«Распачаўся Пост Вялікі — плач жа, Эвіна сям’я…» У Папяльцовую Сераду гэты журлівы беларускі спеў залунаў пад скляпеннямі каталіцкіх святынь па ўсёй Беларусі.
І праўда: Запу́скі адправілі, пампухоў у Сыты Чацвер ды бліноў на Масленку паелі, а як распачаўся Вялікі Пост, дык ізноў заблыталіся ў націсках дзеяслова пасці́ць. Для святароў гэта, мусіць, даволі-такі датклівы клопат, бо ім найболей прыходзіцца пра гэта гаварыць.
У нашай мове асноўны дзеяслоў — гэта якраз пасці́ць. Так пішуць класікі. З гэтым згаджаюцца слоўнікі, як цяперашнія, так і тыя да рэформы.
Адкуль жа тады клопат і спрэчкі? Гэта непаразуменне. Дзеяслоў пасціць пры спражэнні мяняе націск. Вось іншы раз людзі і спрачаюцца, які там націск, а ён у розных формах розны:
Што рабіць? Пасці́ць. Я пашчу́, але ты посціш, ён посціць, мы посцім, вы посціце, яны посцяць. У прошлым часе пасці́ў, пасці́лі і г. д.
У суботу ж жыды не посцяць… (Змітрок Бядуля, «У дрымучых лясах»)
І, вы думаеце, я дам вам пасціць лішнюю ноч? Богу досыць і таго, што ён атрымаў. (Уладзімір Караткевіч, «Хрыстос прызямліўся ў Гародні»)
Каб не заблытацца, можна запомніць, што пасціць спрагаецца паводле ўзору насіць: пасціць, пашчу, посціш і г. д. — як насіць, нашу, носіш і г. д.
Ёсць і яшчэ адзін вельмі цікавы дзеяслоў — поснікаць. Ён крыху дзіўны праз сваю словаўтваральную структуру. Дый даволі рэдкі: я сустракаў яго адно на Усходнім Палессі і на Панізоўі.
Запу́скі справілі і не елі больш скаромнае. Поснікалі. (в. Шалыпы, Калінкавіцкі р-н)
У Піліпаўку поснікалі. (в. Малыя Аўцюкі, тамсама)
Але гэты дзеяслоў вельмі адметны тым, што часта сустракаецца ў старадаўніх кітабах — святых пісьмах беларускіх мусульманаў, напісаных па-беларуску арабскімі літарамі ў XVI — XVIII ст. Вось так, слова да слова, некалі ў Вялікім Княстве Літоўскім, даўнейшы мусульманскі пісар запісаў па-беларуску святое права ісламу:
Межы месяцамі а днямі нямаш у Пана Бога лепшага і мілейшага ўчынку, як поснікаць месяц Рамазан і курбана дзевяць дней, Зу аль-хідджа-месяца, а Мухарама-месяца — дзесяць дней Ашура. Хто бы, тыя месяцы і дні поснікаючы, і намаз пеў, і ўночы так жа мала спаў, намазам-тасбіхамі бавіўся, — Пан Бог міласцівы [палічыць яму той] пост як-бы год поснікаў, а за кажну ноч, як бы Кадыр-ноч намаз пеў — Пан Бог яму спасенне і ласку сваю дасць. (…)
Хто бы Зу аль-хідджа-месяца першы дзень поснікаў — Пан Бог яму ўсе грахі адпусціць; хто бы другі дзень поснікаў — як бы тысяча год Бога прасіў. У той дзень Пан Бог Юнус-прарока і з рыбнага нутра вынес. Хто бы трэці дзень поснікаў — Пан Бог усялякае жаданне яго прыме. У той дзень Пан Бог Закарыя-прарока просьбу прыняў. (…) (Latin-Script Transliteration of the British Library Tatar Belarusian Kitab (OR 13020)
От такая даўней была кніжная мова. І кніжная, і жывая. Калі мы ўсё ж блытаемся з націскамі ў слове пасці́ць, то можна падчас сказаць і трымаць (дзяржаць) пост, а можна паспрабаваць выкарыстоўваць і той другі варыянт — старадаўні і цікавы.
