы,
Жабы квахчаць па лугах пачынаюць уначы.
Пятух на смятніску крычы[ць], а кура сакоча,
Шчыгел, седзячы на грушы, з шчыгліцай клякоча.
Голуб гудзе на хаце, верабей чырыка[е],
Ластаўка трэпле …язык, аж [у] сэрца праніка[е].
Крупяны[я] стрынадкі(6) на зэдзю(7) ся чапляюць (8),
Па кустах-хварастах гнязды увія[юць].
Стары[я] б[а]роды драпу[юць], выставіўшы брухі,
Слонца ясна дапяка[е] — скінулі кажухі.
Ту[т] малойцы, дзеўкі поначы драпу[юць], бі[юць],
А гаспадары па вуліцах гарэлачку пі[юць].
Напіўшыся гарэлачкі, закусяць яйцамі,
Толькі прос[яць]: свянцоных не бярыце пальцамі —
Нажом альбо трэска[й] пакрамзаўшы, пажывайце,
«Алілуя» вясёла крычэце, спявайце.
Жыйце доўга, Панове, цо(9) найдлужшы[я] векі —
Няхай Вам цякуць салодкі[я] рэкі,
Няхай ушэльк[а]е(10) шчасце круціцца вясёла,
Як на вадзе ў млыну хутка кружыць кола.
Віншую дачаканых свят[аў] —
Каб здзерлі скуру з галавы да пят[аў].
Прашу даць м[не] жаловаць,
Каб было за што падзяньковаць.
Тлумачэнні паасобных слоў
(1) сёння
(2) надта
(3) куст
(4) ніколі
(5) не мае звычкі сядзець
(6) сітаўкі (?)
(7) сцяне (?)
(8) чапляюцца
(9) тут: як
(10) усялякае.
(У квадратных дужках падаю сваю рэканструкцыю беларускіх марфем або іншых элементаў, адсутных у рукапісе. Усе знакі прыпынку расстаўленыя мною.)
